Πριν από πολλά χρόνια, κατά την αποτυχημένη προσπάθεια τροποποίησης του άρθρου 16, δίδαξα σε μεταπτυχιακό μάθημα. Οι μαθητές μου ήταν αναστατωμένοι, οπότε φύγαμε από την τάξη και καθίσαμε να μιλήσουμε. Είπαμε πολλά, αλλά με εντυπωσίασε το επιχείρημα ενός νεαρού δικηγόρου: «Εάν επιτρέπονται οι ιδιωτικές νομικές σχολές και μία είναι καλύτερη από τη δημόσια, οι απόφοιτοι θα είναι εξ ορισμού καλύτεροι δικηγόροι από εμένα. Πώς θα τους ανταγωνιστώ;»
Αν διαβάσετε τα επιχειρήματα κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων, θα ερωτευτείτε τους σιχαμερούς κερδοσκοπικούς τζερεμάδες που εξαπατούν και στραγγίζουν αθώους φοιτητές και τους γονείς τους προσφέροντας υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας για κακά πτυχία. Τι υποκρισία! Δεν έχουν ακούσει να αγοράζουν πτυχία σε δημόσια πανεπιστήμια στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη από πτυχιούχους που δεν έμαθαν ποτέ τη γλώσσα που «σπούδασαν»; Γιατί δεν αντέδρασαν όταν αντικαταστάθηκαν τα ΤΕΙ εν μία νυκτί ή όταν δημιουργήθηκαν πανεπιστημιακά τμήματα με ιπτάμενους καθηγητές και φοιτητές τουρίστα σε κάθε ελληνική πόλη; Ωστόσο, πίσω από αυτή την κατηγορία κρύβεται κάτι άλλο, ένας πραγματικός φόβος ότι ορισμένα ιδιωτικά πανεπιστήμια μπορεί να προσφέρουν πολύ καλύτερες συνθήκες εκπαίδευσης. Είναι πραγματικά τόσο δύσκολο να μπεις σε ένα δημόσιο πανεπιστήμιο;
Τα ελληνικά πανεπιστήμια υποχρηματοδοτούνται. Το ξέρουμε καλά, είναι η καραμέλα μας, το επαναλαμβάνουμε σαν μάντρα. Αυτό δεν είναι ψέμα, οι μισθοί είναι εξευτελιστικοί, οι προϋπολογισμοί μας είναι γελοίοι, οι πόροι μας είναι γελοίοι, οι θέσεις δεν καλύπτονται. Όπως όλοι οι άλλοι, έχουμε δίκιο να ζητάμε περισσότερα. Ωστόσο (δυστυχώς!) η υποχρηματοδότηση δεν είναι το μόνο μας πρόβλημα.
Ας ξεκινήσουμε με τις υποδομές. Τα περισσότερα κτίρια είναι παραμελημένα. Μοιάζουν με φυλακές σε χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Βρώμικο μέσα και έξω. Σε κάθε βήμα υπάρχει μια εικόνα φθοράς, εγκατάλειψης και μιζέριας. Σκουπίδια παντού, σπασμένα θρανία, ξεχαρβαλωμένα μηχανήματα, ακατανόητα γκράφιτι, αφίσες και κουρέλια, τραπέζια μετατροπών, ερειπωμένες, βρώμικες τουαλέτες, χώροι ιδιωτικοποιημένοι από βίαιες ομάδες, ανασφάλεια και εκφοβισμός. Υπάρχουν εξαιρέσεις. Αρκετά.
Εάν η κυβέρνηση αποφάσιζε να διαθέσει το μεγαλύτερο ποσοστό του προϋπολογισμού στην Ευρώπη στη δημόσια εκπαίδευση, θα ήταν όλα καλά;
Αυτό μπορεί να σας σοκάρει, αλλά έχουμε και καθηγητές που λείπουν συνεχώς από τα γραφεία τους και αυτούς που δεν απαντούν ποτέ στα μηνύματα των μαθητών τους. Άλλοι που μένουν αδιάφοροι για τα νέα πρόσωπα που τους κοιτούν και δεν προσπαθούν καν να τους γνωρίσουν. Και αυτοί που κύριο μέλημά τους είναι να αναπαράγουν τις ιδεολογίες τους, προωθώντας μόνο κλώνους από τη μικρή τους ομάδα, μήπως μπει κάποιος «εξωτικός» και τους μολύνει.
Μαθητές, το έρμα μιας κατεστημένης κατάστασης. Θεωρούν το μεγαλύτερο επίτευγμά τους το δικαίωμα να δώσουν εξετάσεις στο ίδιο μάθημα 10 φορές και να αποφοιτήσουν μετά από 15 χρόνια. Έχουν παραιτηθεί από την εκπροσώπησή τους στο 3%, σε ειδικούς που είναι αποφασισμένοι να επιβάλουν την εντολή τους – και αλίμονο σε όποιον σταθεί εμπόδιο στο δρόμο τους. Που δεν ντρέπονται να παπαγαλίζουν αποφάσεις που τους υπαγορεύουν άλλοι, προηγουμένως τυπωμένες και πανομοιότυπες για κάθε τμήμα, ψηφισμένες μηχανικά από το πεζικό της υπηρεσίας. Τι μετατρέπει ένα νέο, φρέσκο μυαλό σε έναν πειθαρχημένο, πεισματάρικο στρατιώτη; Ένα μυαλό που σου αρέσει να κοιτάς, σε στιγμές που ξεχνάει τον ρόλο που του έχει ανατεθεί και τολμά να σκεφτεί ελεύθερα;
Δεν υπάρχουν καθηγητές, κοσμήτορες, τομεάρχες, φοιτητές που αντιδρούν και αντιστέκονται; Επαρκώς. Αλλά οι λίγοι εναντίον των πολλών που δέχονται τη φτώχεια. Γιατί το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο Μιθριδατισμός. Όλα τα παραπάνω (και πολλά άλλα) τα θεωρούμε φυσιολογικά. Όχι μόνο μάθαμε να ζούμε μαζί τους, αλλά τα έχουμε εσωτερικεύσει πλήρως. Είναι μέρος της κανονικότητάς μας και είμαστε έτοιμοι να φωνάξουμε «προδότη!» με ιερή αγανάκτηση! σε όποιον τολμήσει να μιλήσει. Μοιραζόμαστε «ιστορίες επιτυχίας» και υπερβάλλουμε τις διεθνείς διακρίσεις, αλλά αυτές δεν συσκοτίζουν τη ζοφερή συνολική εικόνα. Και ακόμη και τώρα, κάποιοι από εμάς είναι έτοιμοι, αν τους δοθεί η ευκαιρία, να συσκευάσουμε εξετάσεις και εξάμηνα σε ένα πακέτο πολλών εβδομάδων – για να μπορέσουμε στη συνέχεια να απολαύσουμε ξέγνοιαστες διακοπές.
Ας πούμε ότι συμβαίνει κάτι μαγικό. Ορισμένες κυβερνήσεις αποφασίζουν να διαθέσουν το μεγαλύτερο μερίδιο των προϋπολογισμών τους σε όλη την Ευρώπη στη δημόσια εκπαίδευση. Οι μισθοί μας διπλασιάζονται, έχουμε νέες θέσεις και αρκετά χρήματα για να επισκευάσουμε τουαλέτες και σπασμένα καθίσματα. Θα πάνε όλα καλά τότε;
Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής νομικής φιλοσοφίας και θεσμικής θεωρίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο και στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.