Μεγάλη πρόκληση πριν τις ευρωεκλογές
Οι υπουργοί Οικονομικών που συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες δεν κατάφεραν να καταλήξουν σε συμφωνία για τη μεταρρύθμιση των κανόνων της ΕΕ για το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα παρά τις περισσότερες από οκτώ ώρες διαπραγματεύσεων που διήρκεσαν μέχρι το πρωί της Παρασκευής.
Η αποτυχία επίτευξης συμφωνίας υπογραμμίζει τις βαθιές διαφορές μεταξύ των χωρών της ΕΕ σχετικά με τη δημοσιονομική πολιτική, καθώς οι κανόνες που έχουν ανασταλεί λόγω της πανδημίας Covid-19 πρόκειται να τεθούν και πάλι σε ισχύ τον Ιανουάριο.
Η Γερμανία πιέζει για αυστηρότερα όρια δαπανών παρά την κριτική στο εσωτερικό για τις δικές της μαύρες τρύπες, ενώ η Γαλλία και η Ιταλία πιέζουν για περιθώρια ελιγμών σύμφωνα με τους νέους κανόνες.
Επιπλέον, πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι κανόνες και οι περιορισμοί που επιβάλλονται από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης είναι ξεπερασμένοι και χρησιμεύουν μόνο για να ασκήσουν περαιτέρω πίεση στις οικονομίες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ταυτόχρονα, απειλεί τον ενεργειακό μετασχηματισμό των χωρών επειδή δεσμεύει κεφάλαια που θα μπορούσαν να προωθηθούν σε πράσινες επενδύσεις.
Υπέρβαση προϋπολογισμού
Εκτός από τους δημοσιονομικούς κανόνες, οι αναλυτές περιγράφουν τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «ιστορικό κατάλοιπο». Όχι μόνο σήμερα, αλλά εδώ και είκοσι χρόνια, υποστηρίζοντας ότι είναι ξεπερασμένο και ακατάλληλο να αντιμετωπίζονται οι τρέχουσες προκλήσεις πολιτικής της ΕΕ, όπως η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή και η μετανάστευση.
Επιπλέον, σήμερα αναμένονται πολύ περισσότερα από την ΕΕ από ό,τι στο παρελθόν. Τα κράτη μέλη ζητούν από την ΕΕ να βοηθήσει στην εξεύρεση λύσεων σε παλιά και νέα προβλήματα. Η μελλοντική διεύρυνση, η οποία θα μπορούσε να αυξήσει τον πληθυσμό της ΕΕ στα 35+, θα αυξήσει περαιτέρω τις δημοσιονομικές απαιτήσεις.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο προϋπολογισμός της ΕΕ παρέμεινε στο 1% του ΑΕΠ της ΕΕ
Για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις, ο προϋπολογισμός της ΕΕ απαιτεί επομένως ριζική μεταρρύθμιση, τόσο από την πλευρά των εσόδων όσο και από την πλευρά των δαπανών, αναφέρει η δεξαμενή σκέψης του Bruegel στην ανάλυσή της.
Όπως κάθε άλλος προϋπολογισμός, ο προϋπολογισμός της ΕΕ μπορεί να αναλυθεί ως προς: (i) το μέγεθός του, (ii) τη σύνθεσή του και (iii) τη συμβολή του στη μακροοικονομική σταθερότητα.
Για πολιτικούς, θεσμικούς και νομικούς λόγους, η ΕΕ προσάρμοσε τον προϋπολογισμό στο περιθώριο χωρίς σημαντικές αλλαγές σε κανέναν από τους ακόλουθους τομείς:
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο προϋπολογισμός της ΕΕ παρέμεινε στο 1% του ΑΕΠ της ΕΕ (περίπου 160-180 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως). Μόνο ως απάντηση στην πανδημία αυξήθηκαν οι δαπάνες της ΕΕ με ασυνήθιστο τρόπο, δημιουργώντας τη Διευκόλυνση Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), η οποία αποτελεί τη βάση του προγράμματος αποκατάστασης της πανδημίας NextGenerationEU (NGEU). Το RRF υπερβαίνει το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ, ο επταετής κύκλος του προϋπολογισμού της ΕΕ) και έχει προγραμματιστεί να λήξει το 2026.
Όσον αφορά τη σύνθεση, το μερίδιο του προϋπολογισμού που διατίθεται για την Κοινή Αγροτική Πολιτική και το Ταμείο Συνοχής μειώθηκε σταδιακά, αλλά η διάρθρωση παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη. Τα νομικά και θεσμικά κενά αξιοποιήθηκαν για την προσαρμογή του προϋπολογισμού, αλλά σε ad hoc και όχι συστηματική βάση.
Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ένα «λείψανο της ιστορίας».
Υιοθέτηση της ευρωπαϊκής λογικής των δημόσιων αγαθών
Σύμφωνα με τον Bruegel, ο μεταρρυθμισμένος προϋπολογισμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την προσέγγιση των ευρωπαϊκών δημόσιων αγαθών (EPG), πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να επικεντρωθεί στις δαπάνες σε τομείς όπου η ΕΕ μπορεί να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία. Τα EPG μπορούν να χωριστούν σε «πραγματικά» EPG που χρηματοδοτούνται και παρέχονται σε επίπεδο ΕΕ και σε έργα που υλοποιούν προτεραιότητες της ΕΕ, που χρηματοδοτούνται σε επίπεδο ΕΕ αλλά υλοποιούνται σε εθνικό επίπεδο.
Η χρηματοδότηση και η παράδοση πραγματικών EPG θα μπορούσε να βασιστεί σε υφιστάμενα προγράμματα της ΕΕ, που θα ανανεωθούν και θα επικεντρωθούν σε έργα μεταξύ των χωρών.
Για παράδειγμα, ορισμένα τμήματα του σχεδίου REPowerEU για τη μείωση της εξάρτησης από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα θα μπορούσαν να υποστηρίξουν κοινές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ. Το ίδιο ισχύει και για άλλα τμήματα της NGEU, συμπεριλαμβανομένων των Connecting Europe Facility, InvestEU και της ερευνητικής πρωτοβουλίας Horizon Europe. Μεγάλα έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, εάν μεταρρυθμιστούν για να καταστεί δυνατή η χρηματοδότηση της ΕΕ και αφιερωθούν σε παρεμβάσεις σε ολόκληρη την ΕΕ, θα γίνουν ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στο πλαίσιο μιας μεταρρυθμισμένης βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ.
Η δεύτερη ευρεία κατηγορία δαπανών καλύπτει τις μεταφορές εντός των χωρών της ΕΕ: χρηματοδοτούνται σε επίπεδο ΕΕ αλλά παρέχονται σε εθνικό επίπεδο. Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού της ΕΕ προορίζεται για τις πολιτικές συνοχής και ορισμένα τμήματα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, των οποίων η αυξημένη αποτελεσματικότητα είναι απαραίτητη για την επίτευξη του στόχου της συνοχής. Μια ανασκόπηση της προσέγγισης θα μπορούσε να βασιστεί στην εμπειρία με το RRF, ιδίως στην εστίασή του τόσο στις μεταρρυθμίσεις όσο και στις επενδύσεις σε αντάλλαγμα για οικονομική στήριξη, καθώς και στην προσέγγισή του που βασίζεται στα αποτελέσματα.
Ασφαλές εισόδημα
Η αξιοπιστία αυτού του προγράμματος δαπανών θα βασίζεται στην αξιοπιστία των εσόδων της ΕΕ. Επί του παρόντος, ο προϋπολογισμός χρηματοδοτεί πολλά λεγόμενα ίδιοι πόροι, συμπεριλαμβανομένων των τελωνειακών δασμών, ένα μικρό μέρος των εσόδων από τον φόρο προστιθέμενης αξίας, μια εισφορά στα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών, η οποία δεν συνεισφέρει στις συνεισφορές των χωρών με βάση το ακαθάριστο εθνικό τους εισόδημα (ΑΕΕ· το τελευταίο δεν είναι πραγματικά πόρος “κανενός”) ανακυκλώνονται επίσης.
Δεσμούς
Η άλλη όψη του νομίσματος της χρηματοδότησης είναι τα ομόλογα που εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ποσό των οποίων αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς από το 2020, φτάνοντας τα 400 δισ. ευρώ. Από την αρχή της νομισματικής σύσφιξης, οι αποδόσεις των ομολόγων της ΕΕ αυξήθηκαν σε σχέση με το δημόσιο χρέος.
Όσον αφορά το πρώτο, η έκδοση ομολόγων της ΕΕ με ενιαία ονομασία από τον Ιανουάριο του 2023 αντί για ομόλογα με ξεχωριστή ετικέτα («ενιαία προσέγγιση στη χρηματοδότηση») θα συμβάλει στην αύξηση της ρευστότητάς τους. Αλλά το τελευταίο είναι πιο σημαντικό: το βασικό ζήτημα είναι ότι οι επενδυτές και οι αγορές δεν βλέπουν την ΕΕ ως μόνιμο παράγοντα στην αγορά ομολόγων, της οποίας τα ομόλογα έχουν μια σταθερή πηγή εισοδήματος. Οι δύο πηγές χρηματοδότησης είναι επομένως άρρηκτα συνδεδεμένες 4 : αξιόπιστοι ίδιοι πόροι θα αύξαναν την ελκυστικότητα των κοινών ομολόγων της ΕΕ, διασφαλίζοντας τη βεβαιότητα της αποπληρωμής τους.
Συνθήκες τριπλού Τ.
Θα είναι δυνατή η εφαρμογή μιας τόσο φιλόδοξης μεταρρύθμισης του προϋπολογισμού της ΕΕ; Σύμφωνα με τον Bruegel, για να επιτευχθεί δημοσιονομική ισορροπία στην ΕΕ πρέπει να πληρούνται οι προϋποθέσεις του «τριπλού Τ»: εμπιστοσύνη, απειλή και χρόνος (εμπιστοσύνη, απειλή, χρόνος).
Πρώτον, οι αξιόπιστοι, εκτελεστοί (και επιβαλλόμενοι) δημοσιονομικοί κανόνες αποτελούν προϋπόθεση για την εμπιστοσύνη μεταξύ των χωρών της ΕΕ και μεταξύ αυτών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Δεύτερον, μια κοινή αντίληψη μιας εσωτερικής ή εξωτερικής απειλής μπορεί να ωθήσει τις χώρες να περάσουν τις κόκκινες γραμμές και να δεσμεύσουν περισσότερους πόρους σε επίπεδο ΕΕ. Τέλος, οι εθνικοί φορείς χάραξης πολιτικής χρειάζονται χρόνο για να εσωτερικοποιήσουν τα πλεονεκτήματα των διακρατικών λύσεων που παρέχονται από έναν μεταρρυθμισμένο προϋπολογισμό της ΕΕ.
Η απάντηση στην πανδημία έδειξε ότι οι ευρωπαϊκές λύσεις μπορούν να επικρατήσουν. Η αυτοπεποίθηση ενισχύθηκε από τη φύση του σοκ, η οποία δεν μπορεί να αποδοθεί σε αποτυχίες της εσωτερικής πολιτικής. Η απάντηση ήταν ουσιαστική και αποφασιστική, αν και μετριάστηκε από τον προσωρινό χαρακτήρα της NGEU και την εστίασή της στις μεταφορές και όχι στα κοινά έργα.
Οι ευνοϊκές πολιτικές συνθήκες είναι ζωτικής σημασίας, διότι είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση του προϋπολογισμού της ΕΕ χωρίς να απελευθερωθεί η έγκριση του ΠΔΠ από το βέτο μεμονωμένων χωρών. Ένα βασικό βήμα για την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης θα ήταν η έγκριση ενός νέου προϋπολογισμού με πλειοψηφία παρά το βέτο. Οι επερχόμενες ευρωεκλογές δίνουν την ευκαιρία για μια τόσο σημαντική συζήτηση.
Πηγή: ΟΤ