«Γιατί πρέπει να αλλάξει το τουριστικό μοντέλο» – τιτλοφορείται σύντομο άρθρο στην «Καθημερινή» της Κυριακής 28 Ιουλίου 2024. Πριν από δύο μέρες δημοσιεύτηκε άρθρο με τίτλο «Η ανασυγκρότηση αλλάζει τις Κυκλάδες». Αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα της συστηματικής δέσμευσης της εφημερίδας στον τουρισμό, όχι μόνο από οικονομική άποψη, αλλά και από περιβαλλοντική, που τελικά συνδέεται με την οικονομική επιβίωση της εφημερίδας μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, η περιοχή όπου οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού οδηγούν σε ακραίες καταστάσεις (υπερβολική ανάπτυξη, ακατάλληλη διαχείριση απορριμμάτων, λειψυδρία, κυκλοφορία κ.λπ.) είναι κατά κύριο λόγο Κυκλάδες.
Οι Κυκλάδες, που για όλους μας είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μέρη της Ελλάδας, των οποίων οι εικόνες από ξερά βράχια, ασβεστωμένους οικισμούς και ξωκλήσια έχουν απλωθεί σε όλο τον κόσμο, παραπέμποντας άμεσα στην Ελλάδα, κινδυνεύουν να αλλάξουν την ιστορικά διαμορφωμένη φύση, το τοπίο τους. και τη μοναδικότητα των οικισμών τους. Απειλούνται από την κατασκευή μεγάλων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων (με την ονομασία στρατηγικές επενδύσεις) και διάσπαρτη τουριστική βάση κάθε λειτουργικής μορφής εκτός των ορίων των οικισμών. Και επίσης από καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης που εμφανίζονται παντού, αλλά και από κατοικίες με εμβαδόν αρκετών εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων, που τελικά θα διατεθούν και για τουριστική χρήση. Και ως γνωστόν, η υπερβολική ανάπτυξη οδηγεί σε υψηλή συγκέντρωση ανθρώπων και μέσων μεταφοράς και εξάντληση ανεπαρκών υποδομών και ταυτόχρονα υποβαθμίζει και απαξιώνει τον τουριστικό προορισμό στον οποίο παρατηρείται.
Είναι προφανές ότι η πολιτική και η νομοθεσία, ιδιαίτερα από το παρελθόν μέχρι σήμερα, δεν εστίασαν στη διάσωση των μοναδικών χαρακτηριστικών των Κυκλάδων, δεν τις αντιμετώπισαν ως ένα μοναδικό νησιωτικό σύμπλεγμα με ιδιαίτερο τοπίο και οικισμούς. Είδαν μόνο ότι αυτά τα πολύτιμα χαρακτηριστικά μπορούσαν να προσελκύσουν μεγάλο αριθμό τουριστών. Πώς το πέτυχαν όμως; Αφήνοντας την αγορά να λειτουργεί χωρίς σύνορα, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς όρια: το ιδιαίτερο χωρικό της πλαίσιο τουρισμόςπου ξεκίνησε το 2017, δημοσιοποιήθηκε μόλις πριν από λίγες ημέρες και θα χρειαστούν αρκετοί μήνες για να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Το χειρότερο όμως είναι ότι ούτε αυτό διακρίνει και προστατεύει τις Κυκλάδες από πρόσθετη τουριστική ανάπτυξη, αντιθέτως, όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν τα νησιά της χώρας, συμπεριλαμβανομένων και των ακατοίκητων. Το περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο για το Νότιο Αιγαίο, ωστόσο, δεν έχει οριστικοποιηθεί πολεοδομία Ο πρώτος βαθμός και ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός για προστατευόμενες περιοχές καθυστερεί… Και οι επενδυτές, όσοι δεν τα κατάφεραν έγκαιρα, σπεύδουν πριν οριστικοποιηθούν τα όποια σχέδια, πριν μπουν περιορισμοί στην ανάπτυξη όχι σύμφωνα με το σχέδιο και όλα αυτά αν και αν τελικά θα υπάρξουν περιορισμοί. Αυτή τη στιγμή φτιάχνουν σπήλαια, ακόμα κι εκεί που παραδοσιακά δεν υπήρχαν στο παρελθόν, χωρίς άτομο στο κοινό μονοπάτι, με πισίνες και τζακούζι σε κάθε δομή.
Οι πρώτες διαμαρτυρίες και οι πρώτες φωνές που ζητούν περιορισμούς στον τουρισμό έχουν ήδη αρχίσει να ακούγονται σε ορισμένα νησιά. Δεν είναι τυχαίο ότι και οι κάτοικοι της Μαγιόρκα ζητούν «τουρισμό με περιορισμούς». Ο δικός μας «τουρισμός χωρίς σύνορα» έχει ήδη αρχίσει να φέρνει τις πρώτες αρνητικές συνέπειες, επί του παρόντος οικονομικές, με τη μορφή μείωσης των αφίξεων σε ορισμένα νησιά. Και δυστυχώς αυτές οι επιπτώσεις θα εντείνονται όσο προχωρά η τουριστική περίοδος και έως ότου η κινητοποίηση των κατοίκων άλλων τουριστικών κέντρων του εξωτερικού (Βενετία, Ισπανία) κατευθύνει αναπόφευκτα το ενδιαφέρον των ξένων ΜΜΕ και στην Ελλάδα.
Όλα τα τελευταία χρόνια Ελληνική Περιβαλλοντική και Πολιτιστική Εταιρεία (ΕΛΛΕΤ) επιδιώκει να συμβάλει στη διάσωση των Κυκλάδων παρακολουθώντας και παρεμβαίνοντας στο νομοθετικό έργο των αρμόδιων υπουργείων και σε εργασίες που σχετίζονται με τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, παρεμβαίνοντας με κάθε νόμιμο τρόπο όταν διαπιστώνεται περίπτωση καταστρατήγησης του νόμου και με δραστηριότητες που στοχεύουν ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών . Πρόσφατα, η ΕΛΛΕΤ διοργάνωσε, σε συνεργασία με άλλους φορείς, ημερίδες και συνέδρια για τη σημασία της βιώσιμης ανάπτυξης των νησιών («Τουρισμός και αειφόρος ανάπτυξη» – Φεβρουάριος 2024, «Νησιωτισμός και αειφόρος ανάπτυξη» – Ιούνιος 2024).
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές δράσεις για την προστασία των ελληνικών νησιών και κυρίως των Κυκλάδων είναι το πρόγραμμα SOS, το οποίο είναι η απάντηση της ΕΛΛΕΤ σε τοπικά αιτήματα για απειλούμενες περιοχές, σε αιτήματα της κοινωνίας των πολιτών, μαζί με τον αγώνα για την προώθηση θεμάτων εθνικό επίπεδο, συχνά υποβάλλοντας προσφυγή στο αρμόδιο διοικητικό εφετείο ή ακόμη και στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη των ελληνικών νησιών, η ΕΛΛΕΤ ξεκινά από το 2013 εκστρατεία ενημέρωσης για τις δυνατότητες προσέγγισης της φέρουσας ικανότητας κάθε νησιού. Στόχος αυτών των προσπαθειών είναι η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού τους περιβάλλοντος, η διατήρηση της κοινωνικής τους συνοχής, αλλά και η οικονομική ευημερία των τοπικών κοινωνιών μέσω βιώσιμων πρακτικών.
Η ένταξη των τριών νησιών των Κυκλάδων (Σέριφος, Σίφνος, Φολέγανδρος), που βρίσκονται στα πρόθυρα υπερτουριστικής ανάπτυξης, στο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Europa Nostra των «7 πιο απειλούμενων» της Ευρώπης μετά από αίτημα της ΕΛΛΕΤ, τονίζει. ότι οι Κυκλάδες είναι σημαντικός τόπος για όλη την Ευρώπη και τα αναπτυξιακά γεγονότα προκαλούν ανησυχία λόγω της προστασίας τους και θα παρακολουθούνται σε όλη την ήπειρο. Ελπίζουμε ότι η συμπερίληψή τους θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ορατότητα των θεμάτων και των προοπτικών βιωσιμότητας, θα βοηθήσει στην αποτροπή της υπερβολικής εξάρτησης από τον τουρισμό και στη διάσωση πολύτιμων οικισμών και τοπίων για τις μελλοντικές γενιές.
Η ΕΛΛΕΤ πιστεύει ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα ώστε το τουριστικό μοντέλο που επικρατεί να μην επιβαρύνει περαιτέρω το περιβάλλον και να μειώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων των Κυκλάδων.
* Η κα Μπέττυ Χατζηνικολάου είναι Πρόεδρος του Συμβουλίου Θεσμικού Πλαισίου της Ελληνικής Περιβαλλοντικής και Πολιτιστικής Εταιρείας.