Οικονομικό και εμπειρικό. Στοχαστικό και ειρωνικό. Παλιομοδίτικος τεχνίτης. Μεταπολεμικά με το πνεύμα του Μεσοπολέμου. Ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος υπήρξε βιογράφος της εποχής του, μεγάλη εικόνα και μικρή ανάμνηση.
Γεννήθηκε το 1930 στον Πύργο Ηλείας, σπούδασε στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ με ειδίκευση στην παθολογία. Τα τελευταία χρόνια της υπηρεσίας του, από το 1976 έως το 1981, διετέλεσε διευθυντής σύνταξης του περιοδικού «Ιατρική Επιθεώρηση των Ενόπλων Δυνάμεων». Τελικά συνταξιοδοτήθηκε το 1983 και αναφέρονταν πάντα στον στενό του κύκλο ως «Στρατηγός».
Το εμβόλιο, οι εκλογές του '58 και η αποτυχημένη… αποστράτευση
Στρατιωτικός γιατρός. Το 1955 αποφοίτησα από το κολέγιο και ορκίστηκα ως παραϊατρικός. Μετά την προπόνηση στην Αθήνα ξεκίνησαν οι μεταγραφές: Καλπάκι, Βέροια, Νιγρίτα, Καβάλα. Κατάφερα να μείνω στην Καβάλα για μια δεκαετία. Εκεί, με τη γυναίκα μου οργανώσαμε το πρώτο μας σπίτι και κάναμε ισόβιες φιλίες.
Σπούδασα στην παθολογία γιατί θαύμαζα τους τελευταίους μεγάλους κλινικούς, αλλά κυρίως ασχολήθηκα με σημαντικά προβλήματα προληπτικής ιατρικής στο στρατό. Θυμάμαι ότι ήμουν στην Καβάλα, ο μοναδικός γιατρός της φρουράς, όταν κυκλοφόρησε το περίφημο εμβόλιο της πολιομυελίτιδας. Λόγω ελλείψεων προσωπικού, αναπληρώνω και νομικό γιατρό στην Καβάλα και κατά λάθος κατέρρευσα την ημέρα του μαζικού εμβολιασμού. Κατέστη δυνατό χάρη στις προσπάθειες εκατοντάδων γιατρών, αγροτικών και άλλων. Αυτό είναι μια μεγάλη ικανοποίηση για μένα και ελπίζω να μείνει απαρατήρητη.
(βασισμένο σε ιστορία της Μάρως Βασιλειάδου)
Οι εκλογές του 1958 ως… αποτυχημένη έξοδος από το στρατό
Στις εκλογές του 1958, έθεσε υποψηφιότητα μαζί με άλλους συναδέλφους του για να εγκαταλείψει τη στρατιωτική ιατρική. Ηττήθηκε στις εκλογές και συνέχισε τις σπουδές του ως στρατιωτικός γιατρός μέχρι το 1983. Συνέχισε τις σπουδές του ως στρατιωτικός γιατρός, ξεκινώντας έναν ακόμη σταθμό στην Καβάλα. «Εκεί ασχολήθηκα με τη λογοτεχνική κοινότητα: Πρόδρομος Μάρκογλου, Γιώργος Στογιαννίδης, αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης, κ.κ. Α. Τότε οι εταιρείες εξέδιδαν περιοδικά. Και ιδρύσαμε το περιοδικό «Σκάπτη ύλη». Το πρώτο μου διήγημα, «Οι Φρακασάνοι», εκδόθηκε εκεί το 1962, με ψευδώνυμο, βέβαια, από τότε που ήμουν στο στρατό. Έτσι, δανείστηκα το όνομα του μακαρίτη, ενός εργάτη που είχαμε στο κτήμα μας στον Πύργο». Όταν άρχισε να εκδίδει με το όνομά του, αποφάσισε να υπογράψει το όνομά του ως HX Παπαδημητρακόπουλος, «για να ξέρουν ότι ήμουν εγώ. Αλλά δεν είχα ποτέ πρόβλημα».
(Από συνέντευξη της Όλγας Σελλά)
Μέσα από πολυάριθμες επιδείξεις σαρκαστικού χιούμορ στα λογοτεχνικά του κείμενα, έδωσε την εντύπωση ότι ήταν ταυτόχρονα στρατηγός και συγγραφέας. Με αυστηρή δόση στα λόγια, με στρατηγική αφηγηματική δομή, με εκλεπτυσμένους διαλόγους και μονολόγους κλειστούς στο φόρουμ της μνήμης, ο Ηλίας Ξ. Παπαδημητρακόπουλος αποφάσισε ήδη από το 1962 τη γραφική του ταυτότητα, δημοσιεύοντας τους «Φρακασάνες» στο περιοδικό «Αργώ» της Καβάλας. – πόλη όπου κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του ίδρυσε τη Λέσχη Κινηματογράφου το 1968.
Λέξεις που γράφτηκαν, παίχτηκαν και εμφανίζονται
Με αυτή την περιέργεια ενός αναγεννησιακού διανοούμενου που διατηρούσε έναν διακριτικό λαϊκισμό, ο Ηλίας Ξ. Παπαδημητρακόπουλος δεν έμεινε στα γραπτά λόγια. Αφοσιώθηκε εξίσου σε αυτά που παίζονται και σε αυτά που προβάλλονται. Ως συνιδρυτής του περιοδικού «Σκαπτή ύλη», που εκδόθηκε στην Καβάλα από το 1965 έως το 1984, δημοσίευσε κείμενα για τον κινηματογράφο και το θέατρο σε δύο περιόδους. Μια ολόκληρη γενιά συνέβαλε στη δημιουργία αυτού του περιοδικού, δίνοντας τη δική της θέση στην Καβάλα στον λογοτεχνικό χάρτη: Διαμαντής Αξιώτης, Βασίλης Βασιλικός, Κώστας Καναμπούρης, Πρόδρομος Μάρκογλου και πολλοί άλλοι που δημοσίευσαν άρθρα για την τέχνη και τη λογοτεχνία ή πρωτότυπα λογοτεχνικά κείμενα.
Μελάνι εκτύπωσης, κινηματογράφος και θέατρο
Σε πολλές ιστορίες περιγράφω τον παππού μου Jerzy, τον αδερφό της μητέρας μου. Υπήρξε δημοσιογράφος και ανταποκριτής όλων των αθηναϊκών εφημερίδων στον Πύργο. Όταν πέθαινε ο πατέρας μου και δεν είχαμε λεφτά, πήγαινα στη σύνταξη και περίμενα να τελειώσει τη δουλειά.
Ανέλαβε να με πάει σε κινηματογράφους και θέατρα χωρίς να πληρώσει. Επίσης με έβαλε στην ακατάλληλη κατηγορία για ανηλίκους. Όταν αποφάσισε να εκδώσει μόνος του την εφημερίδα, έμεινα και πέρασα τη νύχτα μαζί τους για να τυπώσω την πρώτη σελίδα. Ήταν 8 Ιανουαρίου 1944, ακριβώς τη νύχτα που αυτοκτόνησε ο Ναπολέων Λαπαθιώτης. Ο σύζυγός μου πήρε την κλήση αυτοκτονίας και αμέσως σταμάτησε να τυπώνει. Διέγραψε τη σελίδα και κατάφερε να βάλει την ειδοποίηση θανάτου στην τελευταία σελίδα. Ήταν ένας από τους δημοσιογράφους που πίστευαν ότι με τη χάρη του Θεού ήρθαν στον κόσμο για να τον επισκευάσουν και να τον σώσουν. Γνώρισα τρία πράγματα μαζί του και η αγάπη τα κρατά ενωμένα μέχρι σήμερα: τη μυρωδιά του μελανιού, του κινηματογράφου και του θεάτρου.
(βασισμένο σε ιστορία της Μάρως Βασιλειάδου)
Φυσικά, δημοσίευσε κείμενα σε πολλές εκδόσεις, μεταξύ των οποίων: στην «Καθημερινή». Τα λόγια του βρίσκονταν στο «Anti», «Tetarto», «Tram» και «Harti». Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, βρίσκονταν στα εφεδρικά κόλπα που δημοσίευσε, ξυπνώντας μνήμες και τροφοδοτώντας τους προβληματισμούς του για έναν αιωρούμενο άνδρα που προσπαθεί να συγκρατήσει τα απομεινάρια του πολέμου.
Έφερε αναμνήσεις που τροφοδότησαν τη σκέψη του για έναν αιωρούμενο άνδρα που προσπαθούσε να κρατήσει τα απομεινάρια του πολέμου.
Με τους Έλληνες του, όπως έγραψε ο Νίκος Βατόπουλος, που «πηγάζει από πρωτογενείς πηγές, αλλά και από λεπτή ειρωνεία, από τον τρόπο με τον οποίο η τραγωδία εισέρχεται στο πιο οικείο και καθημερινό, διατηρώντας την ομορφιά και την ελαφρότητά της στη ζωή».
Γράμμα στον “Κ”
Χορός κουβά
Άλλο ένα επίτευγμα των αρχών της πόλης μας δυστυχώς πέρασε απαρατήρητο: είναι ένα πραγματικό γεγονός που, ως εθνικό γεγονός, λαμβάνει χώρα καθημερινά, συνήθως μετά τα μεσάνυχτα, στους δρόμους και τις πλατείες της πρωτεύουσας – όπου (αυτοαποκαλούμενη) Δημοτικές Υπηρεσίες Καθαριότητας εγκατέστησαν (χύμα και σύμφωνα με σημεία συλλογής) χιλιάδες δοχεία απορριμμάτων.
Έτσι, τις νύχτες (ιδιαίτερα τις χωρίς φεγγάρι) μπορείτε να θαυμάσετε τη μοναδική θέα της πρωτεύουσας μετά τα μεσάνυχτα, που θα μπορούσατε να το ονομάσετε Κίνηση Ελεύθερων Εμπορευματοκιβωτίων ή ακόμα και Χορός Κοντέινερ.
Πράγματι, ένοικοι με πιτζάμες, αθλητικά πουκάμισα και σαγιονάρες, οδηγοί που μόλις επέστρεψαν από βραδινό πάρτι και προσπαθούν να παρκάρουν, μαγαζάτορες που τα καλάθια τους χαλάνε την έκθεση κ.λπ., κινούνται απερίσκεπτα και προσπαθούν να μεταφέρουν βαριά και δυσκίνητα καλάθια (που η αρμόδια (!) δημοτική υπηρεσία δεν πύκνωσε ούτε τοποθέτησε σε ειδικές εσοχές των πεζοδρομίων) απέναντι, δίπλα, κάτω κ.λπ.
Κατά καιρούς, η παράσταση παίρνει ακόμη και χορευτικό χαρακτήρα – ειδικά όταν τρεις ή και τέσσερις κάδοι που κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις συναντώνται σε διασταυρώσεις δρόμων, μια παράσταση που παραπέμπει αόριστα σε προηγούμενες συναντήσεις με τον επιτάφιο…
(Ηλίας Ξ. Παπαδημητρακόπουλος, Επιστολές αναγνωστών, «Καθημερινή», 22 Ιουνίου 2001)
Μνήμες, ταυτότητα και έκπληξη μπροστά στο ακατανόητο
Την ταυτότητα που ήθελε να διαμορφώσει -δηλαδή τις αναμνήσεις που ήθελε να θησαυρίσει- ο Ηλίας Άλλωστε ως εξέχων εκπρόσωπος των λεγόμενων η δεύτερη μεταπολεμική γενιά ταυτίστηκε με το ιστορικό της πλαίσιο. Μαζί οι Θανάσης Βαλτινός, Μάριος Χάκκας, Γιώργος Ιωάννου, Μένης Κουμανταρέας.
Κάθε κείμενο έχει την ταυτότητα της εποχής που γράφτηκε
Γράψιμο. Ο Τάκης Σινόπουλος έλεγε «Είμαι ο άνθρωπος που βγαίνει συνέχεια από τον Πύργο». Του είπα: «Είμαι ένας άνθρωπος που επιστρέφει συνέχεια στον Πύργο». Μερικές φορές οι αναμνήσεις με πνίγουν. Όλα είναι αληθινά και όλα φτιαγμένα. Ως εμπειρικός συγγραφέας, δεν μπορώ να λειτουργήσω χωρίς υπαρκτά πρόσωπα, και κρατώ ακόμη και τα ονόματά τους. Ωστόσο, καταλαβαίνω ότι στον έλεγχο της λογοτεχνικής τους μοίρας, πρέπει να τους συμπεριφέρομαι με σεβασμό. Τα θέματα υπάρχουν παντού, αρκεί να έχετε μια σαφή και ακριβή παρατήρηση. Αν με ενοχλεί που οι νεότεροι δεν καταλαβαίνουν τις λέξεις που χρησιμοποιώ; Καθόλου. Δεν είμαι υπέρ της ανανέωσης και της απλοποίησης της γλώσσας. Θα μπορούσα να μηνύσω τους «μεταφραστές» Παπαδιαμάντη. Κάθε κείμενο έχει την ταυτότητα της εποχής που γράφτηκε. Και όσο κρατήσει.
(βασισμένο σε ιστορία της Μάρως Βασιλειάδου)
Το IHP -όπως το ήθελε εν συντομία- λογοτεχνικά εκπλήσσεται από τα πιο μικρά πράγματα στη ζωή σε μια χώρα -και ειδικά στις απομακρυσμένες επαρχίες της- που σέρνονταν μετά την κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά κινητοποίησε τον τρυφερό κυνισμό της για να επιβιώσει από την παρεξήγηση. .
Έμεινε κυριολεκτικά έκπληκτος με τα πιο μικρά πράγματα στη ζωή σε μια χώρα -και ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες επαρχίες της- που σέρνονταν από την κατοχή και τον εμφύλιο.
Και ίσως μερικές φορές να μην ήταν τόσο τρυφερός. Αν και σκάλιζε επίμονα το ατομικό και συλλογικό παρελθόν για να βρει ίχνη του εαυτού του και των γειτόνων του, π.χ. στα «Θαλασσινά Λουτρά», δεν του ήταν εύκολο να επιτρέψει στον εαυτό του να ωραιοποιήσει ή να χρυσώσει κάποιο ιστορικό χάπι, το οποίο συγκέντρωσε την αφηγηματική δύναμη. αποκαλύπτοντας τα τραύματα και την οργή που κρύβονται κάτω από το δέρμα των εξαντλημένων μεταπολεμικών πολιτών.
Πρόδρομος Μάρκογλου για IHP
Προληπτική ιατρική, προληπτική βιβλιογραφία
Κι αν στον «Οβολό» τον τράβηξε η νοσταλγία, στο «Ροζαμούντι» πήγε λίγο παραπέρα. Συνειδητοποιώντας ότι τα εργαλεία του ρεαλισμού -ακόμα και υπό το φως του αθεράπευτου μεταπολεμικού πολέμου- δεν ήταν πάντα αρκετά για να κατανοήσει κανείς τον εαυτό του και τους άλλους, κατέφυγε στα όνειρα, ζητώντας από τους νεκρούς να μιλήσουν στην αδράνεια και την αδυναμία των ζωντανών.
Στις σελίδες ξαναβρίσκουμε σκοτεινό χιούμορ, απόδραση στον ύπνο και πάνω απ' όλα λεπτή γραφή που αντιστέκεται στη φλυαρία, αλλά και στον θρήνο της νοσταλγίας.
Ισως Λίνα Πανταλέων, από τις σελίδες «Κ», ακτινογραφείται από τον Ηλία όλος ο κάτω κόσμος πίσω του» και πάνω απ' όλα λεπτή γραφή που αντιστέκεται στη φλυαρία, αλλά και ένας θρήνος νοσταλγίας.
Ο Iliasz H. Papadimitrakopoulos, επανειλημμένα αναγνωρισμένος από φορείς και βραβεία, ήταν λογοπαθολόγος. Όμως, όπως είπε ο ίδιος, ασχολήθηκε με σημαντικά προβλήματα της προληπτικής ιατρικής που σώζει και της προληπτικής βιβλιογραφίας που διαπαιδαγωγεί· Το έμαθε με τον δύσκολο τρόπο – αλλά εξηγεί και τη γενναιοδωρία της.
Κεντρική φωτογραφία: IHP φωτογραφημένη στο σπίτι στην Πάρο. Από παλαιότερη συνέντευξη στην «Κ».
