ΑΥΤΟ Τραγωδία στην Κύπρο το 1974, η υπογραφή της εμφανίζεται με πλατιές πινελιές κυβέρνηση της χούντας Ελλάδα. Ο οποίος, σε αντίθεση με το εσωτερικό, περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον, οργάνωσε ερασιτεχνικό πραξικόπημα, χωρίς κανένα σχέδιο αντιμετώπισης της νέας κατάστασης και των συνεπειών της. ΑΥΤΟ Τουρκία, που προέβλεψε μια δυναμική απάντηση τουλάχιστον δύο φορές τη δεκαετία του 1960, βρήκε πίεση με τη μορφή παραβίασης της κυπριακής συνταγματικής τάξης καθώς και της εγγυητικής συμφωνίας του 1960, και εισέβαλε με γνωστές συνέπειες. Έκτοτε, σχεδόν το 37% του εδάφους της Κύπρου ανήκει παράνομα.
Η Άγκυρα το πιστεύει αυτό Κύπριος λύθηκε τελικά το 1974 και αυτό δεν είναι διαπραγματευτική θέση, αλλά διαπραγματευτικό πλαίσιο που προσπαθεί να επιβάλει κάθε φορά, ώστε κάθε λύση να νομιμοποιεί όσο το δυνατόν περισσότερο αυτό που έχει γίνει. Μέσα σε αυτά τα 50 χρόνια έφτασε στο κατεχόμενο πολύ μεγάλος αριθμός Τούρκων εποίκων, γεγονός που άλλαξε σημαντικά τους αριθμητικούς συσχετισμούς υπέρ τους, με αποτέλεσμα τα υπόλοιπα Τουρκοκύπριοι με κυπριακή συνείδηση, όπως ο πρώην αρχηγός τους, Ακιντζί, συρρικνώνεται με τα χρόνια. Ως αποτέλεσμα, μετά την «μαγειρεμένη» ήττα του τελευταίου, ψευδοκράτος ταυτίστηκε πλήρως με την Άγκυρα. Ωστόσο, πρέπει να ομολογήσω ότι δεν εξεπλάγην αρνητικά όταν τον γνώρισα Τατάροςστο πλαίσιο του Ελληνοτουρκικό Φόρουμ, μίλησε ως εκπρόσωπος της Τουρκίας και όχι ως Τουρκοκυπρίων. Άλλωστε θεωρούν ο ένας τον άλλον συνιδιοκτήτη.
Σε κάθε περίπτωση, ο χωρισμός των δύο κοινοτήτων είναι γεγονός. Σήμερα είναι ένας μεσήλικας Ελληνοκύπριος δεν υπάρχει έννοια συνύπαρξης με την τουρκοκυπριακή πλευρά. Και με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αλήθεια είναι ότι πολλοί από την ελληνοκυπριακή πλευρά δεν βλέπουν κανένα λόγο για τον οποίο θα έπρεπε απαραίτητα να συμβιβαστούν με τους Τουρκοκύπριους στο όνομα της δημιουργίας μιας διζωνικής, δύο δημοτικών ομοσπονδιών. Φυσικά, η επιστροφή στην κατάσταση πριν από το 1974, και ακόμη περισσότερο στην κατάσταση πριν από το 1963, είναι ουτοπία.
Το Κυπριακό μπορεί να χωριστεί σε δύο κύριες περιόδους: την πρώτη από το 1974 έως την αποχώρηση από την Ε.Ε Νομιζεις. Από αυτή την άποψη, ο Ντενκτάς ήταν κυρίως υποστηρικτής της απόρριψης και ως εκ τούτου οι Ελληνοκύπριοι δεν ένιωσαν μεγάλη πίεση. Η δεύτερη περίοδος είναι από το Σχέδιο Ανάν μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Να σημειωθεί ότι μετά τις εκλογές στα Τατάρ το 2020, προέκυψε μια νέα συνθήκη, βάσει της οποίας Τουρκοκύπριοι και Τουρκία έθεσαν την αναγνώριση της κυριαρχίας της πρώτης ως προϋπόθεση για την επανέναρξη των συνομιλιών. Ως αποτέλεσμα, από το 2021 μέχρι σήμερα, δεν είχαμε ουσιαστικές διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Και δεδομένου ότι η Κύπρος θεωρείται επί του παρόντος μια παγωμένη/παρατεταμένη σύγκρουση που έχει προκαλέσει κρίσεις στο παρελθόν, αλλά η πιθανότητα πολέμου είναι πολύ απομακρυσμένη, η διεθνής οντότητα την έχει τοποθετήσει πολύ χαμηλά στη λίστα προτεραιοτήτων της.
Τα δύο προβλήματα που άρχισαν να αποκτούν δομικά χαρακτηριστικά ήταν η εικόνα της Κύπρου που είχαν αναπτύξει αρκετοί διεθνείς παίκτες όσον αφορά τις ευθύνες κάθε πλευράς και, δεύτερον, η άποψη Τουρκία ότι η λύση θα έρθει μέσα από νέες προτάσεις και όχι με βάση τα ψηφίσματά της Ηνωμένα Έθνη. Επομένως, για πολλούς, κυρίως λόγω της απόρριψης του Σχεδίου Ανάν, η εικόνα είναι ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά δείχνει συστηματική απροθυμία να λύσει το πρόβλημα, επιλέγοντας την ένταξη στην Ε.Ε. και το προκύπτον χάσμα που χωρίζει Ελληνοκύπριοι ΚΑΙ Τουρκοκύπριοι, ενώ οι τελευταίοι φαίνεται να είναι θύματα της υπόθεσης. Αυτή είναι μια προσπάθεια να δικαιολογήσει γιατί η Άγκυρα επιμένει σε ένα διαφορετικό σχέδιο, πέρα από μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, έχοντας (δήθεν) εξαντλήσει όλα τα περιθώρια και εκμεταλλευόμενη την κούραση του διεθνούς παράγοντα. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία αποδίδει τόσο τη δημιουργία νέων οντοτήτων, π.χ. στην Αμμόχωστο, όσο και τις προσπάθειες, που έχουν πλέον τη σφραγίδα της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, για διεθνή αναγνώριση του ψευδοκράτους σε καταγγελίες ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία. Τουρκοκυπρίων, ακόμη και προνόμια που προκύπτουν από την εκμετάλλευση ορυκτών πόρων. Και είναι αλήθεια ότι η Άγκυρα, που ακόμα κι αν δεν ζούσε ούτε ένας Τουρκοκύπριος στο νησί, θα είχε βρει κάτι για να κερδίσει, αν όχι έλεγχο, τουλάχιστον πρόσβαση σε αυτήν, πέτυχε σε κάποιο βαθμό – για κάποιους, ίσως μερικοί από τους εμπλεκόμενους. η κατοχή δεν πρέπει πλέον να θεωρείται το (μόνο) πρόβλημα.
Η αδιάλλακτη στάση της Τουρκίας είναι ο κύριος λόγος για τη συνέχιση της κατοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα στο κατεχόμενο υπάρχουν πάνω από 140 σημεία όπου η Τουρκία δηλώνει με κάποιο τρόπο στρατιωτική παρουσία. Η στρατηγική αξία της Κύπρου είναι ξεκάθαρη, όπως και η συναίνεση μεταξύ των γειτόνων της να διατηρήσει σκληρή στάση απέναντι στη Λευκωσία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κεμαλικοί δεν θέλουν να δώσουν πίσω την Κύπρο στον Ερντογάν και προσπαθούν να οικειοποιηθούν όλα τα επιτεύγματα που συνέβησαν μετά το 1974, αποδίδοντάς τα στην εισβολή. Και σήμερα θα είναι παρόντες σε υψηλό επίπεδο στις εκδηλώσεις που θα γίνουν. Το πώς αποφασίζει να προχωρήσει η Τουρκία είναι καθοριστικό τόσο για το Κυπριακό όσο και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σήμερα θα αναληφθούν για λογαριασμό του Ερντογάν τυχόν δημόσιες δεσμεύσεις πέρα από την προσπάθεια διεθνούς αναγνώρισης; Έρχεται κάποια θεαματική δράση στον ενεργειακό τομέα ή η Τουρκία θα προσπαθήσει να κάνει νέα επιτεύγματα. Οι τελευταίες πληροφορίες από την Τουρκία κάνουν λόγο για μεγάλη φιέστα, η οποία ωστόσο δεν θα συνοδευτεί από πρωτοβουλίες που υπονομεύουν την προσπάθεια της Τουρκίας να έρθει πιο κοντά στην Ε.Ε. και μερική αποκατάσταση των σχέσεων με τις ΗΠΑ. Ωστόσο, το Κυπριακό παραμένει μια τεράστια πληγή για τον Ελληνισμό και θα πρέπει να αναλογιστούμε αν η παθητικότητα που θεωρούσαν οι περισσότεροι ως η καλύτερη στρατηγική στο Κυπριακό λειτουργούσε υπέρ μας ή εναντίον μας. Θα πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε γιατί τόσο η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ όσο και η ανακάλυψη υδρογονανθράκων δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς προς μια λύση, διασφαλίζοντας καλύτερες συνθήκες για τη Λευκωσία. Υπήρχαν λίγες πραγματικές επιλογές για μια διαρκή λύση του Κυπριακού, αλλά ακόμη και πριν από το 1974, αυτές που προέκυψαν δεν καρποφόρησαν.
Δύο τελευταίες παρατηρήσεις: Ο ρόλος της Βρετανίας, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ήταν αρνητικός Ελλάδα ΚΑΙ Κύπρος. Πρέπει να ψάξουμε για λόγους. Επίσης, η ψευδαίσθηση ότι το όραμα και η αφήγησή μας είναι καθολικά αποδεκτά, ή και σχεδόν καθολικά αποδεκτά, είναι φυσικά παραπλανητική. Θα πρέπει επίσης να διερευνήσουμε τα αίτια. Μισό αιώνα αργότερα, φοβάμαι ότι δεν κάναμε την απαραίτητη ενδοσκόπηση ή προβληματισμό κατανέμοντας βιαστικά τις ευθύνες. Δυστυχώς, λόγω της αδυναμίας επίτευξης συμφωνίας, αναζητούμε συνεχώς άλλοθι από την πλευρά που δημιούργησε και διατηρεί το πρόβλημα.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Institute of International Affairs (IGA) και καθηγητής στο American College of Greek.
