Το ντοκιμαντέρ της σκηνοθέτιδας Navina Sundaram “Binational Marriages” (1982) παρουσιάζει τη ζωή τριών Γερμανών που παντρεύτηκαν άνδρες από το Ιράκ, την Πορτογαλία και τη Νιγηρία. Απειλητικά τηλεφωνήματα, κατεστραμμένα αυτοκίνητα και δημόσιες προσβολές είναι μερικές μόνο από τις τιμές που έπρεπε να πληρώσουν οι γυναίκες που επέλεξαν να ζήσουν με «άγνωστους».
«Ο Κανιάρης μίλησε για το μεταναστευτικό με εντελώς προσωπικό τρόπο, που δημιούργησε βουή και προκάλεσε ενδιαφέρον στον καλλιτεχνικό κόσμο», λένε οι επιμελητές.
Η ταινία για μια Ινδή που ήρθε στη Γερμανία το 1964 είναι ένα από τα περισσότερα από 200 έργα που παρουσιάστηκαν στο φεστιβάλ. Έκθεση «He's Not There» στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Φρανκφούρτηςεπιμελείται η σκηνοθέτις Suzanne Feffer και ο επιμελητής Gursoi Dogtas από το Μόναχο. Όπως μας λέει, οι γονείς του ήρθαν στη Γερμανία ως μετανάστες από τα Άδανα της Τουρκίας τη δεκαετία του 1970 και εργάστηκαν σε εργοστάσια μέχρι να συνταξιοδοτηθούν. «Αρχικά, δεν υπήρχε σχέδιο για την ένταξη των οικονομικών μεταναστών στη γερμανική κοινωνία. Άρχισα να σκέφτομαι αυτήν την περίοδο μέσα από τα μάτια καλλιτεχνών που κατέφυγαν στην Ανατολική και Δυτική Γερμανία για να σπουδάσουν ή να δημιουργήσουν. Πώς μιλούσαν για τις κοινότητές τους και τις διακρίσεις που βίωσαν. Πώς επηρέασαν την καλλιτεχνική σκηνή της χώρας που τους υποδέχτηκε» λέει ο κ. Δόγτας εξηγώντας τη φιλοσοφία της έκθεσης. Πίνακες ζωγραφικής, εκτυπώσεις, φωτογραφίες, βίντεο, εγκαταστάσεις γλυπτικής 30 καλλιτεχνών από την Ευρώπη, την Ασία και τη Νότια Αμερική μιλούν για καθημερινές στιγμές στα δύο «μέτωπα» της Γερμανίας, μιλούν για αποκλεισμούς, αλλά και ιστορίες αλληλεγγύης, ενώ τονίζουν τα κύρια προβλήματα της εκείνες τις εποχές, συμπεριλαμβανομένων .μεταξύ άλλων εκπατρισμός και πολιτική φίμωση σε διάφορες χώρες, π.χ. στην Ισπανία του Φράνκο, στη χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα ή στη Χιλή του Πινοσέτ. Μεταξύ αυτών, η έκθεση παρουσιάζει τρεις Έλληνες καλλιτέχνες που έζησαν στη Γερμανία τη δεκαετία του 1970 και δημιούργησαν έργα με πολιτικό χαρακτήρα και μήνυμα. Στο ισόγειο του μουσείου, μας υποδέχονται ακέφαλοι χαρακτήρες της ταινίας «Lame» (1974) σκην. Βλάση Κανιάρη. «Ο Κανιάρης ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μας ήρθε στο μυαλό όταν ξεκινήσαμε να σχεδιάζουμε την έκθεση», λένε οι δύο επιμελητές. «Μίλησε για το θέμα της μετανάστευσης με εντελώς προσωπικό ύφος που δημιούργησε θόρυβο και τράβηξε το ενδιαφέρον του κόσμου της τέχνης». Ο Κανιάρης έμεινε στο Δυτικό Βερολίνο το 1973 ως υπότροφος της DAAD και έμεινε εκεί για δύο χρόνια, αλλά -σύμφωνα με τον γιο του Αλέξη- παρέμεινε σε ιδιαίτερα στενές σχέσεις με τους Γερμανούς σε όλη του τη ζωή. «Για αυτόν, το Βερολίνο ήταν ένα αντίβαρο στην ελληνική παρουσία στο Παρίσι. Μια πιο σοβαρή και μελετημένη παρουσία».
Είχε επίσης ιδιαίτερη σχέση με τη Γερμανία Αλέξης Ακριθάκης. Το 1968 παρουσίασε έκθεση στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα και λίγους μήνες αργότερα έλαβε υποτροφία DAAD στο Βερολίνο. Η κόρη του Chloe θυμάται ότι το πρώτο του σπίτι και το στούντιο ήταν στο πολιτικά και ιστορικά φορτισμένο Bendlerblock, στην αυλή του οποίου εκτελέστηκαν Γερμανοί αξιωματικοί που αντιτίθεντο στο καθεστώς του Χίτλερ. «Οι περισσότεροι καλλιτέχνες στην έκθεση ήταν άνθρωποι που έφυγαν από χώρες στις οποίες δεν μπορούσαν να επιστρέψουν. Είναι ενδιαφέρον ότι πήγαν και στις δύο πλευρές της Γερμανίας -που λίγοι γνωρίζουν- δηλαδή ξέφυγαν από ολοκληρωτικά καθεστώτα ή σκληρούς κομμουνιστές και βρέθηκαν σε ακόμα πιο κλειστά περιβάλλοντα.
Αποφοίτηση από τη γερμανική σχολή και στη συνέχεια τη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, ο Φρ Γιάννης Ψυχοπαίδης Το 1970 πήγε με υποτροφία στο Μόναχο για να συνεχίσει τις σπουδές του στην περίφημη Ακαδημία του Μονάχου. Έξι χρόνια αργότερα, παίρνει άλλη μια υποτροφία από την πόλη του Βερολίνου και μοιράζεται το στούντιό του με τον Κανιάρη. «Το Βερολίνο ήταν τότε μια εστία της διεθνούς πρωτοπορίας. Η τέχνη γεννήθηκε ως έκφραση μιας κοινωνίας βυθισμένης στο χάος, που αναζητά νέα ιδανικά και διαχειρίζεται τη σχέση του εγχώριου στοιχείου με το ξένο», σημειώνει ο Έλληνας ζωγράφος. Για αυτόν, είναι εξαιρετικά χρήσιμο να μάθει πώς αντιλήφθηκαν οι Γερμανοί το αναπτυσσόμενο κοινωνικό και πολιτικό τοπίο τους μετά τον πόλεμο, αλλά και πώς ξένοι δημιουργοί αποτύπωσαν την αγωνία εξόριστων, κυνηγημένων ανθρώπων που εγκατέλειψαν τη χώρα τους αναζητώντας μια καλύτερη μοίρα σε μια άλλη χώρα. «Ειδικά τώρα, καθώς επιστρέφουμε στον συντηρητισμό και βλέπουμε τη συρρίκνωση των προοδευτικών ιδεών, είναι σημαντικό να δούμε πόσο ανοιχτή και πρόθυμη ήταν η χώρα να δει τις πληγές της και να αγκαλιάσει το νέο. Ήταν μια εποχή καλλιτεχνικής επανάστασης, υπήρχε εκφραστικός πληθωρισμός. Ζώντας εκεί την εποχή του Beckett και του Beuys, είχες μια αίσθηση ελευθερίας που άξιζες.
«There's No There» – μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου.
*Κύρια φωτογραφία. Βλάσης Κανιάρης, «Χωλός», 1974, Εγκατάσταση. 6 ανθρώπινα ειδώλια, 9 βαλίτσες, ένα σεντούκι, μια βάση από μουσαμά και ένα σχέδιο κουτσού με κιμωλία © Συλλογή Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), Αθήνα. [AXEL SCHNEIDER]
