Καταστάσεις που ξεπερνούν και την πένα του πλέον ευφάνταστου σεναριογράφου αστυνομικών σειρών επινοούν προκειμένου να γλιτώσουν τον έλεγχο και τα σημαντικά πρόστιμα για την καταστρατήγηση της εργατικής νομοθεσίας επιχειρηματίες, που έχουν μάθει να μην πληρώνουν, στρεβλώνοντας έτσι τον ανταγωνισμό και επιβιώνοντας εις βάρος των υγιών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο.
Μετανάστες κρυμμένοι σε φέρετρα, ανήλικοι εργαζόμενοι σε κοτέτσια, ανασφάλιστοι στοιβαγμένοι σε ψυγεία με θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, απειλές, βρισιές και προσπάθειες εξαπάτησης, συνθέτουν το σκηνικό της καθημερινότητας των ελεγκτών της Επιθεώρησης Εργασίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όσοι ελέγχονται είναι απατεώνες, εκβιαστές και παράνομοι. Υπάρχουν χιλιάδες νόμιμοι εργοδότες που τηρούν την εργατική νομοθεσία και δέχονται στωικά τον έλεγχο, αλλά όσοι παρανομούν, συνήθως προσπαθούν είτε με τα λόγια είτε με τις πράξεις να ξεφύγουν. Η Επιθεώρηση Εργασίας εντός του 2023 διενήργησε 73.579 ελέγχους (αυξημένους κατά σχεδόν 13% σε σχέση με τους 65.286 του 2022), επέβαλε 16.049 διοικητικές κυρώσεις (έναντι 14.504 το 2022) και 44,6 εκατ. ευρώ πρόστιμα (από 36 εκατ. το 2022).
Το ιστορικό υψηλό των ελέγχων σε ετήσια βάση ουσιαστικά συμπίπτει με τον χρόνο λειτουργίας της Επιθεώρησης Εργασίας ως Ανεξάρτητη Αρχή από 1ης Φεβρουαρίου 2023, όμως η εμπειρία των ελεγκτών είναι πολύχρονη. Μάλιστα, πλέον, έχουν «θωρακιστεί» με τεχνολογικά εργαλεία, όπως τα tablets, με τα οποία πλέον σε ποσοστό 100% διενεργούν τους ελέγχους τα κλιμάκια και τα οποία λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές ισχύος για την ταχύτητα καταχώρισης των αποτελεσμάτων κάθε ελέγχου. Προσδίδει, όπως δηλώνουν στην «Κ», και κύρος στους εργαζομένους, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειονότητα αισθάνονται πλέον ότι μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους με διαφάνεια και εγκυρότητα. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει άλλωστε και το σύστημα risk analysis, το οποίο έχει αυξήσει την αποτελεσματικότητα των ελέγχων, με αποτέλεσμα να καταγράφεται αύξηση της παραβατικότητας των επιλεγμένων επιχειρήσεων στο 50,34%, όταν χωρίς τη χρήση του –σύμφωνα με τα στοιχεία των προηγουμένων ετών– η παραβατικότητα καταγραφόταν στο 25%.
Η «Κ» συνομίλησε με αρκετούς ελεγκτές, που περιέγραψαν περιστατικά αστεία, αλλά και όχι μόνο, καθώς δεν λείπουν υποθέσεις εργασιακού trafficking και άγριας εκμετάλλευσης εργαζομένων. Τα περιστατικά εξύβρισης και οι απειλές είναι ακραίες αλλά όχι ασυνήθιστες συμπεριφορές που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι στην Επιθεώρηση Εργασίας, μαζί με νεύρα, καθυστέρηση στην παράδοση των στοιχείων, παρεμπόδιση των ελέγχων.
Γυναίκα ελεγκτής, αφού έφτασε ύστερα από πολυήμερη έρευνα στα απομακρυσμένα γραφεία επιχείρησης, βρέθηκε μπροστά σε δύο άγρια ντόμπερμαν. Εχοντας μάλιστα χρόνια εμπειρίας και γνώσης στις πλάτες της, μαζί με τον συνάδελφό της (οι έλεγχοι γίνονται πάντα από κλιμάκιο) διενήργησε τον έλεγχο και συμπλήρωσε τα απαιτούμενα έγγραφα για την επιβολή προστίμων, υπό την απειλή των δύο σκύλων, αφού ο εργοδότης δεν δέχθηκε να τα περιορίσει.
Βέβαια, η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο «άγρια» σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή που μας περιγράφουν έμπειρα στελέχη της Επιθεώρησης Εργασίας, σε πρατήριο καυσίμων. Ιδιοκτήτης απείλησε γυναίκα ελεγκτή με άκομψο τρόπο, να φύγει «γιατί ξέρω σε ποιο σχολείο πάει το παιδί σου». Ο έλεγχος δεν έγινε εκείνη την ημέρα, διενεργήθηκε βέβαια αργότερα από άλλο κλιμάκιο, το οποίο και επέβαλε πρόστιμο πολλών χιλιάδων ευρώ.
Επειτα από καταγγελία αλλά και αρκετή έρευνα, επιθεωρήτρια βρέθηκε σε εταιρεία που εκπαιδεύει πιλότους. Γνωρίζοντας ότι εάν δηλώσει πως πάει για έλεγχο θα έπεφτε αμέσως… σύρμα στα στελέχη και οι παράνομα εργαζόμενοι θα κρύβονταν, δήλωσε στην είσοδο πως δεν είχε πάει για έλεγχο, αλλά είχε ένα ραντεβού με κάποιο στέλεχος της εταιρείας. Εδωσε τα στοιχεία της και πέρασε. Και καθώς όποιος ψάχνει… βρίσκει, βρήκε πελάτη να περιμένει την έναρξη του μαθήματός του με έναν εκπαιδευτή πιλότο, του οποίου στη συζήτηση ζήτησε κι έμαθε το όνομα. Χωρίς κανείς να την καταλάβει κατέβασε από τον τοίχο το ημερήσιο πρόγραμμα μαθημάτων, όπου φαινόταν ξεκάθαρα ότι ο συγκεκριμένος πιλότος είχε εκείνη την ημέρα αρκετά μαθήματα. Μόνο που το όνομά του δεν υπήρχε στις λίστες προσωπικού. Εργαζόταν ανασφάλιστος… Αφού μάλιστα κατέγραψε την παράβαση κι επέβαλε το πρόστιμο, ο πιλότος της πρόσφερε ευγενικά «μια βόλτα με το αεροπλάνο», την οποία φυσικά αρνήθηκε!
Κατά τη διάρκεια ελέγχου σε μεγάλο τουριστικό προορισμό, οι επιθεωρητές βρίσκουν μέσα σε μεγάλο ξενοδοχείο μόνο τον ιδιοκτήτη και τον ρωτούν πού είναι το προσωπικό. Προφανώς είχε ενημερωθεί από τους υπόλοιπους επιχειρηματίες μέσω viber (συνηθίζουν να έχουν ομάδες σε εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης και να ενημερώνονται για τους ελέγχους) ότι κατέφθασε κλιμάκιο της Επιθεώρησης Εργασίας στην περιοχή. «Δεν έχω προσωπικό», τους απαντάει. «Το “τρέχω” μόνος μου». Ψάχνοντας βέβαια λίγο καλύτερα, διαπίστωσαν ότι στην αίθουσα πρωινού, για παράδειγμα, βρίσκονταν καμαριέρες, καθαρίστριες και σερβιτόροι χωρίς στολές, που παρίσταναν τους πελάτες.
Λίγο πριν φθάσει κλιμάκιο του ΣΕΠΕ σε νησιωτικό τουριστικό προορισμό, μέσα σε 24 ώρες έγιναν 2.000 προσλήψεις.
Είναι άπειρα τα περιστατικά που με την είσοδο του κλιμακίου των ελεγκτών σε καφετέριες, εστιατόρια, μπαρ και κάθε άλλο χώρο εστίασης και διασκέδασης, νεαρά αγόρια και κορίτσια βγαίνουν στον δρόμο με τον δίσκο στο χέρι, πηγαίνοντας προς άγνωστη κατεύθυνση. Είναι δε χαρακτηριστική η περίπτωση που ο επιχειρηματίας μπερδεύτηκε και ζήτησε με αγωνία από τον ελεγκτή να φύγει από την κουζίνα του καταστήματος «γιατί μας την έπεσε το ΣΕΠΕ».
Πολλές είναι και οι περιπτώσεις που οι έλεγχοι γίνονται παρουσία αστυνομικών ή ανδρών της τροχαίας. Σε δύσκολες άλλωστε περιπτώσεις ελέγχων με στόχο την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση, η Επιθεώρηση Εργασίας έχει διενεργήσει ελέγχους σε συνεργασία με την αστυνομία και την ΜΚΟ Α21, που δραστηριοποιείται ενάντια στο trafficking, σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων: επιχειρήσεις αγροτικής παραγωγής (π.χ. θερμοκήπια και συσκευαστήρια), χονδρικού και λιανικού εμπορίου, εστίασης, διαχείρισης αποβλήτων, παραγωγής τροφίμων, εταιρείες απασχόλησης εργαζομένων (ΕΠΑ), οργάνωσης εκδηλώσεων, παροχής υπηρεσιών γραφείου και καταλύματα. Οι έλεγχοι εστίασαν σε κλάδους έντασης εργασίας, όπου είναι πιθανότερο να εντοπιστούν εργαζόμενοι των οποίων παραβιάζονται τα εργασιακά δικαιώματα. Και τα αποτελέσματα ήταν τρομακτικά. Υπήρχαν μετανάστες στοιβαγμένοι σε ψυγεία κρεάτων με -20 βαθμούς Κελσίου, ανήλικα παιδιά σε κοτέτσια, γυναίκες κλειδωμένες σε αποθήκες.
Σημαντικές είναι και οι παραβάσεις που αφορούν οδικές μεταφορές. Οι έλεγχοι γίνονται σε συνεργασία με την Τροχαία. Σε έναν από αυτούς, αλλοδαπός οδηγός νταλίκας ζήτησε από γυναίκα ελεγκτή να τον παντρευτεί, εκθειάζοντας την αρχαιοελληνική ομορφιά της κι ελπίζοντας ότι έτσι θα γλιτώσει το πρόστιμο. Εκανε όμως λάθος… Οι παραβάσεις αφορούσαν αδήλωτη εργασία, παραλείψεις στο βιβλίο δρομολογίων και μη προσκόμιση στοιχείων για τα χρονικά όρια εργασίας (υποχρεωτική ανάπαυση κ.λπ.).
Στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν, επιθεωρητής έχει διενεργήσει έλεγχο σε γραφείο κηδειών και διαπίστωσε πως μετανάστες είχαν κρυφτεί μέσα σε φέρετρα προκειμένου να μην επιβληθεί πρόστιμο για αδήλωτη εργασία στον επιχειρηματία.
– Επειτα από ανώνυμη καταγγελία διενεργήθηκε έλεγχος σε γηροκομείο, όπου «νοσοκόμες» χωρίς χαρτιά και ασφάλιση παράτησαν τους ηλικιωμένους στα «κρύα του λουτρού» κι έφυγαν τρέχοντας.
– Στα νησιά, μετά το… φιάσκο με τις προαναγγελίες των ταξιδιών του κλιμακίου του ΣΕΠΕ στην ιστοσελίδα του συστήματος Διαύγεια, μέσω του οποίου οι επιχειρηματίες ενημερώνονταν πριν καλά καλά φθάσει το κλιμάκιο στην περιοχή τους (υπήρξε περίπτωση όπου μέσα σε 24 ώρες όλες οι επιχειρήσεις ενός νησιού προχώρησαν στην πρόσληψη 2.000 υπαλλήλων), πλέον οι ελεγκτές αναγκάζονται να ταξιδεύουν «καμουφλαρισμένοι». Βέβαια, δεν αποκάλυψαν στην «Κ» τις μεθόδους τους, περιέγραψαν όμως περιπτώσεις, όπως να τους ακολουθούν με μηχανάκι και να παρακολουθούν την κάθε τους κίνηση, να βάζουν οικογένειες και μακρινούς συγγενείς να κάνουν τους πελάτες που διαμαρτύρονται γιατί γίνεται έλεγχος στον επιχειρηματία, αλλά και να τους απειλούν, να τους μιλούν με άκομψο τρόπο κ.λπ.
Με drones και τεχνητή νοημοσύνη οι έλεγχοι σε επιχειρήσεις
Σε εστίαση, τουρισμό και λιανεμπόριο για παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας, αλλά και σε εργοτάξια μεγάλων έργων πανελλαδικά, εταιρείες κούριερ και βιομηχανίες τροφίμων για να περιοριστούν τα εργατικά ατυχήματα, θα επικεντρωθούν το 2024 οι έλεγχοι της Ανεξάρτητης Αρχής Επιθεώρησης Εργασίας (ΑΑΕΕ). Ο προγραμματισμός θέλει τουλάχιστον 67.700 ελέγχους, οι οποίοι όμως, όπως και τον προηγούμενο χρόνο, εκτιμάται ότι θα ξεπεραστούν, καθώς παράλληλα με το νέο σύστημα risk analysis, που λύνει τα χέρια των υπηρεσιακών παραγόντων της Αρχής, σχεδιάζονται η αναβάθμιση του πληροφοριακού συστήματος και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ).
Ο διοικητής της Αρχής, Γιώργος Τζιλιβάκης, αποκάλυψε στην «Κ» ότι ήδη έχει συμμετάσχει σε ειδικές συσκέψεις ενημέρωσης των μεθόδων χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ εξετάζονται κι άλλα εργαλεία, όπως η χρήση drones σε δύσβατες περιοχές ή χαώδεις εγκαταστάσεις και οι κάμερες στα ρούχα των ελεγκτών, προκειμένου να διασφαλιστεί τόσο η διαφάνεια όσο και η ασφάλεια των εργαζομένων.
«Κανείς δεν είναι στο απυρόβλητο», δηλώνει χαρακτηριστικά ο κ. Τζιλιβάκης, για να συμπληρώσει ότι πλέον με το σύστημα risk analysis τίθενται συγκεκριμένες παράμετροι βάσει των οποίων γίνονται οι έλεγχοι και το σύστημα οδηγεί σε πιο στοχευμένες περιπτώσεις. Για τον λόγο αυτό φαίνεται αυξημένη η παραβατικότητα τον τελευταίο χρόνο, παρότι στην πράξη αυτό που έχει γίνει είναι ότι οι έλεγχοι είναι πιο αποτελεσματικοί. Η Επιθεώρηση Εργασίας βέβαια αντιμετωπίζει και κάποια… εσωτερικά προβλήματα, λόγω της μετατροπής της σε Ανεξάρτητη Αρχή, ακόμη και κτιριακά, ενώ υπάρχουν πολλές κενές οργανικές θέσεις. Σύμφωνα με τον διοικητή, εντός του 2024 έχουν εγκριθεί και θα γίνουν 70 προσλήψεις, ενώ έχει αιτηθεί τουλάχιστον άλλες τόσες. Συνολικά οι οργανικές θέσεις στην Αρχή είναι 950 και οι εργαζόμενοι 750. Οσο για τον σχεδιασμό του 2024, οι έλεγχοι στα εργασιακά θέματα θα στοχεύσουν κατά κύριο λόγο στην εστίαση, ενώ στους ελέγχους που σχετίζονται με την υγεία και την ασφάλεια, θα επικεντρωθούν στα εργοτάξια που βρίσκονται σε εξέλιξη και ειδικά στα πιο μεγάλα έργα που πραγματοποιούνται στη χώρα (οδικοί άξονες, μετρό, Ελληνικό).
Ειδικά για το σκέλος των ελέγχων στα εργασιακά, οι κατευθύνσεις που έχουν δοθεί είναι οι ακόλουθες:
– Επιχειρήσεις και κλάδοι με υψηλό δείκτη παραβατικότητας: πρόκειται κατά κύριο λόγο για επιχειρήσεις στον τομέα της εστίασης – από καντίνες, ταβέρνες έως και μεγάλα εστιατόρια, μπαρ και κέντρα διασκέδασης. Σ’ αυτές μάλιστα, εκτός από την ανασφάλιστη εργασία, η πλέον συνηθισμένη παράβαση είναι η υποδηλωμένη εργασία, εργαζόμενοι που δηλώνονται για 4ωρα και εργάζονται 8ωρα, 10ωρα, ακόμη και 12ωρα.
– Επιχειρήσεις που δεν έχουν ελεγχθεί την τελευταία τριετία: πρόκειται για εκείνες τις επιχειρήσεις που τα ηλεκτρονικά συστήματα δεν κατάφεραν να εντοπίσουν.
Τι προβλέπει ο σχε- διασμός για φέτος και ποιοι κλάδοι μπαίνουν στο στόχαστρο για παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας.
– Επιχειρήσεις που έχουν ελεγχθεί την τελευταία τριετία και βρέθηκαν παραβατικές: πρόκειται για εταιρείες στις οποίες έχουν κατ’ επανάληψη εντοπιστεί παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας εντός της τελευταίας τριετίας, έχουν επιβληθεί πρόστιμα, αλλά δεν έχουν συμμορφωθεί.
– Επιχειρήσεις που λειτουργούν σε εποχική βάση: η έμφαση αναμένεται να δοθεί κυρίως σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό και ειδικά σε νησιά και μεγάλους τουριστικούς προορισμούς.
– Κλάδοι στους οποίους απασχολούνται αποσπασμένοι εργαζόμενοι ή εργαζόμενοι πολίτες τρίτων χωρών. Σ’ αυτή την περίπτωση οι έλεγχοι θα επικεντρωθούν σε επιχειρήσεις που παρέχουν εργατικό δυναμικό σε άλλες εταιρείες. Εκεί έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν αρκετοί εργαζόμενοι που είναι πολίτες τρίτων χωρών και υπάρχουν εστίες παραβατικότητας σε σχέση με τα ωράρια απασχόλησης, αλλά και τις μηνιαίες απολαβές τους.
– Επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται ή θα εφαρμοστεί το σύστημα ψηφιακής κάρτας εργασίας. Στόχος των ελέγχων είναι να διαπιστωθεί εάν λειτουργεί το νέο μοντέλο καταγραφής των υπερωριών, αλλά και να φανεί στην πράξη αν υπάρχουν επιχειρήσεις που ξεπερνούν τη δέσμευση της ψηφιακής κάρτας και εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους πέρα από το ωράριο που έχει καταγραφεί.
– Επιχειρήσεις και κλάδους με υψηλή συγκέντρωση ανήλικης εργασίας: πάλι θα δοθεί έμφαση στον τουρισμό για τον εντοπισμό εργασίας στις ηλικίες 14- 18 ετών. Για να είναι νόμιμοι αυτοί οι ανήλικοι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν εκδώσει κάρτα εργασίας συνοδεία του κηδεμόνα τους και θα πρέπει να απασχολούνται σε πιο «ελαφρές» εργασίες (π.χ. βοηθός σερβιτόρου, όχι λαντζέρης).
– Κατασκευές – τεχνικά έργα, διανομείς αλλά και βιομηχανία τροφίμων: έμφαση θα δοθεί στο σκέλος της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων για να περιοριστούν τα εργατικά ατυχήματα. Ειδικά στον κατασκευαστικό κλάδο, οι έλεγχοι εκτιμάται ότι θα αυξηθούν κατά 10% σε σχέση με το 2023.
