Ανδρέας Κλουθ
Πατριωτισμός είναι όταν η αγάπη για τους ανθρώπους σου έρχεται πρώτη. Εθνικισμός είναι όταν κυριαρχεί το μίσος για άλλα έθνη εκτός από το δικό σου. Αυτός ο ορισμός προέρχεται από τον Charles de Gaulle, εθνικό ήρωα και πρόεδρο της Γαλλίας. Αυτό αξίζει να το θυμόμαστε καθώς εισερχόμαστε σε μια εκλογική χρονιά στις ΗΠΑ, τη σημαντικότερη από πολλές χώρες στις οποίες πρόκειται να συγκρουστούν αυτές οι δύο παραπλανητικά παρόμοιες – αλλά εκ διαμέτρου αντίθετες – δυνάμεις.
Ο Ντε Γκωλ απαθανάτισε κάτι λεπτό αλλά μεγάλο. Ο πατριωτισμός, όταν παρατηρείς αυτό το ζεστό συναίσθημα να αναδύεται μέσα σου, είναι θεμελιωδώς θετικό. Αντίθετα, ο εθνικισμός, όποτε συνειδητοποιούμε αυτό το συναίσθημα μέσα μας (και το κάνουμε όλοι κατά καιρούς), είναι αρνητικός και δυνητικά μαχητικός.
Οι πολιτικοί επιστήμονες περιγράφουν αυτή τη διάκριση ως «περιεκτικό» πατριωτισμό έναντι «αποκλειστικού» εθνικισμού.
Το άλλο είναι ο στόχος
Ο εθνικισμός, σε αντίθεση με τον πατριωτισμό, χρειάζεται τον Άλλο ως στόχο για την κύρια πηγή ενέργειας του, που δεν είναι υπερηφάνεια αλλά αηδία. Αυτό το Άλλο μπορεί να είναι ξένο ή ντόπιο. Στο παρελθόν, όπως και σήμερα, αυτός ο ρόλος έπεφτε συχνά σε εξωτερικούς εχθρούς, αλλά και, ας πούμε, σε μετανάστες, Εβραίους ή πολιτικούς εχθρούς μέσα στη χώρα του. Επομένως, το να επαινείς την «πραγματική Αμερική» δεν είναι πατριωτικό αλλά εθνικιστικό, υποδηλώνοντας μια αναξιοπρεπή και «μη ρεαλιστική» εναλλακτική. Είναι επίσης χυδαίο να υποστηρίζεις -όπως έκανε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ, ένας αυτοαποκαλούμενος εθνικιστής που επιδιώκει μια δεύτερη θητεία ως πρόεδρος των ΗΠΑ- ότι οι παράνομοι μετανάστες «δηλητηριάζουν το αίμα της χώρας μας».
Ο Τζορτζ Όργουελ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο εθνικισμός είναι «άρρηκτα συνδεδεμένος με την επιθυμία για εξουσία», ακόμη και με τίμημα την εμμονή και την αυταπάτη. Ο πατριωτισμός, από την άλλη πλευρά, είναι τόσο συνεργασία όσο και αγώνας. Σε τελική ανάλυση, οι πατριώτες θέλουν η χώρα τους να ευημερεί, και αυτό γίνεται καλύτερα σε αρμονία με άλλους ανθρώπους, είτε εγχώριες ομάδες είτε ξένες χώρες (των οποίων το εμπόριο και οι επενδύσεις μπορούν, για παράδειγμα, να εμπλουτίσουν τη χώρα σας). Αυτός είναι ο λόγος που το πιο σημαντικό πολυμερές φόρουμ του πλανήτη ονομάζεται Ηνωμένα Έθνη -και όχι, ας πούμε, η Παγκόσμια Ένωση- που ξεφεύγει από τους εθνικιστές που περιφρονούν τον ΟΗΕ ως οργανισμό – ένα φόρουμ συζήτησης «παγκοσμιοποιών».
Ωστόσο, αν και είναι διαφορετικές έννοιες, ο πατριωτισμός και ο εθνικισμός μπορούν εύκολα να συγχέονται. Έχω σκεφτεί πολύ αυτό το φαινόμενο γιατί, ως διπλή υπήκοος των ΗΠΑ και της Γερμανίας, έχω εκτεθεί στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι δύο χώρες μου μπερδεύουν τα δύο.
Η μεταπολεμική Δυτική Γερμανία αποδέχτηκε ότι ο υπερεθνικισμός του Τρίτου Ράιχ ήταν κακός και προκάλεσε μόνο βάσανα, γενοκτονία και καταστροφή. Η αναγεννημένη χώρα λοιπόν φιλοδοξούσε να είναι «μεταεθνική», εξιλέωση για το παρελθόν της και φιλοδοξώντας μια ανώτερη -υπερεθνική και άρα ευρωπαϊκή- ταυτότητα.
Στην πορεία, ωστόσο, οι Δυτικογερμανοί μπέρδεψαν τον νέο τους μετα-εθνικισμό με τον αντιπατριωτισμό. Το κυματισμό ή ακόμη και η επίδειξη σημαιών ήταν σπάνιο και αποδοκιμασμένο, όπως και το τραγούδι του εθνικού ύμνου στα αθλητικά στάδια. Οι στρατιώτες της Bundeswehr φτύθηκαν στους δρόμους ενώ φορούσαν τις στολές τους στις πόλεις. Το σημείο καμπής ήρθε μόλις το 2006, όταν η Γερμανία φιλοξένησε το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA. Η Γερμανία τερμάτισε τρίτη στο τουρνουά, αλλά έφυγε συναισθηματικά κατά τη διάρκεια μιας χαρούμενης -και πληθωρικής- γιορτής της ομάδας και της σημαίας της μαζί με σημαίες από όλο τον κόσμο.
Η άλλη χώρα μου, οι ΗΠΑ, βρίσκεται στην αντίθετη κατάσταση. Οι σημαίες κυματίζουν εδώ και υπάρχουν παντού, από σπίτια μέχρι αυτοκίνητα και ρούχα. Ο εθνικός ύμνος παίζεται σχεδόν σε κάθε παιχνίδι σχολικού πρωταθλήματος και οι περισσότεροι όχι μόνο τον υποστηρίζουν, αλλά βάζουν και το χέρι τους στην καρδιά τους όταν συμβαίνει. Όταν οι πιλότοι μαθαίνουν ότι υπάρχει στρατιωτικός στο πλοίο, το ανακοινώνουν στην καμπίνα, κάτι που προκαλεί χειροκροτήματα και ζητωκραυγές.
Ο μετα-εθνικιστικός αντιπατριωτισμός στη Δυτική Γερμανία δεν ήταν ούτε υγιής ούτε διαρκής. Πάρα πολλοί Γερμανοί δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τα τελετουργικά της εθνικής ντροπής. Ως ψυχολογική αντίδραση, ορισμένοι άνθρωποι έχουν γίνει επιρρεπείς στον νέο εθνικισμό, ο οποίος σήμερα εκδηλώνεται με τη δημοτικότητα ρεκόρ του ακροδεξιού και ξενοφοβικού πολιτικού κόμματος που ονομάζεται Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), που είναι περίπου 20%.
“Τελειότητα”
Αντίθετα, ο αληθινός αμερικανικός πατριωτισμός μολύνεται πολύ εύκολα από μια μεσσιανική «εξαίρεση» που δελεάζει τους Αμερικανούς να αγνοήσουν ή να αγνοήσουν τα σκοτεινά κεφάλαια της δικής τους ιστορίας. Παρόλο που η αμερικανική ιστορία κυριαρχείται από μια αφήγηση ελευθερίας, η αλήθεια περιλαμβάνει επίσης τη μαζική ανθρώπινη υποδούλωση , εθνοκάθαρση των αυτόχθονων πληθυσμών και επεισόδια όπως ο κινεζικός νόμος αποκλεισμού στα τέλη του 19ου αιώνα και ο εγκλεισμός Ιαπωνικών Αμερικανών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου – και, φυσικά, ο ρατσισμός που πολλοί Αφροαμερικανοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους ζει.
Μια πατριωτική κουλτούρα που είναι επιλεκτικά και συνειδητά τυφλή στην πραγματικότητα μπορεί να εκφυλιστεί σε εθνικισμό, όπως ακριβώς οι λευκές ή χριστιανικές ποικιλίες της που είναι όλο και πιο δημοφιλείς στην αμερικανική δεξιά.
Η ένταση μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού υπάρχει επίσης σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Στην Πολωνία, το εθνικιστικό κυβερνών κόμμα έχει καλλιεργήσει αντιπάθεια προς τις Βρυξέλλες, τη Γερμανία, τη Ρωσία και τους LGBTQ+ ανθρώπους για χρόνια, αλλά τώρα έχει αντικατασταθεί από μια πατριωτική κυβέρνηση που θέλει να κάνει την Πολωνία χωρίς αποκλεισμούς και να την ανοίξει ξανά στον κόσμο. Στη γειτονική Ουγγαρία, ο υπερεθνικιστής πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν σπιλώνει τους άλλους ενώ προκαλεί γειτονικές χώρες με χάρτες της «Μεγάλης Ουγγαρίας» που περιλαμβάνουν τμήματα της Ουκρανίας, της Ρουμανίας, της Σλοβακίας και της Σερβίας. Ο εθνικισμός αναπτύσσεται επίσης από την Τουρκία και την Ινδία μέχρι την Κίνα και όχι μόνο.
Αλλά λόγω του παγκόσμιου κύρους τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες κάμπτουν την ιστορία πιο συχνά από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Και εδώ, οι ψηφοφόροι στις προκριματικές εκλογές των Ρεπουμπλικανών και στη συνέχεια στις γενικές εκλογές θα ακούνε συνεχώς και τους δύο τύπους εκκλήσεων, τις εθνικιστικές και τις πατριωτικές, τους επόμενους μήνες.
Μερικοί υποψήφιοι θα υποτιμήσουν την αντιπάθεια των ψηφοφόρων για τα πράγματα. Άλλοι θα απευθύνονται σε ιδανικά όπως η ειλικρίνεια, η καλοσύνη και η ανεκτικότητα. Κάποιοι θα μιλήσουν για την παρακμή της Αμερικής και θα υποσχεθούν ανανεωμένο μεγαλείο. Άλλοι θα γιορτάσουν το μεγαλείο της Αμερικής για αυτό που πραγματικά είναι. Κάποιοι θα πρέπει να πιστέψουν στον εαυτό τους και την ομάδα τους. Άλλοι θα απαιτήσουν πίστη στη δημοκρατία και το σύνταγμά της. Όλοι θα είναι ντυμένοι στα κόκκινα, λευκά και μπλε. Άλλοι όμως θα είναι εθνικιστές και άλλοι πατριώτες. Και τότε τον Νοέμβριο, μόνο ένας από αυτούς θα κερδίσει.
Παραγωγή – Έκδοση – Επιλογή κειμένων (2019-2023): Γ.Δ. Παυλόπουλος
