Το αναμενόμενο σχέδιο νόμου με τίτλο Η «ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης» στην ενότητα για τους εθισμούς αναφέρεται στην τρέχουσα παράδοση, υιοθετώντας δύο διαφορετικές μεθόδους αντιμετώπισης του εθισμού, θεραπεία με την παροχή υποκατάστατων, στο πνεύμα της πολιτικής μείωσης της βλάβης και τα λεγόμενα προγράμματα ξηρής αποκατάστασης. Ταυτόχρονα, όμως, εισάγει ριζικές δομικές αλλαγές στην οργάνωση του γηπέδου, καθιστώντας τον κυριολεκτικά αγνώριστο. Καταργεί όλους τους δημόσιους φορείς αποκατάστασης, ξεκινώντας από τους δύο μεγαλύτερους, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ, και καταλήγοντας σε 18 ΑΝΩ και άλλους σχετικά μικρής εμβέλειας -αλλά ασήμαντους- φορείς ενσωματώνοντας τις υπηρεσίες που προσφέρουν και το προσωπικό τους σε έναν νέο φορέα, τον ΕΟΠΑΕ. Ωστόσο, το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της οργανωτικής δομής του νέου φορέα, υπονομεύει δραστικά τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική λειτουργία των ξηρών προγραμμάτων και τη χρήση της ψυχοκοινωνικής θεραπείας στην οποία επικεντρώνονται. Είναι λίγο πολύ βέβαιο ότι αυτή η θεραπευτική προσέγγιση, που έχει πλέον μια μοναδική και διεθνώς αναγνωρισμένη παράδοση στη χώρα μας, θα αποδυναμωθεί και θα απαξιωθεί τα επόμενα χρόνια – εις βάρος, φυσικά, όλων των εξαρτημένων χρηστών που θέλουν να τη σπάσουν. μακριά από ουσίες και άλλους σοβαρούς εθισμούς μέσω μιας διαδικασίας εσωτερικής αλλαγής και ταυτόχρονα με τη σημαντική βοήθειά τους για την υπέρβαση των περισσότερων από τα πρακτικά εμπόδια στην κοινωνική τους ένταξη.
Θα επικεντρώσω τα επιχειρήματά μου στο παράδειγμα του ΚΕΘΕΑ, το οποίο τυχαίνει να γνωρίζω καλύτερα γιατί ήμουν εκλεγμένο μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. εδώ και 10 χρόνια (2005-2015) και έκτοτε παρακολουθώ στενά τις δραστηριότητές του. Το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί βάσει παράλληλων δικτύων σε περιοχές που καλύπτουν ολόκληρη τη χώρα. Αυτά τα δίκτυα προσφέρουν μια ολιστική προσέγγιση στον εθισμό στα ναρκωτικά και σε άλλους εθισμούς (αλκοόλ, τζόγος και Διαδίκτυο), ξεκινώντας από την πρόληψη και περαιτέρω διασφαλίζοντας τη συνέχεια της θεραπευτικής διαδικασίας μέσω της παροχής συμβουλών/κινητοποίησης εξαρτημένων ατόμων και στη συνέχεια την ένταξή τους σε κλειστές ή ανοιχτές θεραπευτικές κοινότητες ή σε άλλες πιο ευέλικτες δομές, τη μετάβασή τους μετά τη θεραπεία σε προγράμματα κοινωνικής επανένταξης και τελικά τη διατήρηση υποστηρικτικής επαφής με το ΚΕΘΕΑ για κάποιο διάστημα. Κάθε δίκτυο εκτελεί ένα οικογενειακό πρόγραμμα με βάση την υπόθεση ότι η ατομική αλλαγή απαιτεί επίσης αλλαγές στο πλαίσιο σημαντικών διαπροσωπικών σχέσεων και την υποστήριξη που μπορεί να προσφέρει η τελευταία – ο εθισμός δεν είναι μόνο ατομική υπόθεση. Προγράμματα για εφήβους, κρατούμενους και αποφυλακισμένους, για άτομα με διπλή διάγνωση και προγράμματα street work και μείωσης της βλάβης (εκτός από την παροχή υποκατάστατων) καλύπτουν επιπλέον τις ανάγκες ειδικών κατηγοριών χρηστών. Η ολιστική προσέγγιση του ΚΕΘΕΑ για την καταπολέμηση του εθισμού συνδέεται επίσης με δύο ακόμη πιο σημαντικές πτυχές της λειτουργίας του: πρώτον, συμπεριλαμβάνοντας στη δομή του την ατομική κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών των μελών του, την ανάπτυξη των επαγγελματικών τους ικανοτήτων και άλλων δεξιοτήτων, την παροχή στέγης. για όσους έχουν ανάγκη κ.λπ. Το ΚΕΘΕΑ αντικαθιστά στον τομέα των εξαρτημένων χρηστών, το αδύναμο κοινωνικό κράτος της χώρας μας, παρέχοντας τις απολύτως απαραίτητες υπηρεσίες για την υπέρβαση των πρακτικών εμποδίων για την επίτευξη της επανένταξης. Δεύτερον, από λειτουργική άποψη, οι στενές διασυνδέσεις και αλληλεπιδράσεις του ΚΕΘΕΑ με τις τοπικές κοινωνίες είναι επίσης κρίσιμες, μεταξύ άλλων, παροχή υπηρεσιών σε αυτούς από τα μέλη του και κατάλληλη διαφοροποιημένη υποστήριξη για τον οργανισμό από τις κοινότητες, μεταξύ άλλων, διευκολύνοντας την επαγγελματική αποδοχή των μελών του. Η σημαντική διείσδυση του ΚΕΘΕΙ στις τοπικές κοινωνίες και η ευρεία αποδοχή του από αυτές είναι ένα εντυπωσιακό και αδιαμφισβήτητο επίτευγμα.
Έτσι, η φιλοσοφία του ΚΕΘΕΑ βασίζεται στη φιλοσοφία της «κοινότητας ως μεθόδου» με την έννοια της παροχής ενός περιβάλλοντος προσανατολισμένου στην αλλαγή που ενισχύει την ικανότητα για πρωτοβουλία και υπευθυνότητα, εμπλέκοντας τα μέλη του σε υποστηρικτικές σχέσεις εμπιστοσύνης, αλληλεγγύης και αμοιβαιότητας στο πλαίσιο. των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. μεγάλες ομάδες. Το προτεινόμενο νομοσχέδιο εισάγει ένα εκ διαμέτρου αντίθετο λογικό μοντέλο οργάνωσης του πεδίου καταπολέμησης της εξάρτησης. Τυποποιεί τις υπηρεσίες που παρέχονται σήμερα από όλους τους σχετικούς φορείς, υπάγοντάς τους σε 14 τμήματα και 5 ανεξάρτητα τμήματα. 12 από αυτές τις διευθύνσεις χωρίζονται σε δύο κεντρικούς τομείς: Θεραπεία και Λειτουργικό και Επιχειρησιακό Σχεδιασμό, διαχωρίζοντας διοικητικά τα διάφορα στάδια της διαδικασίας απεξάρτησης εντός της Περιοχής Θεραπείας. Οι προϊστάμενοι των τμημάτων εκλέγονται από το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από τον πρόεδρο και δύο αντιπροέδρους που διορίζονται από τον Υπουργό Υγείας και έξι μέλη (δεν απαιτείται ανάλυση για σύγκριση με τη δημιουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης ΚΕΘΕΑ, η οποία καταργήθηκε το 2019). Το νέο κάθετο, γραφειοκρατικό και συγκεντρωτικό σχήμα διαταράσσει τη συνέχεια της ολιστικής προσέγγισης των ξηρών προγραμμάτων, παραποιεί τη μεθοδολογία τους ποικιλοτρόπως, υπονομεύοντας έτσι την πιθανή αποτελεσματικότητά τους, και δημιουργεί γραφειοκρατική και διαδικαστική πολυπλοκότητα – και ως εκ τούτου εμπόδια στη θεραπευτική διαδικασία. Η έλλειψη κινήτρων που θα φέρει σε δικαιούχους και εργαζόμενους θα επιδεινωθεί τελικά με την αντικατάσταση της ισχυρής και θετικής ταυτότητας των προγραμμάτων κατά των ναρκωτικών χωρίς υποκατάστατα με την αδύναμη και απρόσωπη ταυτότητα του ΕΟΠΑΕ. Η ίδια η ταυτότητα του ΚΕΘΕΑ, προϊόν της αναγνωρισμένης επωνυμίας του, της μακρόχρονης παράδοσης και της κουλτούρας του που βασίζεται σε ένα κοινό και ισχυρό πλαίσιο αξιών, εξυπηρετεί μια σημαντική, συνεκτική λειτουργία. Είναι ένας οργανισμός με ψυχή που αναγνωρίζεται σε κάθε επαφή μαζί του. Το νέο πρόγραμμα θα έχει απλώς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά για τα οποία είναι γνωστό μεγάλο μέρος του δημόσιου τομέα.
Συνοψίζοντας, δεν σπας κάτι που λειτουργεί. Υπάρχουν ήπιοι τρόποι αντιμετώπισης και διόρθωσης τυχόν βλαβών. Το θετικό μήνυμα που μεταδίδεται από την ιδέα της μεταρρύθμισης σε μια χώρα που χρειάζεται βαθιές αλλαγές μπορεί να είναι παραπλανητικό. Η ουσία κάθε μεταρρύθμισης έχει σημασία. Και η προσπάθεια μεταρρύθμισης των εξαρτήσεων είναι κακή μεταρρύθμιση.
* Η κα Τόνια Τζαννετάκη είναι επίκουρη καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.
