Είναι ασπίδα για τις καταπιεσμένες μειονότητες ή εργαλείο ελιτιστικής καταπίεσης της πλειοψηφίας; Σπάει παλιά στερεότυπα (π.χ. κατά των γυναικών) ή απλώς τα αντικαθιστά με νέα, εξίσου «ρατσιστικά» (π.χ. ότι όλοι οι άντρες γεννιούνται «τοξικοί»); Τι είναι αυτό ξύπνησε τον πολιτισμό ποιος κατηγορήθηκε για την επανεκλογή Τραμπ, μπαίνοντας επίσης στο λεξικό της ελληνικής πολιτικής; Και πόσο καλά το κατάλαβαν αυτοί που την επικαλούνται;
#Ξύπνησε
Μπορεί ο όρος να κυριαρχεί στη δημόσια σφαίρα τα τελευταία χρόνια, αλλά η ιστορία του είναι μακρά και οι ρίζες του βρίσκονται στο αντιρατσιστικό κίνημα στην Αμερική. Αναφέρθηκε για πρώτη φορά στον Τύπο το 1962 σε ένα άρθρο του του William Melvin Kellyδημοσιεύθηκε στο New York Times Magazineαλλά φαίνεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από μέλη του κινήματος. Το 1938, ο κ Ο αφροαμερικανός τραγουδιστής Lynd Belly χρησιμοποίησε τη φράση «μείνε ξύπνιος» σε ένα τραγούδι για μαύρους εφήβους που κατηγορούνται ψευδώς ότι βίασαν δύο λευκές γυναίκες στην Αλαμπάμα το 1931.
«Η αναβίωση προέρχεται ιστορικά από την αφροαμερικανική κουλτούρα και την ιδέα της αφύπνισης. Ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1960, μαύροι διανοούμενοι παρότρυναν τους νέους να μην συνειδητοποιήσουν πώς ο ρατσισμός εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα και όταν θεσμικά φαινόταν να έχει λυθεί». εξηγεί η «Κ» Ή η εξαιρετική Αμερικανίδα πολιτικός επιστήμονας Wendy Brown.. «Το να μένεις ξύπνιος σήμαινε να έχεις τα μάτια σου ορθάνοιχτα για το πώς λειτουργούσε ο κόσμος», λέει.
Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι ο όρος αναβιώθηκε πρόσφατα στις ΗΠΑ με Κίνημα Black Lives Matter. Ωστόσο, έκτοτε η χρήση του αυξήθηκε και πλέον θεωρείται προσβλητική και καταγγελτική. «Τα τελευταία χρόνια, η δεξιά έχει μετατρέψει αυτόν τον όρο σε εργαλείο ευτελισμού όλων των θεμάτων που αφορούν την αριστερά, από τη σεξουαλική ταυτότητα και την ανισότητα των φύλων μέχρι τον ρατσισμό», σημειώνει η κ. M. Brązowy, δηλ. ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ.
Ιδεολογικά αντίβαρα
«Η δεξιά πτέρυγα έχει κάνει κακή χρήση του όρου σε τέτοιο βαθμό που όταν έγραψα ένα βιβλίο για το θέμα, οι φίλοι μου ανησυχούσαν ότι επειδή ήμουν κατά του «ξυπνήματος», θα με εκμεταλλευόταν και η δεξιά», πρόσθεσε. λέει στην “Κ” Ή Η Αμερικανίδα φιλόσοφος και διευθύντρια του Φόρουμ του Αϊνστάιν στο Βερολίνο, Σούζαν Νάιμαν. Το τελευταίο της βιβλίο, που εκδόθηκε πέρυσι, τιτλοφορείταιΗ αριστερά δεν έχει ξυπνήσει».
MS. Ο Μπράουν επισημαίνει ότι λίγοι άνθρωποι ταυτίζονται ως «ξύπνιοι». «Θα προτιμήσουν να αυτοχαρακτηριστούν, για παράδειγμα, ως αντιρατσιστές ακτιβιστές, αλλά δεν θα ξυπνήσουν γιατί έχει γίνει εργαλείο της δεξιάς», σημειώνει.
Σύμφωνα με την κ. Νάιμαν, η εγρήγορση είναι μια ασαφής έννοια, που βασίζεται σε παραδοσιακά αριστερές πεποιθήσεις, αλλά με πολύ δεξιές συνδηλώσεις. «Η αριστερά δεν έχει ξυπνήσει και δεν θα έπρεπε, αλλά είναι αλήθεια ότι οι Δημοκρατικοί έχουν ξυπνήσει συχνά», λέει. Έδωσαν έμφαση σε θέματα συμβολικά, όχι ουσιαστικά, εξηγεί. «Και αυτό έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ».
Ορισμένοι ψηφοφόροι ανησυχούσαν για τους τρανς αθλητές και για το αν αγωνίζονται στις σωστές ομάδες, λέει. Μπράουν, αλλά η ίδια δεν πιστεύει ότι το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών μπορεί να αποδοθεί στην εγρήγορση. «Ο Τραμπ υποσχέθηκε να διορθώσει την οικονομία ενώ οι Δημοκρατικοί δεν υποσχέθηκαν τίποτα. Έδωσαν έμφαση σε θέματα φύλου, αλλά αυτοί που θα ψήφιζαν με βάση αυτή τη βάση θα ψήφιζαν ήδη Δημοκρατικούς. Το βάρος αυτής της άνισης έμφασης πέφτει στην Καμάλα Χάρις, όχι στα αριστερά» σημειώνει.
Πλεονάσματα και ανάγκες
Όσον αφορά τη σύνδεση της εγρήγορσης με την πολιτική ορθότητα και την «κουλτούρα ακύρωσης», ο κ. Μπράουν πιστεύει ότι η πολιτική ορθότητα πρωτοεμφανίστηκε ως έννοια που αρχικά χρησιμοποίησε, μεταξύ άλλων. Ο Στάλιν και αυτός Μάο Τσε Τουνγκ. «Αλλά πρόσφατα, η δεξιά και το Κέντρο χρησιμοποίησαν επίσης την πολιτική ορθότητα για να καταδικάσουν την έκφραση ανησυχιών για το φύλο», εξηγεί. «Πολιτική ορθότητα και διαφάνεια είναι πάνω κάτω το ίδιο πράγμα, ενώ η «κουλτούρα ακυρώσεως» (καταγγελία και «εξοστρακισμός» ανθρώπων κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων) χρησιμοποιείται και από τη δεξιά και από την αριστερά», τονίζετε. Naiman.
Το 1938, ο τραγουδιστής Lynd Belly χρησιμοποίησε τη φράση “stay awake” σε ένα τραγούδι για μαύρους εφήβους που κατηγορήθηκαν ψευδώς ότι βίασαν δύο λευκές γυναίκες στην Αλαμπάμα το 1931.
Η αριστερή πολιτική των φύλων μπορεί να γίνει εξουθενωτική, σημειώνει η κ. Μ. Μπράουν, και υπάρχει μια λεπτή γραμμή μεταξύ της κριτικής και της «ακύρωσης». Λέει ότι υπάρχει μια υπερβολή τα τελευταία χρόνια, σημειώνοντας ωστόσο ότι πολλά περιστατικά έχουν μεγαλοποιηθεί στα ΜΜΕ και από τη δεξιά, ειδικά σε σχέση με τα πανεπιστήμια. Κινήσεις όπως #Κι εγώΩστόσο, αλλάζουν τον κόσμο και τι είναι αποδεκτή συμπεριφορά, λέει.
«Νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όταν κινήσεις όπως αυτή «εκρήγνυνται», μπορεί να είναι υπερβολικό. Η αριστερά χρησιμοποιεί αυτή την ηθικολογική τακτική: «Είστε μαζί μας ή εναντίον μας» και κάποια πράγματα πρέπει και μπορούν να πέσουν. Μπορείτε να παραμείνετε σε εγρήγορση απέναντι στον σεξισμό ή τον ρατσισμό, αλλά για να είστε αποτελεσματικός ακτιβιστής πρέπει επίσης να μπορείτε να ακούτε και να συνομιλείτε με άτομα με τα οποία διαφωνείτε. Πρέπει να υπάρχει ένας χώρος όπου μπορείτε να πείτε: «Συγγνώμη αν αυτό που λέω σε προσβάλλει, θέλω να καταλάβω», λέει.
Τα social media δεν βοήθησαν καθόλου, λέει η κυρία Άννα. Naiman. «Αλλά διστάζω να πω ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το πιο θεμελιώδες πρόβλημα γιατί τα μέσα ήταν επίσης πολύ προβληματικά, πολύ ξύπνια και νεοφιλελεύθερα», σημειώνει, προκαλώντας συναγερμό στα αριστερά. «Αν δεν κάνει την αυτοκριτική που χρειάζεται, η δεξιά θα χρησιμοποιήσει περαιτέρω την εγρήγορση εναντίον της».
Αν και προέρχεται από τις ΗΠΑ, είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει άλλες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, τονίζει η «Κ». «Είχα τις ίδιες συζητήσεις πριν από λίγο στη Χιλή και τη Βραζιλία – είναι ένα διεθνές πρόβλημα γιατί η αριστερά έχει χάσει τον δρόμο της και επειδή πολλοί άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με πράγματα που θεωρούνται ξύπνια αλλά φοβούνται να το πουν».
Εισαγόμενος πολιτισμός
Στην Ελλάδα φαίνεται να συμβαίνει το εξής παράδοξο. Ενώ η αφύπνιση, με την έννοια της αφύπνισης στη συστημική ανισότητα μεταξύ διαφορετικών φύλων και άλλων κοινωνικών και φυλετικών ομάδων, φαίνεται να μην έρθει ποτέ, έχει πολλούς αντιπάλους. Την περασμένη εβδομάδα ο κ Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε για την «τυραννία των μειονοτήτων», αναφερόμενος στην «ξύπνια κουλτούρα των ΗΠΑ», τροφοδοτώντας τη συζήτηση για αυτό το θέμα και στη χώρα μας.
«Αρχίζει να γίνεται κατανοητό ότι αυτό το φαινόμενο, που περιγράφεται και αναλύεται σε άλλες χώρες, δεν αφορά άμεσα την ελληνική κοινωνία». λέει στην “Κ” ο Wasilis Wamwakas, καθηγητής κοινωνιολογίας της επικοινωνίας στο ΑΠΘ. «Το βιώνουμε στοχαστικά», προσθέτει, «χάρη στην παγκοσμιοποίηση, τα βιώνουμε όλα σαν να είναι δικά μας, παρόλο που δεν είναι».
Καλοκαιρινή διαμάχη για τον σεξισμό του Μ. Καραγάτση Επισημαίνει ότι αυτό ήταν αποτέλεσμα της κουλτούρας της αφύπνισης, αλλά ακόμα και σε αυτή την περίπτωση έγινε απλώς μια δημόσια συζήτηση σχετικά με αυτό. «Αυτό το είδαμε περισσότερο στο ελληνικό #MeToo, αλλά ακόμα και εκεί εκφράστηκε από μέλη της κουλτούρας του ξύπνιου». Περισσότερο σαν τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου Σε άλλες χώρες αυτό μπορεί να πυροδότησε ένα κύμα «ξύπνησης συναισθήματος», τονίζει ο κ. Βαμβακάσα, «αλλά εδώ μια μειοψηφία συνέχισε την ιστορία, παρόλο που ήταν ένα γεγονός που θα μπορούσε να αποκτήσει μεγαλύτερη δυναμική».
«Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ξέρουν καν τι είναι». δηλώνει στην «Κ» Ή Βάσω Κιντή, Ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας της επιστήμης και αναλυτικής φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑΚΑΙ πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Στα ελληνικά πανεπιστήμια, σχολιάζει, υπάρχει «συγκεκριμένη λογοκρισία από τις δυνάμεις που θα έπρεπε να αντιταχθούν σε αυτού του είδους τα κινήματα». Έχει επιβληθεί ένας συγκεκριμένος τρόπος σκέψης που δεν επιτρέπει να ακουστούν διαφορετικές φωνές, λέει, αλλά με πιο σιωπηλό τρόπο από ό,τι στις ΗΠΑ.
Αλλά έξω από τα πανεπιστήμια και ορισμένους άλλους χώρους όπως η διανόηση και ο πολιτισμός, ακόμη και η αμφισβήτηση της εγρήγορσης είναι ένα σχόλιο για το τι συνέβη στις ΗΠΑ, λέει η κ. A. Portable. «Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο συστημικού ρατσισμού που στην πραγματικότητα έχει προκαλέσει αυτή την απάντηση στις ΗΠΑ. Οι γυναίκες βιώνουν διακρίσεις και προκαταλήψεις εναντίον τους στην Ελλάδα, υπάρχει «γυάλινη οροφή», αλλά ακόμη και τα φεμινιστικά κινήματα δεν είναι πολύ δυνατά εδώ τα τελευταία χρόνια», προσθέτει.
Στην Ελλάδα, η αντιπαράθεση μεταξύ δεξιάς και αριστεράς μας ανάγκασε να αναλογιστούμε την ιστορία μας, λέει ο κ. Bawełna. Αυτό δεν σημαίνει ότι για πολλούς δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές που να θεωρούνται «ξύπνια», όπως η ομοφυλοφιλία στην αρχαιότητα, και να πυροδοτούν αντιδράσεις αντίθετης αφύπνισης. «Υπάρχει μια συζήτηση σε εξέλιξη που είναι μια αντίδραση στη γνώση για το παρελθόν μας, αλλά είναι μάλλον οριακή».
Αναφερόμενος στον γάμο ομόφυλων ζευγαριών, τονίζει ότι, πρώτον, η ομοφοβία δεν είναι αντανακλαστικό ενάντια στην κουλτούρα της αφύπνισης και δεύτερον, πιστεύει ότι αν υπήρχε ένα πιο ενεργό κίνημα «ξύπνησε» στη χώρα, οι συντηρητικοί θα μπορούσαν να είναι «πολύ». πιο φοβισμένοι» και ότι το νομοσχέδιο δεν εγκρίθηκε από το κοινοβούλιο.
Το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι αισθάνονται τώρα την ανάγκη να αντιταχθούν στην κουλτούρα της αφύπνισης έχει να κάνει περισσότερο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Δεν συμφωνούν με τον Τραμπ, αλλά θέλουν να ξεκαθαρίσουν ότι δεν συμφωνούν ούτε με τη λογική της ακροδεξιάς», εξηγείτε. Βαμβάκι. «Στην Ελλάδα, αυτή η συζήτηση δεν έχει βάθος», λέει η κ. Μπ. Κιντή: «όταν τελειώσει όλο το θέμα Τραμπ, θα τελειώσει και αυτό».
