Την Κυριακή, ο πρίγκιπας Φρειδερίκος ανέλαβε το θρόνο ως νέος μονάρχης της Δανίας μετά την ξαφνική παραίτηση της βασίλισσας Μαργαρίτας, της μακροβιότερης μοναρχίας της Ευρώπης.
Δώδεκα χώρες στην Ευρώπη παραμένουν πιστές στον θεσμό της μοναρχίας (αν συμπεριλάβουμε τα πριγκιπάτα και το Δουκάτο του Λουξεμβούργου). Κατά κανόνα, ο θρόνος περνά στον προφανή διάδοχο μετά το θάνατο του μονάρχη. Εξ ου και η χαρακτηριστική φράση: «Ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς!».
Κι όμως, τα τελευταία χρόνια, οι «κυβερνούσες δημοκρατίες» τολμούν συχνά να ανανεώνονται ριζικά – είτε από επιλογή είτε κάτω από το βάρος των σκανδάλων και των ανησυχητικών φημών – ακόμη και κατά τη διάρκεια της ζωής του μονάρχη.
Μετά την Ολλανδία, το Βέλγιο και την Ισπανία, τον ίδιο δρόμο επιλέγει και ο βασιλικός οίκος της Δανίας. Αν και εξαιρετικά δημοφιλής, η 83χρονη βασίλισσα Μαργαρίτα ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες ότι λόγω αισθητής επιδείνωσης της υγείας της, συνταξιοδοτείται μετά από 52 συναπτά έτη στο βασιλικό παλάτι Amalienborg στην Κοπεγχάγη. Ως εκ τούτου, δίνει τον θρόνο στον μεγαλύτερο γιο του, Φρειδερίκη.
Στα 55 του ο Φρειδερίκος αναλαμβάνει μια αποστολή που, αν γίνει πιστευτός ο βιογράφος του, «δεν την ήθελε καθόλου», παρόλο που την προετοιμαζόταν σε όλη του τη ζωή, θέλοντας και μη. «Δεν θέλω να γίνω βασιλιάς», φώναζε στις γκουβερνάντες του όταν ήταν μικρός. Ως έφηβος, απέκτησε τη φήμη του επαναστάτη, που ενδιαφέρεται περισσότερο για τη νυχτερινή ζωή της Κοπεγχάγης παρά για τα καθήκοντά του ως πρίγκιπας. Γρήγορα όμως άρχισε να βάζει τους στόχους του -το αργότερο αφού παντρεύτηκε την Αυστραλή δικηγόρο Μαίρη Ντόναλντσον- και σήμερα το 80% των Δανών δηλώνει απόλυτα ικανοποιημένο με την παρουσία του πρίγκιπα διαδόχου.
Η ζωή είναι σαν σαπουνόπερα
Είναι πιθανό σε άλλες σκανδιναβικές χώρες ο θρόνος να περάσει στη νεότερη γενιά με παρόμοιο τρόπο. Στη Σουηδία, η πριγκίπισσα Βικτώρια αναμένεται να διαδεχθεί τον πατέρα της, Γκουστάφ, ο οποίος πέρασε 50 χρόνια στο θρόνο. Στη Νορβηγία, ο βασιλιάς Χάραλντ σπάνια εμφανίζεται πλέον δημόσια λόγω κακής υγείας. Διάδοχός του θα είναι ο 51χρονος πρίγκιπας Χάακον.
Στις ευρωπαϊκές χώρες όπου έχει διατηρηθεί ο βασιλικός θεσμός είναι εξαιρετικά δημοφιλής. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι πολίτες ήδη παίζουν με αυτό κάπου», λέει η Monika Wienfort, καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ και ειδικός σε βασιλικούς οίκους. Φυσικά, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες όπου ευδοκιμεί αυτός ο θεσμός, ο μονάρχης έχει μόνο αντιπροσωπευτικά καθήκοντα και όχι σημαντικές εξουσίες παρέμβασης στην πολιτική σκηνή.
Σήμερα οι βασιλικοί οίκοι ζουν από την παράδοση, αλλά και από τις φήμες που τους συνοδεύουν. Από αρμονική οικογενειακή ζωή, αλλά και από σκάνδαλα που εμφανίζονται κατά καιρούς. «Οι ζωές μας είναι μια σαπουνόπερα που δεν τελειώνει», είπε ο βασιλιάς Κάρολος της Μεγάλης Βρετανίας. Ο πατέρας του, πρίγκιπας Φίλιππος, μέλος της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, συνέκρινε τον Οίκο του Ουίνδσορ με μια «επιχείρηση» που πρέπει να προσφέρει στο κοινό καλή εικόνα με αντάλλαγμα να τον στηρίξει με χρήματα των φορολογουμένων.
Μία στις πέντε χώρες παραμένει μοναρχία
Σχεδόν κάθε πέμπτη χώρα στον κόσμο (22% για την ακρίβεια) διατηρεί τον θεσμό της μοναρχίας. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό οφείλεται στις παραδόσεις της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Ακόμη και σήμερα, ο Βρετανός μονάρχης παραμένει αρχηγός κράτους σε 14 χώρες εκτός Ευρώπης, όπως ο Καναδάς και η Αυστραλία. Η Ιαπωνία είναι μια αυτοκρατορία σήμερα. Φυσικά, η Μαλαισία είναι μια μοναδική περίπτωση όπου ο βασιλιάς εκλέγεται από τους σουλτάνους εννέα περιοχών της χώρας.
Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ιορδανία και το Μαρόκο, ο μονάρχης έχει σημαντικές εξουσίες, οι οποίες ρυθμίζονται θεωρητικά από το σύνταγμα της χώρας. Σε άλλες θεωρείται απόλυτος κυρίαρχος, χωρίς τον παραμικρό κοινοβουλευτικό ή θεσμικό έλεγχο. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει το Μπρουνέι, το Ομάν, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία, αλλά και… Το Βατικανό, αν λάβουμε υπόψη ότι θεωρείται και αυτό ανεξάρτητο κράτος και όχι απλώς η έδρα της Καθολικής Εκκλησίας.
«Επιχείρηση» με παράδοση
Φυσικά, στη Μέση Ανατολή δεν υπάρχει «κίτρινος Τύπος» που να εκθέτει δημόσια -και με κριτικό σχολιασμό- τα σκάνδαλα της μοναρχίας. Αντίθετα, στην Ευρώπη υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για το «βασιλικό κουτσομπολιό», το οποίο υπηρετείται με όρεξη από μέσα που ειδικεύονται σε αυτό το είδος. Κύριο σημείο αναφοράς παραμένει η Μεγάλη Βρετανία, ακόμη και χωρίς τη βασίλισσα Ελισάβετ, η οποία πέθανε το 2022 σε ηλικία 96 ετών. Τα καθημερινά «δράματα» του Charles και της Camilla, του William και του Harry εξακολουθούν να ενθουσιάζουν τους Βρετανούς.
«Οι λαμπερές πτυχές και το μεγαλείο της καθημερινής ζωής είναι συναρπαστικές», λέει η Monika Vienfort. Μάλιστα, λέει ο Γερμανός ιστορικός, στη βασιλική οικογένεια συμβαίνει το ίδιο όπως σε κάθε άλλη οικογένεια. Οι βιογραφίες είναι μάλλον μπανάλ. Όλα όμως γίνονται πομπωδώς και σε κλίμα χλιδής, με εντυπωσιακές άμαξες, παραδοσιακές φορεσιές και άλλα παρόμοια.
Όμως και η αμοιβή του κάθε μονάρχη είναι «παραμυθένια». Σύμφωνα με αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, ο Ράμα Χ της Ταϊλάνδης θεωρείται ο πλουσιότερος βασιλιάς στον κόσμο, με περιουσία τουλάχιστον 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στην Ευρώπη, ο πρίγκιπας Χανς Άνταμ του Λιχτενστάιν έχει τη μεγαλύτερη περιουσία (3,5 δισεκατομμύρια δολάρια) και ακολουθεί ο βασιλιάς Κάρολος (1,8 δισεκατομμύρια δολάρια). Σε σύγκριση με αυτά τα ποσά, η υποτροφία των 30 εκατομμυρίων δολαρίων που λαμβάνει ο Φρειδερίκος της Δανίας κατά την ενθρόνιση είναι μικρή, αλλά επαρκής για μια αξιοπρεπή ζωή.
Μπερντ Ρίγκερτ
(Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου)