«Ένα καταλαβαίνω καλά, είμαι ευγνώμων στον ιδρυτικό διευθυντή της ΕΛΣ κ. Μπαστιά. Γιατί όταν ήμουν δεκατεσσάρων ή δεκαπέντε χρονών, νομίζω, έκανα οντισιόν στην Εθνική Λυρική Σκηνή, και ο κύριος Μπαστιάς, μικρό παιδί ακόμη τότε, συμφώνησε με τη δασκάλα μου στο Ωδείο Αθηνών Elvira de Hidalgo δώσε μου ένα ποσό που μπορώ να βάλω στη διάθεσή της Λυρική σκηνή, να μάθω. Μου έδωσαν λοιπόν μεγάλη αυτοπεποίθηση και με βοήθησαν όταν χρειαζόμουν περισσότερο τη βοήθεια. Δεν μπορούσα να το ξεχάσω».
Ακούμε αυτά τα λόγια να εξομολογούνται Μαρία Κάλλας σε ένα ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» Βασίλης Λούρας και Μιχάλης Ασθενίδης. Μια συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Escape, που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα σήμερα, 2 Δεκεμβρίου 2023, στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του μεγαλύτερου στιχουργού του 20ού αιώνα. Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, ανέκδοτες ηχογραφήσεις, συνεντεύξεις, ηχητικά ντοκουμέντα, αυτό το ντοκιμαντέρ αποτελεί μια πολύτιμη κληρονομιά, προσπαθώντας να αφηγηθεί την ιστορία των πρώτων χρόνων της Κάλλα – μια ιστορία του θριάμβου της θέλησης, του ταλέντου, της σκληρής δουλειάς, της θυσίας και ταυτόχρονα. μια ιστορία αντίστασης σε όλες τις δυσκολίες και όλες τις καταχρήσεις.
Σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα
Στα μισά του δρόμου ανάμεσα σε ένα ερευνητικό δοκίμιο και ένα ιστορικό ντοκουμέντο, αυτό το έγγραφο παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την πρώιμη προσωπική και καλλιτεχνική ζωή της Κάλλας στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με έναν εξαιρετικά ποιητικό τρόπο. Πειραματίζεται με την περίοδο, άγνωστη στους περισσότερους, 1937-1945, όταν η μέλλουσα παγκόσμια ντίβα ήταν φοιτήτρια στο Ωδείο Αθηνών και προσπάθησε να κάνει τα πρώτα της βήματα στη νεοσύστατη Εθνική Λυρική Σκηνή, καθώς και τα χρόνια μετά το 1957, όταν αποκαταστάθηκε η επαφή με την Ελλάδα.
Φόβοι, άγνωστα ντεμπούτα, προσωπικότητες που την καθόρισαν, ορόσημα στην πορεία της, απαράμιλλο πάθος και κολοσσιαίο ταλέντο, αλλά και οι άδικες επιθέσεις που βίωσε στην αρχή της καριέρας της, αποκαλύπτονται σιγά σιγά σε δυσπρόσιτο αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις με την Κάλλη. συναδέλφους και καθηγητές. Ο σύμβουλος καλλιτεχνικού σχεδιασμού και επικοινωνίας της LES, Βασίλης Λούρας, ερεύνησε προσεκτικά αυτή την περίοδο και βρήκε σπάνια ντοκουμέντα που έρχονται στη δημοσιότητα για πρώτη φορά, όπως μια ερασιτεχνική ηχογράφηση της τελευταίας πρόβας που έκανε στο σπίτι της στο Παρίσι. το 1977 σε μια άρια από τη «Δύναμη του πεπρωμένου» του Βέρντι, λίγες μέρες πριν τον θάνατό της. Και επίσης ένα βίντεο από τον Αύγουστο του 1964, όταν η θαλαμηγός «Χριστίνα» φτάνει στη Λευκάδα. Σε αυτό, η Κάλλας ερμηνεύει την άρια του Σαντούτσα από το «Cavaleria Rusticana» σε μια αυτοσχέδια σκηνή που έχει στηθεί σε πλατεία του νησιού, συνοδευόμενη -χωρίς καμία προετοιμασία- από έναν νεαρό σπουδαστή πιάνου, τον Κυριάκο Σφέτσα. Ηχογραφήσεις βίντεο και ήχου αυτής της μαγικής βραδιάς δημοσιεύονται για πρώτη φορά και αποκαλύπτουν «μια καθαρή και πλούσια φωνή, χωρίς προβλήματα, που θυμίζει περισσότερο τις ηχογραφήσεις του 1959». Η φωνή μιας ευτυχισμένης γυναίκας που ζει ελεύθερα», όπως σχολιάζεται στο ντοκιμαντέρ.
Η προσεκτική spicaza ρίχνει φως σε άγνωστες πτυχές της δύσκολης αλλά και μυθιστορηματικής ζωής της Κάλλας, που πάντα ταλαντευόταν μεταξύ θριάμβου και τραγωδίας, ενώ η σκηνοθετική υπεροχή, το καθαρά κινηματογραφικό μοντάζ, ο ρυθμός, τα ευρηματικά πλάνα και το υπέροχο animation ολοκληρώνουν ένα εξαίσιο ντοκιμαντέρ που θα μείνει στη συλλογική μνήμη των θαυμαστών η πιο σημαντική σοπράνο της σύγχρονης όπερας.
Πρελούδιο για τη μετέπειτα ζωή της
«Αν και αρχίσαμε να λέμε μια χρονολογική ιστορία που είχε να κάνει με την εκπαίδευση της Κάλλας και τα πρώτα της χρόνια στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στην Ελλάδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι άλλο προέκυψε από την ιστορία. έρευνα που είναι σημαντική για μένα: πόση δύναμη είχε αυτή η γυναίκα για να αντιμετωπίσει τις τραγικές συνθήκες που βίωσε εκείνα τα χρόνια», λέει ο Βασίλης Λούρας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Τύπου.
«Και δεν εννοώ – συνεχίζει – μόνο τις συνθήκες πολέμου και πείνας, αλλά και τις συνθήκες στην οικογένειά της και την αντιπαλότητα και τη ζήλια με την οποία συνάντησε από τους γύρω της στο Ωδείο και στο ΕΛΣ, καθώς και το γεγονός ότι Η ίδια, στα νιάτα της, δεν έμοιαζε ακριβώς όπως τα επόμενα χρόνια. Ήταν λίγο παχουλή, είχε πάντα προβλήματα με τη μυωπία και δεν μπορούσε να μιλήσει καλά ελληνικά επειδή μεγάλωσε στην Αμερική, κάτι που της έκανε να βιώσει μεγάλη επιθετικότητα. Στο ντοκιμαντέρ το λέμε κατάχρηση με τα σημερινά δεδομένα γιατί στην πραγματικότητα όλοι μιλούσαν πολύ άσχημα για εκείνη. Κι όμως, σε τέτοιες τρομερές συνθήκες που οι άνθρωποι τα παράτησαν ή και πέθαιναν από την πείνα, η ίδια είχε τέτοια εσωτερική δύναμη, ήταν τρομερά επιμελής και δεν έχασε ποτέ το σκοπό της.
Αν και το πολεμικό τραύμα θα συνοδεύει την Κάλλας για όλη της τη ζωή, γίνεται σαφές ότι τα δύσκολα χρόνια που πέρασε στην Αθήνα έθεσαν τις βάσεις για τη μετέπειτα καλλιτεχνική της πορεία. Όχι μόνο θα λάβει καλλιτεχνική εκπαίδευση στην Αθήνα υπό την επίβλεψη της Elvira de Hidalgo, αλλά θα αποκτήσει και σημαντική σκηνική και παραστατική εμπειρία στις παραστάσεις που θα δώσει με την Εθνική Λυρική Σκηνή. «Κατά τη συλλογή του υλικού για την ταινία, εντυπωσιάστηκα από το πόσο σοβαρά και με σεβασμό αναφερόταν η ίδια η Κάλλας στην περίοδο που έζησε στην Ελλάδα σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συνεντεύξεις. Δηλαδή έλεγε πολύ συχνά ότι «χάρη στην πρώτη μου καριέρα στην Αθήνα κατάφερα να ξεπεράσω κάθε φωνητική πρόκληση που αντιμετώπιζα». Γι’ αυτό θεωρώ σημαντικά αυτά τα ελληνικά χρόνια γιατί δείχνουν όσα προηγήθηκαν μιας πολύ μεγάλης καριέρας, κάτι που οι περισσότεροι από εμάς δεν γνωρίζουμε και ελπίζω αυτό το ντοκιμαντέρ να το κάνει περισσότερο γνωστό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Είναι σαν ένα προοίμιο για την επόμενη ζωή της Κάλλα, γιατί ακόμα και αφού βίωσε τέτοιου είδους επιθέσεις, ήταν πάντα μόνη και είχε άλλους απέναντί της. Μέσα σε αυτά τα οκτώ χρόνια θα βρει την εσωτερική δύναμη να μεταμορφώσει κάθε δυσκολία, κάθε πρόκληση, κάθε επίθεση σε πόρους για τη μετέπειτα ζωή του» τονίζει ο Β. Λούρας.
Η Αθήνα παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο
Ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισαν ο Βασίλης Λούρας και ο Μιχάλης Ασθενίδης στην προετοιμασία του ντοκιμαντέρ ήταν το γεγονός ότι δεν είχε διασωθεί οπτικοακουστικό υλικό από το 1937 έως το 1945, παρά μόνο ενδιαφέροντα έγγραφα όπως φωτογραφίες, προγράμματα συναυλιών και παραστάσεις από τα αρχεία εποχής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ωδείο Αθηνών και το Εθνικό Ωδείο. «Ξεκινήσαμε χωρίς να γνωρίζουμε τους κινδύνους», παραδέχεται ο Β. Λούρας, «αλλά ήμασταν τυχεροί γιατί είχαμε ένα θεμέλιο πάνω στο οποίο να βασιστούμε για να πούμε την ιστορία. Ήταν το βιβλίο «Η ελληνική της καριέρα» του Πολύβιου Μαρσάν (1982) και ιδιαίτερα το βιβλίο «Άγνωστη Κάλλας» του Νικόλαου Πετσάλη-Διομήδη (1998), που περιγράφουν αναλυτικά τα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής πορείας της Κάλλας. Μάλιστα, αφιερώνουμε το έγγραφό μας σε αυτούς τους δύο συγγραφείς, γιατί χάρη σε αυτούς καταγράφηκε έξοχα η ελληνική περίοδος της Κάλλας. Σε συνδυασμό με τις μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν αυτά τα γεγονότα, τις συνεντεύξεις που κάναμε και τις επόμενες συνεντεύξεις μαζί της, θέλω να πιστεύω ότι καταφέραμε να καταγράψουμε σωστά και να καταγράψουμε την ιστορία των ελληνικών της χρόνων».
Η αφήγηση εικονογραφείται από ηχογραφήσεις από τους δρόμους της Αθήνας, όπου περπάτησε η μεγάλη ντίβα. «Οι εικόνες της σημερινής Αθήνας ήταν μια συνειδητή επιλογή που κάναμε από την αρχή για το ντοκιμαντέρ, για να συνδέσουμε τα γεγονότα για τα οποία μιλάμε με τη φετινή 100η επέτειο από τη γέννηση της Κάλλας», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μιχάλης Ασθενίδης. «Στην ιστορία που αφηγούμαστε, εκτός από την ίδια την Κάλλας, η Αθήνα παίζει επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο και στην πραγματικότητα έχει συνδέσεις που οι περισσότεροι από εμάς σήμερα δεν γνωρίζουμε: όπως το γεγονός ότι τραγούδησε την πρώτη της Τόσκα στην πλατεία Κλαθμώνος το 1942. , όπως καθώς το επαγγελματικό της ντεμπούτο έγινε στο Παλλάς το 1941, που ήταν το μοναδικό θέατρο με καταφύγια, αλλά και φυσικά ο άξονας Πατησίων. Για να λύσουμε το πρόβλημα της έλλειψης οπτικοακουστικού υλικού για την οκταετία 1937-1945, δημιουργήσαμε επίσης μια σειρά από μικρού μήκους κινούμενα σχέδια βίντεο και κινηματογραφήσαμε ειδικές προβολές σε κτίρια όπως η οικία Πατησίων και σε μνημεία όπως το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. . Ο μέτριος ρυθμός του μοντάζ επιτρέπει στον θεατή να αφομοιώσει τις πληροφορίες και να ακολουθήσει την αφήγηση χωρίς περισπασμούς», προσθέτει.
Ένα σύμβολο δύναμης για όσους υποφέρουν
Ο Βασίλης Λούρας χαρακτηρίζει την ντοκιμαντερίστικη εμπειρία του ως μια «μαγική περιπέτεια» με «μεγάλες δυσκολίες αλλά και γοητεία» γιατί «όταν σου ζητούν να παραδώσεις μια ερευνητική εργασία για ένα μυθικό πρόσωπο, κερδίζεις και κάτι από την ενέργειά του». «Αυτό που χαρακτηρίζει ολόκληρη τη ζωή της Κάλλα είναι η τεράστια εσωτερική δύναμη που διέθετε, που δεν της επέτρεψε ποτέ να ξεκουραστεί και, φυσικά, η μοναξιά της. Ήταν πάντα πρώτη σε ό,τι έκανε, μάθαινε συνεχώς, έκανε πρόβες όσες φορές μπορούσε, ήθελε να ανακαλύψει ξεχασμένα έργα και να δώσει μια νέα διάσταση σε μια δραματική παράσταση. Γι’ αυτό έφτασε σε μια κορυφή που κανείς δεν είχε φτάσει ποτέ. Η Κάλλας είναι ένα τεράστιο παράδειγμα για όλους τους ανθρώπους που νιώθουν πόνο και έχουν μια δύσκολη ζωή, γιατί δείχνει ότι ο καθένας μας μπορεί να βρει τη δύναμη να κάνει αυτό που θέλει στη ζωή του και να το κάνει καλύτερο. Ωστόσο, έχω την εντύπωση ότι τόσο στη ζωή της όσο και μετά τον θάνατό της, η Κάλλας ήταν πάντα απροστάτευτη. Είναι πολύ λυπηρό που μέχρι σήμερα το όνομά της χρησιμοποιείται συχνά, κυρίως για εμπορικούς σκοπούς», συνοψίζει.
Στις 8 Δεκεμβρίου 2023, το ντοκιμαντέρ θα μεταδοθεί στη Γαλλία από το France TV 5, στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος της Γαλλικής Τηλεόρασης στη Μαρία Κάλλας, που πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Όπερα του Παρισιού και την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Το ντοκιμαντέρ εντάσσεται στο Έτος Κάλλας στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στο πλαίσιο του επετειακού έτους της UNESCO Μαρία Κάλλας 2023 του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας. Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Γιώργος Κουμεντάκης είναι ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Etos Kallas στην ΕΛΛΣ.
