Occupy: η λέξη-κλειδί ξεκινά από το μακρινό έτος 1973 και φτάνει ως τις μέρες μας με αμείωτη ένταση. Οι πανεπιστημιουπόλεις σε όλο τον κόσμο πήραν φωτιά και η σπίθα ήταν στην Αθήνα: αρχικά τα γεγονότα στη Νομική τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο και αργότερα στο Πολυτεχνείο με το περίφημο τριήμερο του Νοέμβρη που κατέληξε σε αιματοχυσία. Επιπλέον, το Strawberries and Blood, μια πρωτοποριακή ταινία που αναστάτωσε τη νεολαία της ελληνικής χούντας εκείνη την εποχή, παρουσίασε μια συναρπαστική εκδοχή της κατάληψης του Πανεπιστημίου Columbia στη Νέα Υόρκη λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα.
Άρα η πρακτική ήταν ξένη. Το πολυτεχνείο, όμως, σμίλεψε μια ηρωική φαντασίωση, σε άμεση συνομιλία με την τοπική παράδοση των «ελεύθερων πολιορκημένων». Κατά την πρώτη μεταπολίτευση, η μνήμη του ήδη μυθοποιημένου Νοέμβρη σχημάτισε έναν κώδικα αμφισβήτησης και δημιούργησε έναν γραμματικό και συντακτικό κανόνα που καθόριζε τον τρόπο έκφρασης των νεανικών διαμαρτυριών στην Ελλάδα. Οι καταλήψεις της Χημείας και της Νομικής το 1979 κατά του περίφημου Νόμου 815, που υποσχόταν ότι θα «έβαζε τάξη στα πανεπιστήμια», άφησαν μια εποχή βέβαια, μια εποχή που εξακολουθούσε να χαρακτηρίζεται από την ανωτερότητα των πάσης φύσεως αριστερών φοιτητικών οργανώσεων. Να σημειωθεί ότι το τότε ΚΚΕ άσκησε δριμεία κριτική στις καταλήψεις ως μια μορφή αγώνα που «δεν βοήθησε τους σημερινούς αγώνες». Ο νόμος αποσύρθηκε τελικά από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1980.
Η πολύ παλιά έννοια του ασύλου, που ποδοπατήθηκε από την «επιδρομή» της αστυνομίας στο ΑΠΘ λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα του Απρίλη του 1967 που έμελλε να οδηγήσει στην πλήρη κατάργησή του για χρόνια, επιστρέφει δυναμικά σε αυτές τις πρώτες αναρτήσεις: τα επαναστατικά χρόνια. Το 1982, με τον «νόμο πλαίσιο», το ηγεμονικό πλέον ΠΑΣΟΚ δημιούργησε ένα σκληρό νομικό καθεστώς που θα δυσκόλευε εξαιρετικά την αστυνομία να παρακάμψει το άσυλο. Παράλληλα, η πράξη παραχωρούσε στους φοιτητές το δικαίωμα συμμετοχής στη διοίκηση του πανεπιστημίου, κάτι που ήταν προοδευτικό αίτημα εκείνη την εποχή και είχε μια γνωστή κακή κατάληξη. Μετά από μια σειρά φλογερών αναρχικών καταλήψεων του Πολυτεχνείου, μια σειρά από φοιτητικές καταλήψεις έγιναν επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, καθώς και φοιτητικές καταλήψεις κατά του «νόμου Κοντογιαννόπουλου». Ο νόμος θεωρήθηκε ως μια αυταρχική υποχώρηση και οι καταλήψεις άφησαν πίσω τους μια εποχή. Η μεταρρύθμιση θα καταργούνταν, και παρόμοια τύχη θα είχε και ο Γεράσιμος Αρσένης, που αναγκάστηκε να «κάτσει καλά» στο τέλος της δεκαετίας. Ακόμη και στη διάσημη χιουμοριστική σειρά «Απαράδεκτοι», που έσπασε ρεκόρ τηλεθέασης τη δεκαετία του 1990, υπήρξε ένα επεισόδιο στο οποίο ο χαρακτήρας Σπύρος, που πάντα αστειευόταν ότι «ήταν στο πολυτεχνείο» το 1973, κάνει μια επεισοδιακή μετάβαση από το επάγγελμα νέων.
Η μνήμη του Πολυτεχνείου δημιούργησε έναν γραμματικό και συντακτικό κανόνα που εκφράζει τη διαμαρτυρία των νέων στην Ελλάδα.
Το 2007, το λεγόμενο «Νόμος Γιαννάκου» μετά από νέο κύμα κατάληψης κατά της αναθεώρησης του ουσιαστικού άρθρου για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια από τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή, με τη σύμφωνη γνώμη του αντιπολιτευόμενου Γιώργου Παπανδρέου. Οι μεγάλες καταλήψεις όλων σχεδόν των σχολείων σε όλη τη χώρα θα ανάγκαζαν τον κατά τα άλλα επίμονο υπουργό να αποσύρει το νομοσχέδιο λόγω της καθυστερημένης αποχώρησης του ΠΑΣΟΚ, παρόλο που πρωτοστάτησε στην ιδέα της συνταγματικής αναθεώρησης. Αυτό θα ήταν προάγγελος του Δεκεμβρίου του 2008 και της κρίσης που ακολούθησε.
Είναι όλο αυτό μια ελληνική παραδοξότητα; Φυσικά και όχι. Δεν είναι τυχαίο ότι, για παράδειγμα, η εφαρμογή του λεγόμενου Η «Διαδικασία της Μπολόνια» στην τριτοβάθμια εκπαίδευση οδήγησε σε μεγάλες καταλήψεις ιταλικών πανεπιστημιουπόλεων το 2009–2010. Μετά από μεγάλα κύματα καταλήψεων στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, οι γαλλικές φοιτητικές κινητοποιήσεις που κατέλαβαν τη Σορβόννη για πρώτη φορά από τον Μάιο του 1968 ανέτρεψαν το νόμο για το πρώτο έργο της τότε κυβέρνησης Σιράκ-Ντε Βιλπέν. Πιο πρόσφατα, το 2023, τα γερμανικά πανεπιστήμια καταλήφθηκαν από φοιτητές που διαμαρτύρονταν για την αδράνεια της κυβέρνησης για την κλιματική αλλαγή, με παρόμοιες κινήσεις να λαμβάνουν χώρα σε πανεπιστήμια στην Πορτογαλία, την Ισπανία, το Βέλγιο και την Τσεχική Δημοκρατία. Το εμβληματικό σύνθημα: «Όχι άλλα ορυκτά καύσιμα. Κατάληψη τώρα!
Το πιο περίεργο ίσως εδώ είναι το γεγονός ότι στην Ελλάδα τα θέματα είναι σχεδόν ίδια εδώ και αρκετά χρόνια (εντατικοποίηση, άσυλο, άρθρο 16), ενώ σε άλλες χώρες το ρεπερτόριο των δραστηριοτήτων των φοιτητικών κινημάτων -αλλά και το περιεχόμενό τους- αλλάζει και επεκτείνεται. Ίσως αυτό είναι που οδηγεί σε ένα αίσθημα déjà vu και συνεχή επανάληψη, λίγο σαν μια μονότονη ηχώ των συνθημάτων τους.
*Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.