Ο τρόπος που οι Έλληνες συγγραφείς απάντησαν στο καθεστώς των Συνταγματαρχών, του οποίου η κατάρρευση ξεκίνησε με την κορύφωση της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1973, έχει τη δική του ιστορία.
«Βλέπω μπροστά μου την άβυσσο όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε αυτό το μέρος. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να τελειώσει». δήλωσε ο Γιώργος Σεφέρης στις 28 Μαρτίου 1969.
Μετά (με διαφορά λιγότερο από ένα μήνα) ήρθε η πολιτική αποκήρυξη των Δεκαοκτώ: «Η ελεύθερη πνευματική ζωή δεν μπορεί να υπάρξει όσο υπάρχει λογοκρισία».
Το 1970 θα εκδόσουν τον αντιδικτατορικό τόμο «Δεκαοχτώ Κείμενα» με το εξώφυλλο του σημερινού πολυδιαβασμένου σεφερικού ποιήματος «Οι γάτες του Άη Νικολή».
Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησαν τα «Νέα Κειμένα» και τα «Νέα Κειμένα 2» και από το 1971 άρχισαν να βγαίνουν λογοτεχνικά περιοδικά με ξεκάθαρο αντιστασιακό πνεύμα, όπως το «Τραμ» και η «Διαγώνιος» στη Θεσσαλονίκη, η «Δοκιμασία» στα Γιάννενα ή « Συνέχεια» και «Σημειώσεις» στην Αθήνα.
Τι έγινε όμως με τις επιμέρους ερμηνείες και ανταποκρίσεις των συγγραφέων; Όσο παραμένουμε μέσα στα χρονικά όρια της χούντας, η πεζογραφία θα προσπαθήσει να την προσεγγίσει με δύο τρόπους: το ένα είναι πολιτική αλληγορία και το άλλο είναι άμεση ηχογράφηση.
Ο κύριος τόνος, λογικά, θα δοθεί από την πολιτική αλληγορία. Για τον απόλυτο έλεγχο που ασκεί η απρόσωπη δικαστική εξουσία μιλάει η Κωστούλα Μητροπούλου στο μυθιστόρημά του «Αντίστροφη μέτρηση» (1970).
Χρησιμοποιώντας έναν εσχατολογικό μύθο χωρισμένο σε επτά ομόκεντρους κύκλους στον «Γιατρό Ινεώτη» (1971), ο Γιώργος Χειμωνάς δημιουργεί ένα ιδιαίτερα δύσκολο πολιτικό κλίμα, το οποίο επανέρχεται σε δυσμενέστερο στους «Γάμους» (1975), με πλάγιες αναφορές σε αποκλεισμούς και στερήσεις ελευθερία.
Η ιστορία για την οργάνωση μιας εξέγερσης αποκτά παγκόσμιο περιεχόμενο χάρη στο μυθιστόρημα “Śmierć mercenka” (1971) Πέτρος Αμπατζόγλου, ενώ η ιστορία του Θανάση Βαλτινού «Γύψος» που δημοσιεύτηκε στο «Δεκάωτο Κείμενα» αποδεικνύεται μια κλειστοφοβική αλληγορία με καταστροφικό τέλος.
Τέσσερα χρόνια μετά την πτώση της χούντας, η πολιτική αλληγορία εμφανίζεται για τελευταία φορά στις «Δοκιμαστικές Ιστορίες» του Χριστόφορου Μηλιώνη (1978), που μιλάει για σιωπηλή και ανεκδήλωτη βία που κυριαρχείται από μια αίσθηση ασφυξίας και πανικού.
Στο πλαίσιο της άμεσης καταγραφής των γεγονότων, πρώτος τη σκυτάλη ανέλαβε η Μητροπούλου με το μυθιστόρημά του «Έγκλημα ή 450 μέρες» (1972), που συζητά ανοιχτά τον τυραννικό χαρακτήρα της διακυβέρνησης των πραξικοπηματιών.
Στο διήγημά της «Χρονικό τριών ημερών» (1974), καταγράφεται από λεπτό σε λεπτό ένα προσωπικό ντοκουμέντο που δημοσιεύτηκε αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, τη φυλάκιση των φοιτητών του Πολυτεχνείου και τη μετέπειτα στρατιωτική εισβολή.
Θα αποδώσουν και τα Πολυτεχνεία Ο Γιάννης Ρίτσος με το «Ημερολόγιο της εβδομάδας», γραμμένο το 1973. Θα προηγηθεί το βιβλίο του Περικλή Κοροβέση «Ανθρωποφύλακες», που εκδόθηκε το 1969 στη Στοκχόλμη: μαρτυρία των βασανιστηρίων που υπέστη ο ίδιος στις φυλακές της δικτατορίας.
Από τα μεταπολιτευτικά λογοτεχνικά έργα ξεχωρίζει η «Αντίποιηση αριστής» (1979), βασικό μυθιστόρημα για τη δικτατορία του 1967 και τριήμερο του Πολυτεχνείου.
Ο ήρωας, ένας απόβλητος της χούντας, που εκπροσωπεί τις χειρότερες στιγμές της σύγχρονης Ελλάδας: συνεργάζεται με τους Ιταλούς στην κατοχή, δίνει τους κατοχικούς φίλους του στους αντάρτες και τους Γερμανούς του στους αντάρτες, μετά τον πόλεμο συνηθίζει τους εθνικιστές και υπηρετεί όποια δύναμη βρει μπροστά του για επτά χρόνια.
Ο Κοτζιάς αναλύει την παθολογία ολόκληρης της τριακονταετίας, επιφυλάσσει στον ήρωά του την πιο ταπεινωτική μοίρα: ένα άλυτο δράμα προδοσίας, αυταπάτης και αυτοκαταστροφικού κυνισμού σε συνδυασμό με μια αναπόφευκτη κατάβαση στα βάθη της ανωνυμίας.
Και ένα τέτοιο δράμα που θα προκύψει από το παραλήρημα του Μένιου Κατσαντώνη (το ειρωνικά ανεστραμμένο όνομα του ήρωα), αλλά και από την αποσπασματική του μνήμη, δεν είναι άλλο από το σακατεμένο πολιτικό, κοινωνικό, ιστορικό και ηθικό στίγμα ολόκληρης της εποχής. μπροστά σε τεράστια αδιέξοδα και ευθύνες.
Ο νεότερος του Κοτζιά, Η Μάρω Δούκα θα εκδώσει το μυθιστόρημα «Αρχαία Σκουριά» (1979) μια γέφυρα για τους επόμενους. Η ηρωίδα συμμετέχει στην ίδρυση του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου και μοιράζεται το πάθος εκείνων των εποχών χωρίς δισταγμό, αλλά ποτέ δεν θα ξεφύγει από την προσωπική της ιστορία.
Η πολιτική, ωστόσο, θα εξακολουθεί να είναι πλήρως παρούσα στον κόσμο της και οι χαρακτήρες μετακινούνται από τις ατομικές τους περιφέρειες στο κέντρο των πολιτικών δραστηριοτήτων, χωρίς ποτέ να εγκαταλείψουν την καθημερινότητά τους.
Ακολουθήστε το Dnews στο Ειδήσεις Google και θα είστε οι πρώτοι που θα μάθετε για όλα τα νέα