Τα αδύναμα επιχειρήματα της Τουρκίας για τα νησιά – Τι προβλέπουν οι διεθνείς συμβάσεις;

Ο Γιασάρ Γκιουλέρ κατηγόρησε την Ελλάδα για… προκλήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και για παραβίαση διεθνών συνθηκών, προειδοποιώντας μάλιστα ότι η Άγκυρα θα αντιδράσει σθεναρά εάν η Αθήνα δεν «συμμορφωθεί» με τις διεθνείς συνθήκες που προβλέπουν αποστρατιωτικοποίηση των νησιών.

Ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας δήλωσε ότι «η Ελλάδα συνεχίζει να παραβιάζει το καθεστώς των περισσότερων νησιών», αναφερόμενος συγκεκριμένα στο Καστελόριζο, το οποίο απέχει «μόλις 1.900 μέτρα από την Τουρκία», επισημαίνοντας ότι «είναι ένα από τα 23 νησιά που σύμφωνα με διεθνή συμφωνίες, θα πρέπει να έχουν αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς».

• Νέα προκλητική δήλωση Γκιουλέρ: «Οι απαιτήσεις της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι παράνομες»

Η τουρκική κυβέρνηση επανέλαβε ότι δεν θα ανεχθεί παραβιάσεις αυτών των συμφωνιών και δεν θα «κλείσει τα μάτια» στην ανάπτυξη ενόπλων δυνάμεων σε αυτά τα νησιά.

Οι επιφυλάξεις της Τουρκίας αποτελούν πάγια θέση της Άγκυρας. Υπενθυμίζεται πώς ο ισχυρισμός ότι η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων, από τη Σαμοθράκη έως το Καστελλόριζο, συνιστά προϋπόθεση ελληνικής κυριαρχίας επ' αυτών επαναλήφθηκε στην επιστολή του της 17ης Σεπτεμβρίου 2022 προς τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) από ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον Οργανισμό, Φεριντούν Σινιρλίογλου.

Με τη συγκεκριμένη επιστολή ο κ. Σινιρλίογλου κατηγόρησε την Ελλάδα ότι με τις ενέργειές της «απειλούσε τη σταθερότητα των εξαιρετικά σημαντικών εδαφικών καθεστώτων που συμφωνήθηκαν με τις Συνθήκες Ειρήνης της Λωζάνης και των Παρισίων».

Διεθνείς συνθήκες που αφορούν τα ελληνικά νησιά

Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που ζητά και απαιτεί την αποστρατιωτικοποίηση των «νησιών του ανατολικού Αιγαίου».

Όσον αφορά τη στρατιωτικοποίηση, το καθεστώς των ελληνικών νησιών στο ανατολικό Αιγαίο διέπεται από διεθνείς συνθήκες.

Ειδικά:

• το καθεστώς των νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης διέπεται από τη Σύμβαση για τα Στενά της Λωζάνης του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε από τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936.
• το καθεστώς των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης του 1923 και
• Το καθεστώς των Δωδεκανήσων ρυθμίζεται από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947.

Τι αφορά τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη

Η αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης – που μαζί με την αποστρατικοποίηση των Δαρδανελίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς και των τουρκικών νησιών Ίμβρο (Gökçeada), Τένεδο (Bozcaada) και Λάγος ( Tavşan) – προβλεπόταν αρχικά στη Σύμβαση της Λωζάνης του 1923 για τα Στενά.

Καταργήθηκε με τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936, η οποία, όπως ρητά αναφέρεται στο προοίμιό της, αντικατέστησε τη Σύμβαση της Λωζάνης στο σύνολό της.

Το δικαίωμα της Ελλάδας να οπλίσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη αναγνωρίστηκε από την Τουρκία, σύμφωνα με επιστολή που απηύθυνε στον Έλληνα Πρωθυπουργό στις 6 Μαΐου 1936 ο τότε Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Ρουσέν Εσρέφ, σύμφωνα με τις οδηγίες της κυβέρνησής του.

Η τουρκική κυβέρνηση επανέλαβε τη θέση αυτή όταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Ρούστου Αράς, μιλώντας στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση με την ευκαιρία της επικύρωσης της Σύμβασης του Μοντρέ, αναγνώρισε χωρίς επιφύλαξη το δικαίωμα της Ελλάδας να τοποθετεί στρατεύματα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη. , με τις εξής δηλώσεις: «Διατάξεις σχετικά με τα νησιά Λήμνο και Σαμοθράκη, που ανήκει στη γειτονική και φίλη μας χώρα Ελλάδα και αποστρατικοποιήθηκε σύμφωνα με τη Σύμβαση της Λωζάνης του 1923, καταργήθηκαν και από τη νέα Σύμβαση του Μοντρέ, που μας κάνει πολύ χαρούμενους» (Εφημερίδα των Πρακτικών της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, Αρ. 12, 31 Ιουλίου 1936, σ. 309). Η Türkiye έδωσε παρόμοιες διαβεβαιώσεις ως προς αυτό στις κυβερνήσεις των εν λόγω τρίτων χωρών κατά την ίδια περίοδο.

Κατάσταση των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας

Όσο για τα νησιά Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο και Ικαρία, πουθενά στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης δεν προέβλεπε ότι θα υπόκεινται σε αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς.

Η ελληνική κυβέρνηση δεσμεύτηκε μόνο, σύμφωνα με το άρθ. 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης, να μην εγκατασταθούν εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρώσεις.

Ενώ η Ελλάδα μέχρι στιγμής εφαρμόζει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, αν και υποχρεούται βάσει του ίδιου άρθρου να μην επιτρέψει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να πετούν πάνω από τον εναέριο χώρο των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει παραβιάσει επανειλημμένα και συνεχίζει να παραβιάζει τις αντίστοιχες νομικές υποχρεώσεις της.

Από την άλλη, το ίδιο άρθρο επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρεί έναν κανονικό αριθμό στρατευμένων που μπορούν να εκπαιδευτούν τοπικά, καθώς και χωροφυλακής και αστυνομίας.

Καθεστώς στα Δωδεκάνησα

Τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα «υπό πλήρη κυριαρχία» με την Ειρηνευτική Συμφωνία των Παρισίων μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων τον Απρίλιο του 1947.

Εξάλλου, οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης προβλέπουν την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών αυτών: «Τα ανωτέρω νησιά θα αποστρατικοποιηθούν και θα παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημένα».

Στα Δωδεκάνησα υπάρχουν κάποιες δυνάμεις εθνοφρουράς, οι οποίες δηλώθηκαν σύμφωνα με τις πρόνοιες της συμφωνίας CFE (Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη).

Σχετικά με τους ισχυρισμούς της Τουρκίας για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων, πρέπει να σημειωθεί ότι:

• Η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος σε αυτή τη Συνθήκη του 1947, επομένως είναι “res inter alios acta” γι' αυτήν, δηλαδή θέμα που αφορά άλλες χώρες. Σύμφωνα με το άρθ. 34 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, «μια συνθήκη δεν δημιουργεί υποχρεώσεις ή δικαιώματα για τρίτες χώρες» εκτός από τα συμβαλλόμενα μέρη.
• Οι προβλέψεις για την αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων έγιναν μετά την αποφασιστική επέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και αντικατοπτρίζουν την πολιτική σκοπιμότητα της Μόσχας εκείνη την εποχή. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι με την ίδρυση των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, τα καθεστώτα αποστρατικοποίησης έχασαν τον λόγο ύπαρξής τους καθώς ήταν ασυμβίβαστα με τη συμμετοχή κρατών σε στρατιωτικούς συνασπισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, το καθεστώς αποστρατικοποίησης έπαψε να ισχύει για τα ιταλικά νησιά Παντελέρια, Λαμπεντούζα, Λαμπιόνε και Λινόζα, καθώς και για τη Δ. Γερμανία αφενός και τη Βουλγαρία, Ρουμανία, Αν. Γερμανία, Ουγγαρία και Φινλανδία από την άλλη πλευρά.
  Επιπλέον, η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλο κυρίαρχο κράτος στον κόσμο, δεν μπορεί να παραιτηθεί από το φυσικό και νόμιμο δικαίωμά της να αμύνεται σε περίπτωση απειλής κατά των νησιών της ή οποιουδήποτε άλλου τμήματος της επικράτειάς της. Επιπλέον, όταν η Τουρκία παραβιάζει κατάφωρα τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την απειλεί με πόλεμο (casus belli) εάν ασκήσει το νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο.

Πρωτόκολλο της Βέρνης και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας

Σε ομιλία του ενώπιον της επιτροπής προϋπολογισμού του τουρκικού κοινοβουλίου, ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ είπε ότι η Ελλάδα παραβίασε το Πρωτόκολλο της Βέρνης πραγματοποιώντας έρευνα σε περιοχές του Αιγαίου Πελάγους, τις οποίες αποκάλεσε «πιθανή τουρκική υφαλοκρηπίδα».

Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας τόνισε μάλιστα ότι δόθηκαν απαντήσεις σε συγκεκριμένες έρευνες σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο, δηλώνοντας ότι «το Υπουργείο Εξωτερικών μας έχει αναλάβει τις απαραίτητες διπλωματικές πρωτοβουλίες με τις ελληνικές αρχές σχετικά με τις ερευνητικές δραστηριότητες που προσπάθησε να πραγματοποιήσει η ελληνική πλευρά. χωρίς άδεια στην πιθανή υφαλοκρηπίδα μας στο Αιγαίο κατά παράβαση του Πρωτοκόλλου της Βέρνης μεταξύ των δύο χωρών του 1976 και του διεθνούς δικαίου, και επιτόπου, Ναυτική Διοίκηση και η Διοίκηση του Λιμενικού Σώματος ανέλαβαν δράση».

Το εν λόγω πρωτόκολλο, το οποίο έχει ισχύ διεθνούς συνθήκης δεσμευτικής για τα συμβαλλόμενα μέρη, υπογράφηκε το 1976 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Τούρκο ομόλογό του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και προέβλεπε στις δύο χώρες να απέχουν από τη διεξαγωγή έρευνας σε αυτές τις θαλάσσιες περιοχές στα όρια του την ελληνική υφαλοκρηπίδα, που αμφισβητήθηκε από την Τουρκία.

Παράλληλα, ο Υπουργός Άμυνας της Τουρκίας δήλωσε ότι καμία ερευνητική δραστηριότητα στο Αιγαίο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση των τουρκικών αρχών, τονίζοντας ότι «Τον Ιούλιο, η ερευνητική δραστηριότητα τοποθέτησης καλωδίων του ιταλικού πλοίου Ievoli Η επαναφορά στην υφαλοκρηπίδα μας αποτράπηκε από την αποτρεπτική προσέγγιση των πληροφοριών μας στην περιοχή και τελικά το ιταλικό πλοίο μπόρεσε να συνεχίσει τις δραστηριότητές του αφού είπε «Ναι, αποδέχομαι την περιοχή ευθύνης σας. Μου επιτρέπεις (έχω την άδειά σου)».

Η Αθήνα αναφέρθηκε συχνά στη σημασία της συμμόρφωσης με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και την ανάγκη να σέβονται όλα τα κράτη τον δεσμευτικό της χαρακτήρα.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) άνοιξε για υπογραφή στις 10 Δεκεμβρίου 1982 και τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994 αφού 60 χώρες είχαν καταθέσει τα έγγραφα επικύρωσής τους. Όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν υπογράψει τη σύμβαση, επομένως αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

Θεωρείται το μοναδικό οικουμενικό νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει όλες τις δραστηριότητες στις θάλασσες και τους ωκεανούς.

Η σύμβαση δεν έχει επικυρωθεί από την Τουρκία, αλλά το γεγονός ότι δεν έχει υπογραφεί από τη γείτονά της δεν την απαλλάσσει από την υποχρέωση να συμμορφωθεί με αυτήν, υποστηρίζουν ειδικοί.

Η Τουρκία αρνείται να ενταχθεί στην UNCLOS επειδή δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες, όπως δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, που επίσης προκύπτει από την UNCLOS.

Η Σύμβαση ορίζει, μεταξύ άλλων, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παράκτιων χωρών στον καθορισμό και τη διαχείριση των υδάτων υπό την κυριαρχία ή τη δικαιοδοσία τους:

• χωρική θάλασσα (έως 12 ναυτικά μίλια από καθορισμένες γραμμές βάσης)·
• συνεχόμενη ζώνη (έως 24 ναυτικά μίλια από καθορισμένες γραμμές βάσης).
• αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (έως 200 ναυτικά μίλια από καθορισμένες γραμμές βάσης και την υφαλοκρηπίδα)·

Σύμφωνα με το άρθρο της UNCLOS. 121, το οποίο επίσης αντανακλά το εθιμικό δίκαιο, ορίζει ξεκάθαρα ότι τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, έχουν το πλήρες δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη όπως κάθε άλλο ηπειρωτικό έδαφος.

Η Ελλάδα, μέλος της ΕΕ και μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, προωθεί ενεργά συνέργειες και συνεργασίες με βάση το διεθνές δίκαιο και το διεθνές ναυτικό δίκαιο.

Η Ελλάδα δηλώνει πάντα τη βούλησή της να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για την επίλυση της υφιστάμενης διαφοράς, δηλαδή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, με βάση πάντα το διεθνές δίκαιο και συγκεκριμένα το δίκαιο της θάλασσας.