Του Θάνου Τζήμερου
Το Σύνταγμα είναι μια συμφωνία ανάμεσα στον λαό και στην εξουσία. Άρα ο λαός πρέπει να το κατανοεί. Βεβαίως, υπάρχουν αρκετά συνταγματικά θέματα που σηκώνουν συζητήσεις νομικής, φιλοσοφικής ή ηθικής φύσεως, στις οποίες ο μέσος πολίτης δυσκολεύεται ενδεχομένως να συμμετάσχει, αλλά είναι άλλο πράγμα αυτό, και άλλο οι παρανοήσεις που προκύπτουν από ένα κακογραμμένο, φλου ή εγγενώς αντιφατικό άρθρο. Καλός νόμος είναι ο σαφής νόμος. Και μια που το Σύνταγμα είναι ο νόμος των νόμων, η κοινή λογική λέει ότι θα έπρεπε να είναι πρότυπο σαφήνειας. Είναι;
Θα μπορούσα να γράψω πολλά για την τσαπατσούλικη, στο γόνατο, διατύπωση πολλών άρθρων και του Συντάγματος και της νομοθεσίας μας, που οδηγούν σε σήριαλ νομικών περιπετειών, αλλά και προσοδοφόρων ερμηνευτικών συγγραμμάτων από το κύκλωμα καθηγητών – εκδοτών. Αυτή τη φορά, όμως, θα περιοριστώ σε ένα άρθρο, το οποίο έχει περιβληθεί με σχεδόν μεταφυσικές ιδιότητες: το τελευταίο στο ισχύον Σύνταγμα, το υπ’ αριθμόν 120.
Είναι το άρθρο που ενέπνευσε τη λαϊκή εξέγερση του “ένα – ένα – τέσσερα” (διότι στο Σύνταγμα του 1952 ήταν το 114ο) και εξακολουθεί να εμπνέει διάφορους γραφικούς, κοινοβουλευτικούς ή μη, οι οποίοι το επικαλούνται κάθε φορά που το επαναστατικό τους ορμέμφυτο ψάχνει ευκαιρία για να σηκωθεί από τον καναπέ και να αποκτήσει πιο ακτιβιστικό χαρακτήρα. Όπως είδατε, το ονόμασα “τελευταίο” και όχι “ακροτελεύτιο”, όπως συνήθως αποκαλείται στον δημόσιο λόγο. Γιατί; Διότι έχουν ακριβώς την ίδια έννοια! Ο ακροτελεύτιος είναι ο τελευταίος, που αναπόφευκτα είναι και στο άκρο. Κάποτε σήμαινε και την επωδό ενός ποιήματος, το ρεφραίν. Όμως, σήμερα, δεν χρησιμοποιείται πουθενά, παρά μόνο για το άρθρο 120. Δεν είπαμε ποτέ “ο ακροτελεύτιος να κλείσει την πόρτα”, ούτε “ήρθε ακροτελεύτιος και καταϊδρωμένος”. Γιατί λοιπόν επιμένουμε να το χρησιμοποιούμε για το Σύνταγμα; Για εφέ! Για να ναρκισσεύονται οι συνταγματολόγοι και οι συνταγματολογούντες: εμείς οι λογιώτατοι αποκαλούμε “ακροτελεύτιο” αυτό που εσείς, η πλέμπα, ονομάζετε “τελευταίο”. Έχει και η σημειολογία τη σημασία της.
Πάμε, όμως, στην ουσία. Ολόκληρο το άρθρο είναι ένα μνημείο ανοησίας. Θα ήταν απλώς κωμικό αν δεν ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο. Εξηγώ, λέξη προς λέξη, το γιατί:
Στην παράγραφο 2, το άρθρο αναφέρει: “O σεβασμός στο Σύνταγμα και τους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Eλλήνων.”
Γιατί χρησιμοποιείται ο όρος “σεβασμός” και όχι η “υπακοή”; Λόγω της διαστροφής των εννοιών που προκάλεσε η ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς και των συμπλεγμάτων ενοχής της δήθεν δεξιάς. Η “υπακοή” ακούγεται αυταρχική. Όμως, ο σεβασμός κερδίζεται, δεν είναι υποχρέωση. Η υπακοή είναι. Αν θεωρώ κάποιους νόμους ή ακόμα και άρθρα του Συντάγματος παράλογα, παρωχημένα, κακογραμμένα ή ανόητα, δεν τα σέβομαι και κανένας δεν μπορεί να με κάνει να τα σεβαστώ με το στανιό. Πρέπει όμως να υπακούω και στο Σύνταγμα και στους νόμους, ακόμα κι αν διαφωνώ, μέχρι κάποιο θεσμικό όργανο της Δημοκρατίας να τους αλλάξει. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι το έχουμε καταλάβει αυτό, στην αενάως επαναστατημένη Πολιτεία μας, στην οποία τους νόμους τους “ακυρώνει ο λαός στον δρόμο” σύμφωνα με την προσφιλή φρασεολογία των εκπροσώπων του κόκκινου ολοκληρωτισμού, οι οποίοι, κατά πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία, θεωρούνται μέλη του “συνταγματικού τόξου”!
Τι εννοεί ο ποιητής με τη διευκρίνιση “που συμφωνούν με αυτό”; Υπάρχουν νόμοι που δεν συμφωνούν με το Σύνταγμα; Πιθανόν, αλλά ποιος αποφαίνεται για την ασυμφωνία και μια ποια διαδικασία; Ο κάθε πολίτης προσωπικώς; Όχι, το δικαστήριο! Μέχρι κάποιο δικαστήριο να γνωμοδοτήσει ότι ένας νόμος είναι αντισυνταγματικός, ο νόμος ισχύει. Αλλιώς, ο καθένας μπορεί να ισχυρίζεται ότι “δεν υπακούω σ’ αυτόν τον νόμο, διότι δεν συμφωνεί με το Σύνταγμα, όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι, και επιπλέον απαιτώ να μην τιμωρηθώ, επικαλούμενος το άρθρο 120”. Αυτό κάνουν, συχνά-πυκνά, διάφοροι γραφικοί, κοινοβουλευτικοί και μη, με το παραθυράκι που τους αφήνει η διατύπωση του άρθρου. Έχουμε δηλαδή το οξύμωρο, κάθε αυτόκλητος “θεματοφύλακας” να επικαλείται το άρθρο 120 για την προστασία του Συντάγματος, όταν παρανομεί, προτρέπει σε παρανομία ή καλύπτει παρανομία! Με μια αναζήτηση στο διαδίκτυο, θα βρείτε πολλούς “πρωτοκλασάτους” πολιτικούς, μεταξύ των οποίων και πρώην πρωθυπουργό, να αναφέρονται στο άρθρο 120, για να δικαιολογήσουν μολότοφ, βανδαλισμούς και λεηλασίες.
Συνεχίζει ο “σοφός” συντακτικός νομοθέτης: “…η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Eλλήνων.” Ποιων Ελλήνων; Και των Πακιστανών, Αφγανών κ.λπ. που έχουν αποκτήσει ελληνική υπηκοότητα και δικαίωμα ψήφου, αλλά διαδηλώνουν στο Σύνταγμα υπέρ του ισλαμικού κράτους; Και των Αλβανών που πάνε φαντάροι και ανεβάζουν φωτογραφίες κάνοντας το σύμβολο της Μεγάλης Αλβανίας; Και όσων αυτοχθόνων φωνάζουν εν χορώ “στο διάολο η θρησκεία, στο διάολο η πατρίς, η Ελλάδα να πεθάνει, να ζήσουμε εμείς”; Είμαστε σίγουροι ότι όλοι αυτοί θεωρούν την Ελλάδα πατρίδα τους; Και αυτών που μέσα από τα έδρανα της Βουλής διατρανώνουν την περιφρόνηση στη “αστική” Δημοκρατία, και τη θέλησή τους να καταλύσουν το Σύνταγμα και να επιβάλουν, με πρώτη ευκαιρία, σταλινική δικτατορία; Και αυτών που καίνε την Ελληνική σημαία; Υπάρχει μήπως και κάποια… θεμελιώδης τιμωρία, για όσους γράφουν τη “θεμελιώδη υποχρέωση” εκεί που δεν πιάνει μελάνι; Όχι; Τότε τι σόι υποχρέωση είναι αυτή; Και πώς αποδεικνύονται υποκειμενικές έννοιες, εσωτερικής νοηματοδότησης, όπως η αφοσίωση; Και με τους υπόλοιπους (τουρίστες, παρεπιδημούντες, μετανάστες) τι ισχύει; Δεν ζητάμε, ντε και καλά, από αυτούς να έχουν αφοσίωση στην Ελλάδα. Υπακοή, όμως, στο Σύνταγμα και τους νόμους δεν πρέπει να έχουν;
Το άρθρο απαιτεί και αφοσίωση στη Δημοκρατία. Σε ποια Δημοκρατία; Προσλαμβάνεται αυτή η έννοια με τον ίδιο τρόπο από όλους; Αν κάποιος είναι αφοσιωμένος στην Πατρίδα, αλλά όχι στη μηντιακή, οικογενειοκρατική ολιγαρχία, που είναι μεταπολιτευτικώς το πραγματικό μας πολίτευμα, του αναγνωρίζει το άρθρο 120 το δικαίωμα να ονειρεύεται μια υγιή Δημοκρατία, άρα να μην είναι και τόσο αφοσιωμένος στην υπάρχουσα; Δεν θα ήταν πιο απλό και κατανοητό, αν, αντί για αυτές τις βαρύγδουπες δασκαλίστικες μπαρούφες, η παράγραφος 2 έλεγε: “Η υπακοή στο Σύνταγμα και τους νόμους είναι υποχρέωση κάθε ανθρώπου που διαβιεί, μόνιμα ή προσωρινά, στην Ελληνική Επικράτεια”;
Στην παράγραφο 3 υπάρχει μια άλλη φραστική κακοτεχνία: “O σφετερισμός, με οποιονδήποτε τρόπο, της λαϊκής κυριαρχίας και των εξουσιών που απορρέουν από αυτή διώκεται μόλις αποκατασταθεί η νόμιμη εξουσία, οπότε αρχίζει και η παραγραφή του εγκλήματος”. Δεν αρχίζει η παραγραφή του εγκλήματος, αλλά ο χρόνος που προβλέπεται από τον νόμο για την παραγραφή του εγκλήματος όταν πρόκειται για κακούργημα, δηλαδή τα 20 χρόνια. Λεπτομέρεια, θα μου πεις, αλλά Σύνταγμα είναι, βρε αδερφέ! Δεν είναι ανακοίνωση του θυρωρού για τα κοινόχρηστα. Δεν θα έπρεπε κάποιος καλός φιλόλογος να το “ψειρίσει” και ως προς τη διατύπωση;
Τα πολύ δύσκολα, όμως, είναι στη διάσημη παράγραφο 4 για την οποία έχουν γραφτεί τόμοι άχρηστων αναλύσεων: “H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία.”
Το σχετικό άρθρο με μορφή ψηφίσματος (και χωρίς προτροπή για… αντίσταση) πρωτοεμφανίστηκε στα πρακτικά της Β’ Εθνοσυνέλευσης στο Άστρος Κυνουρίας το 1823. Αναφέρει ότι εκείνο το πρωτόλειο Σύνταγμα, το “Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος”, “αφιερώνεται εις την πίστιν του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού και του Δικανικού, διά να διενεργώσιν εν ακριβεία· αφιερώνεται εις την εύνοιαν των λαών και εις τον πατριωτισμόν παντός Έλληνος, διά να ενεργήται καθ’ όλην την έκτασιν.” Σε απλά Ελληνικά: αν θέλετε, Έλληνες, αξιωματούχοι και πολίτες, να εφαρμοστεί το Σύνταγμα και να μην είναι κενό γράμμα, πρέπει να φιλοτιμηθείτε να το εφαρμόσετε. Έκτοτε το συναντάμε, με λεκτικές διαφοροποιήσεις, σε όλα τα Συντάγματα. Στο Σύνταγμα του 1952 το άρθρο 114 έλεγε: “Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων.” Όμως, στο Σύνταγμα του 1975 το “αφιερούται” έγινε “επαφίεται”. Τελείως διαφορετική έννοια! “Επαφίεται” σημαίνει “ανατίθεται”. “Το αφήνω πάνω σου”, που λέμε. Λυπάμαι, αγαπητοί συνταγματολόγοι, αλλά η τήρηση του Συντάγματος ανατίθεται στους θεσμούς της Πολιτείας, τους οποίους χρυσοπληρώνουν οι Έλληνες. Δεν μπορεί να “επαφίεται” στον πατριωτισμό του πολίτη, όταν μάλιστα ο πατριωτισμός είναι εντελώς υποκειμενική έννοια. Κάποιοι θα θεωρούσαν πατριωτική πράξη ακόμα και την κατάργηση του Συντάγματος, αν ήταν να αντικατασταθεί από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο ή από το “Μάιν Καμπφ”.
Όμως η μητέρα όλων των παρανοήσεων είναι η συνέχεια της φράσης: “…που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία.”
“Δικαιούνται και υποχρεούνται;” Όταν δικαιούσαι, δεν υποχρεούσαι και όταν υποχρεούσαι, δεν δικαιούσαι. Υποχρεωτικό δικαίωμα είναι αντίφασις εν εαυτή. Αλλά αυτό είναι πταίσμα, μπροστά στα νοηματικά κακουργήματα που ακολουθούν.
Πότε καταλύεται ένα Σύνταγμα; Όταν πάψει να ισχύει ολοκληρωτικά, σωστά; Αυτό όμως δεν γίνεται πατώντας ένα κουμπί, ούτε εκδηλώνεται ως κεραυνός εν αιθρία. Προηγείται, μακρά συνήθως, περίοδος έκπτωσης των θεσμών. Άλλωστε, το 120 δεν λέει “…εναντίον οποιουδήποτε το ΕΧΕΙ καταλύσει με τη βία” αλλά “εναντίον οποιουδήποτε ΕΠΙΧΕΙΡΕΙ”. Άρα η κατάλυση βρίσκεται εν εξελίξει. Σε ποια φάση της επιχείρησης ενεργοποιείται το δικαίωμα/υποχρέωση αντίστασης για τον πολίτη; Ποιος γνωμοδοτεί για το αν η 1η, 2η ή 8η παρέκκλιση από τις αρχές του Συντάγματος είναι μεμονωμένη ή αποτελεί μέρος ενός σχεδίου κατάλυσής του; Κάποιο θεσμικό όργανο; Όχι, όλοι οι Έλληνες γνωμοδοτούν, σύμφωνα με το άρθρο 120! Ο καθένας μόνος του ή συλλογικά; Με ποια διαδικασία; Με υπογραφές στο Avaaz; Με λαοσυνάξεις αγανακτισμένων; Με την πάνω και την κάτω πλατεία; Κι αν η ετυμηγορία δεν είναι ομόφωνη, όπερ βέβαιον; Για να συμφωνήσουν οι Έλληνες πως “παιδιά, οργανωθείτε, καταλύουν το Σύνταγμα!” θα πρέπει η επιχείρηση κατάλυσης να είναι φως φανάρι, και το είδος της βίας που ασκείται να μην σηκώνει υποκειμενικές ερμηνείες. Δηλαδή, να έχουν ήδη βγει τα τανκς στους δρόμους. Αλλά, ακόμα και τότε, δεν θα βρεθούν κάποιοι που θα πουν ότι ο στρατός κινήθηκε, ακριβώς λόγω του άρθρου 120, για να… προστατέψει το Σύνταγμα, το οποίο η διεφθαρμένη, ανεπαρκής, προδοτική κ.λπ. κυβέρνηση έχει κάνει κουρελόπανο; Αυτό δεν επικαλούνται όλες οι χούντες, όλου του κόσμου;
Τι γίνεται, όμως, όταν η βία αυτού που προσπαθεί να καταλύσει το Σύνταγμα είναι νομιμοφανής; Οι προσπάθειες “αδρανοποίησης” του Συντάγματος στην εποχή μας δεν γίνονται από εξαθλιωμένους “Σπάρτακους”, αλλά από κρατικούς αξιωματούχους, αιρετούς και υπηρεσιακούς, που ελέγχοντας τους “αρμούς της εξουσίας” απενεργοποιούν σταδιακά τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου. Συνήθως δεν φτάνουν μέχρι την πλήρη κατάλυση. Οι αυταρχικοί ηγέτες της εποχής μας δημιουργούν ένα συγκεντρωτικό μοντέλο εξουσίας, στο οποίο, όσοι αντιτίθενται εξοντώνονται (κυριολεκτικά ή μεταφορικά), ενώ όσοι εντέλλονται από το Σύνταγμα να λειτουργούν ως θεσμικά αντίβαρα και να ελέγχουν τις πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας είναι υποχείριά της. Διορισμένοι από αυτήν, εξαρτώμενοι από την εύνοιά της, διακονούν, με την ανοχή τους στον αυταρχισμό, την κλιμακούμενη μετατροπή του Συντάγματος σε ένα ευνουχισμένο κείμενο θεωρητικού ενδιαφέροντος αλλά όχι κανονιστικής ισχύος και τη μετατροπή του Πολιτεύματος σε ολοκληρωτισμό με δημοκρατικό κέλυφος. Τι πρέπει να κάνει τότε ο πολίτης; Περιλαμβάνεται η βία αυτού του είδους στο πνεύμα του άρθρου 120; Υπάρχει ένα θεσμικό “βιαιόμετρο” που έτσι και περάσει μια ένδειξη, σαν τον πυρετό, να δώσει σήμα “Ω, παίδες Ελλήνων, ίτε!”;
Ας δεχθούμε όμως ότι κάποιοι Έλληνες διαπιστώνουν ότι τα πράγματα για το Σύνταγμα είναι πολύ ζόρικα, οργανώνονται και αποφασίζουν να αντισταθούν. Πώς θα το κάνουν; Με κάθε μέσο, λέει το “ακροτελεύτιο”. Καμιά ιδέα για τα μέσα έχουμε; Πώς θα αντισταθούν στα τανκς και στους αξιωματικούς που επιχειρούν πραξικόπημα; (Διότι να επιχειρήσει κατάλυση του Συντάγματος ο πρόεδρος της ιχθυόσκαλας, δεν το θεωρώ πολύ πιθανόν.) Πώς τους αναχαιτίζουν; Με λαβές ζίου-ζίτσου; Με σφεντόνα; Με κουζινομάχαιρο; Προφανώς, θα πρέπει να είναι ήδη προετοιμασμένοι και να διαθέτουν ένα μέσο ικανό να εμποδίσει τον σφετεριστή. Ποιο είναι αυτό; Ένα μόνο, το όπλο. Δηλαδή, πυροβολώντας και ενδεχομένως σκοτώνοντας όσους επιχειρούν να καταλύσουν το Σύνταγμα με τη βία. Αλλά κι εκείνοι θα κάνουν ακριβώς το ίδιο θεωρώντας τους εαυτούς τους θεματοφύλακες, και τους απέναντι σφετεριστές! Κοντολογίς, εμφύλιος. Εάν, βέβαια, υπάρχουν όπλα και εκπαιδευμένοι χειριστές τους. Αν δεν υπάρχουν, πώς ο πατριωτισμός των Ελλήνων, ακόμα κι αν έχει ενιαία έκφραση, θα βρει τρόπο και μέσο δράσης;
Ερωτήσεις κοινής λογικής, που δεν έχουν πάρει ούτε μία λογική απάντηση, τον σχεδόν μισόν αιώνα που ομνύουμε στο “ακροτελεύτιο”. Οι συνταγματολόγοι είναι λαλίστατοι και πολυγραφότατοι όταν αναλύουν το τι ΔΕΝ ΛΕΕΙ το άρθρο 120, αλλά καταπίνουν τη γλώσσα τους όταν πρέπει να εξηγήσουν τι στην ευχή λέει.
Κι επειδή δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσο κοντά σε κατάλυση του Συντάγματος ήμασταν σε διάφορες στιγμές της μεταπολίτευσης (ή είμαστε τώρα…) ας κάνουμε μια προσομοίωση πρωθύστερης εφαρμογής του άρθρου 120 στην τελευταία περίοδο της νεότερης ελληνικής ιστορίας, που όντως κατέληξε σε κατάλυση του Συντάγματος: από την άνοιξη του ’65 μέχρι το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Όλοι οι πρωταγωνιστές εκείνης της ταραχώδους περιόδου κατηγορούσαν αλλήλους για περιφρόνηση του Συντάγματος, και όλων οι αιτιάσεις ήταν, ως έναν βαθμό, βάσιμες! Επί δύο χρόνια, η χώρα έζησε μια εκτροπή διαρκείας, την οποία οι δικτάτορες ισχυρίσθηκαν ότι θέλησαν να θεραπεύσουν, βάζοντας τη δημοκρατία “στον γύψο”. Ας πούμε, λοιπόν, ότι ζεις εκείνη την εποχή, είσαι ενεργός πολίτης και αισθάνεσαι βαριά στους ώμους σου την ευθύνη της προστασίας του Συντάγματος. Τι δράση θα αναλάμβανες, πότε, και εναντίον ποίου; Σε ποια ακριβώς στιγμή θα επενέβαινες “με κάθε μέσο”; Όταν έγινε γνωστή η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ; Όταν ο Βασιλιάς αρνήθηκε το Υπουργείο Άμυνας στον Παπανδρέου; Όταν ορκίστηκε η κυβέρνηση των “αποστατών”; Όλη εκείνη η περίοδος ήταν η χαρά του “θεματοφύλακα”! Κι ας πούμε ότι έκανες υπομονή περιμένοντας να δεις πού θα κατέληγε αυτή η ανωμαλία, αλλά μερικές μέρες πριν την 21η Απριλίου, είχες σιγουρευτεί πια ότι επέκειτο πραξικόπημα. Θα καλυπτόσουν από το “ακροτελεύτιο” για να δράσεις προληπτικά ή θα έπρεπε να περιμένεις την εκδήλωσή του; Και πώς θα προστάτευες το Σύνταγμα; Με δολοφονία του Παπαδόπουλου; Με δολιοφθορά στα τανκς; Με καθιστική διαμαρτυρία στη Λεωφόρο Αμαλίας; Μόνος σου θα τα έκανες αυτά ή θα είχε οργανωθεί (πώς; από ποιον;) κάποιου είδους πολιτοφυλακή; Κι αν, εξασκώντας βία και προκαλώντας ενδεχομένως αιματοχυσία, ματαίωνες το πραξικόπημα, θα απαλλασσόσουν από τις ποινικές ευθύνες, καθώς δεν θα ξέραμε αν θα είχε επισυμβεί τελικώς η κατάλυση του Συντάγματος που, με τη βοήθειά σου, απετράπη; Παρακαλώ μόνο σοβαρές απαντήσεις.
Η διάχυση της αντιστασιακής λογικής του “ακροτελεύτιου” έχει παράγει νομολογία και διατάξεις απύθμενης ανοησίας. Ο Γενικός Στρατιωτικός Κανονισμός (ΠΔ 180/1984) αναφέρει στο άρθρο 11 ότι: “Στρατιωτικός στον οποίον δίνεται διαταγή που αποβλέπει φανερά στην κατάλυση του Συντάγματος (εκτέλεση πραξικοπήματος) έχει το καθήκον να μην την εκτελέσει και να αναφέρει αμέσως και χωρίς καθυστέρηση σε προϊστάμενο του διατάξαντος, διαφορετικά θα φέρει ακέραιη την ευθύνη της εκτελέσεως ή της αποσκοπήσεως της διαταγής.” Ποιος ευφυέστατος το έγραψε αυτό; Κανένας συνωμότης δεν λέει στους φαντάρους “Παιδιά, πάμε σήμερα για πραξικόπημα!” Οι ανώτεροι, που ξέρουν, διατάζουν τους κατώτερους, που δεν ξέρουν, να κινηθούν προς την Α ή Β κατεύθυνση και αυτοί εκτελούν τη διαταγή. Σκέψου, λοιπόν, να είσαι οδηγός τεθωρακισμένου το πρωί της 21ης Απριλίου. Παίρνεις διαταγή από τον ίλαρχο να πας με το άρμα, από το στρατόπεδο στη Βασ. Σοφίας. Γιατί; Γιατί έτσι τον διέταξε ο Παττακός. Τι θα έκανες; Ας πούμε ότι καταλάβαινες πως κάποια εκτροπή ψήνεται και έψαχνες να βρεις τον ανώτερο για να το αναφέρεις. Ποιον ανώτερο, αφού στο πραξικόπημα είχε προσχωρήσει, σχεδόν αμέσως, και ο αρχηγός ΓΕΣ, ο Σπαντιδάκης; Και πώς θα έφτανες σ΄ αυτόν; Σήμερα, πώς θα έφτανες; Υπηρεσιακώς, εν μέσω πραξικοπήματος; Ή μήπως έχουν οι φαντάροι το κινητό του στρατηγού;
Ο Δημοσιοϋπαλληλικός Κώδικας (Ν. 3528/2007) είναι ακόμα πιο… επαναστατικός: “Αν η διαταγή είναι προδήλως αντισυνταγματική ή παράνομη, ο υπάλληλος οφείλει να μην την εκτελέσει και να το αναφέρει χωρίς αναβολή.” (Άρθρο 25 παρ. 3). Ποιος κρίνει το “προδήλως”; Ο υπάλληλος! Προδήλως, ο προϊστάμενος που έδωσε τη διαταγή δεν την έκρινε προδήλως αντισυνταγματική! Έχει όμως και συνέχεια: “Όταν σε διαταγή, η οποία προδήλως αντίκειται σε διατάξεις νόμων ή κανονιστικών πράξεων, διατυπώνονται επείγοντες και εξαιρετικοί λόγοι γενικότερου συμφέροντος ή όταν, ύστερα από άρνηση υπακοής σε πρώτη διαταγή που προδήλως αντίκειται σε τέτοιες διατάξεις, ακολουθήσει δεύτερη διαταγή που εκθέτει επείγοντες και εξαιρετικούς λόγους γενικότερου συμφέροντος, ο υπάλληλος οφείλει να εκτελέσει τη διαταγή και να αναφέρει συγχρόνως στην προϊσταμένη αρχή εκείνου που τον διέταξε.” Ο κάθε Δ.Υ. δηλαδή, που μπορεί να είναι απόφοιτος Δημοτικού, θα διαπιστώσει το… προδήλως αντισυνταγματικό ή παράνομο μιας εντολής και, επιπλέον, θα αποφασίσει αν οι λόγοι που επικαλείται ο προϊστάμενος είναι “επείγοντες και εξαιρετικοί” γενικότερου συμφέροντος (όπως το αντιλαμβάνεται ο καθένας), οι οποίοι, περιέργως, είναι και αντισυνταγματικοί! Κι αυτό ισχύει για ολόκληρη τη διοικητική πυραμίδα του Δημοσίου! Τρελαθήκαμε εντελώς; Σκεφθείτε ένα debate στο γραφείο 14 του Γ’ ορόφου ενός υπουργείου, στο οποίο ο συνδικαλιστής προϊστάμενος, “περιφρουρώντας” μια απεργία της ΑΔΕΔΥ, διατάζει τον υπάλληλο που θέλει να δουλέψει, να φύγει από το γραφείο του. Ο υπάλληλος θεωρεί τη διαταγή αντισυνταγματική αλλά ο προϊστάμενος επικαλείται εξαιρετικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος, όπως τους παρουσιάζει η ΑΔΕΔΥ, με τους οποίους ο υπάλληλος δεν συμφωνεί. Θα ήθελα να είμαι εκεί να ακούω. Να σας βάλω και πιο δύσκολα; Ας πούμε ότι είσαι τεχνικός υπάλληλος στην ΚΥΠ και παίρνεις διαταγή να κάνεις επισύνδεση παρακολούθησης στο τηλέφωνο του αρχηγού ΓΕΕΘΑ, χωρίς εισαγγελική κάλυψη. Τι θα έκανες;
Τι θα έκανες, επίσης, ως υπεύθυνος πολίτης, στις 29 Μαρτίου 1985 όταν το Ελληνικό Σύνταγμα καταλύθηκε; Δεν το ξέρατε; Ομολογώ ότι ούτε εγώ το ήξερα. Ψάχνοντας όμως στη νομολογία, ανακάλυψα την απόφαση 84464/1985 του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών, στην οποία ένας νεαρός πρωτοδίκης, αποφαίνεται ότι το Σύνταγμα κατελύθη με τη διαδικασία εκλογής του Σαρτζετάκη στην Προεδρία της Δημοκρατίας, και, ως εκ τούτου, ο Ποινικός Κώδικας, που μεταγλωττίστηκε στη δημοτική με το Προεδρικό Διάταγμα 283/1985, δεν ισχύει, διότι ο Πρόεδρος ήταν παράνομος! Βεβαίως, είχαν γίνει πολλά καραγκιοζιλίκια τότε, με τα έγχρωμα ψηφοδέλτια, τον προβολέα από πάνω για να φεγγίζει ο φάκελος και την “απαγωγή” της κάλπης, ενώ η “ψήφος Αλευρά” είχε διχάσει τους νομικούς. Αλλά, κατάλυση του Συντάγματος δεν είχαμε αντιληφθεί! Όμως, το έμπειρο μάτι του δικαστή την διέκρινε! Φανταστείτε, κάποιος “θεματοφύλακας” να ζωνόταν χιαστί τα φυσεκλίκια και ανεμίζοντας τη δικαστική απόφαση να μπούκαρε στη Βουλή ή στο Προεδρικό Μέγαρο, συνδυάζοντάς την με το “ακροτελεύτιο”! Θα είχε ποινικές ευθύνες, ναι ή όχι, αγαπητοί συνταγματολόγοι; Μόνο σοβαρές απαντήσεις, παρακαλώ.
Τι είναι λοιπόν το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος; Μια σαχλαμάρα και μισή! Ένα υπόλειμμα από Μάγκνα Κάρτα, με ολίγη από Διαφωτισμό και μπόλικη από Γαλλική Επανάσταση. Όταν ο Ροβεσπιέρος και η παρέα του, στη “Διακήρυξη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη” του 1793, όρισαν την αντίσταση στην καταπίεση ως ένα από τα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου, δεν ξόδεψαν και πολλή φαιά ουσία για να εξηγήσουν τι συνιστούσε καταπίεση και τι δημοκρατία. Η απάντηση, όπως φάνηκε από την περίοδο που η γκιλοτίνα δούλευε διπλοβάρδια, ήταν απλή: δημοκρατία είμαστε εμείς, καταπίεση είναι οι άλλοι! Ε, αυτό λέει ουσιαστικά και το άρθρο 120. Πιστεύεις πώς κάποιοι απεργάζονται την κατάλυση του Συντάγματος; Πρόφτασέ τους και κατάλυσέ το εσύ!
Το “ακροτελεύτιο” θα ήταν μια ακόμα μεταπολιτευτική γραφικότητα, αν δεν ήταν ένα πολύ επικίνδυνο κλείσιμο του ματιού στην εκτροπή, μια ασυγχώρητη παραχώρηση στην αριστερή φενάκη της αέναης επανάστασης, ένα αυτοκτονικό χουβαρδαλίκι της Δημοκρατίας στους εχθρούς της. Η αοριστία του, οι εγγενείς αντιφάσεις του και ο γκροτέσκ λαϊκισμός του δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε “ψεκασμένο” να αυτοανακηρύσσεται “θεματοφύλακας του Συντάγματος” και να διαπράττει αδικήματα, από την αντιποίηση αρχής μέχρι τις προπαρασκευαστικές πράξεις εσχάτης προδοσίας, ενέργειες που στα μάτια του φαντάζουν ως ύψιστο καθήκον και τον κάνουν να αισθάνεται υπερήφανος!
Μήπως, όμως, αυτό ακριβώς θέλει το αυταρχικό μοντέλο διοίκησης; Μήπως σκοπίμως τροφοδοτεί τις φαντασιώσεις των αποστόλων του χρόνιου αλλά ανεκπλήρωτου επαναστατικού οίστρου, ώστε να προσφέρει άλλοθι σε όσους μεθοδεύουν έναν κλιμακούμενο ολοκληρωτισμό της εξουσίας (και την αναπόφευκτη αποψίλωση του Συντάγματος), με το πρόσχημα των κινδύνων που απειλούν τη Δημοκρατία, από τους οποίους τάχατες πρέπει να προστατέψει ο πεφωτισμένος δεσπότης και η παρέα του τον “λαό”; Μήπως, τελικά, το άρθρο 120 δεν είναι η τελευταία ανοησία αλλά η τελευταία μπλόφα, ανάμεσα σε πολλές άλλες, ενός ανάπηρου και κατ’ επίφαση δημοκρατικού Συντάγματος;
Η απάντηση επαφίεται στη νοημοσύνη των Ελλήνων που δικαιούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να τους εξαπατήσει. Αλλά δεν τους βλέπω και πολύ ορεξάτους να το κάνουν. Μάλλον χρειαζόμαστε ένα νέο “ακροτελεύτιο”, που αυτό το δικαίωμα θα το καθιστά υποχρεωτικό!
* Ο Θάνος Τζήμερος είναι επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος της “Δημιουργίας Ξανά”
