από την Hal Brands
Μπορεί η Μέση Ανατολή να ήταν πηγή προβλημάτων για τις Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και πολλά χρόνια, αλλά τώρα μπορεί να γίνει «γη των ευκαιριών» για τον Ντόναλντ Τραμπ. Κατά την πρώτη του θητεία ως πρόεδρος, ο Τραμπ μεσολάβησε σε διπλωματικές συμφωνίες μεταξύ του Ισραήλ και πολλών αραβικών κρατών Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική, καθώς υπάρχει ένας τομέας όπου οι στρατιωτικές επιτυχίες του Ισραήλ έχουν αλλάξει ριζικά τις ισορροπίες. Αυτή η συνθήκη δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια τολμηρή κίνηση που θα περιόριζε το Ιράν και το πυρηνικό του πρόγραμμα – εφόσον ο νέος πρόεδρος αποφεύγει να εμπλακεί σε μια κατάσταση γενικού χάους στη Μέση Ανατολή.
Η κατάσταση στην περιοχή έχει αλλάξει δραματικά από πέρυσι, όταν το Ισραήλ εμφανίστηκε εξαιρετικά ευάλωτο και το Ιράν και οι σύμμαχοί του φάνηκαν να έχουν το πάνω χέρι. Οι ισραηλινές δυνάμεις μπορεί να μην κατάφεραν να εξαλείψουν τη Χαμάς από τη Γάζα, αλλά κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτικών της δυνατοτήτων. Ομοίως, στον Λίβανο, η Χεζμπολάχ μπορεί να εξακολουθήσει να εκτοξεύει ρουκέτες και να εκτελεί ενέδρες, αλλά η ηγετική της ικανότητα και οι δυνατότητες επιχειρήσεων μεγάλης εμβέλειας έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές από τις ισραηλινές επιθέσεις.
Με τη βοήθεια των ΗΠΑ, το Ισραήλ απέκρουσε ιρανικές επιθέσεις με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο και αντέδρασε μετά την τελευταία επίθεση. Με τους συμμάχους να τραυματίζονται, την αεράμυνα αποδυναμωμένη και το πυραυλικό του οπλοστάσιο υποβαθμισμένο, το Ιράν είναι πιο ευάλωτο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή εδώ και δεκαετίες.
Ο απερχόμενος πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη. Αν και συχνά προέτρεπε το Ισραήλ να δείξει αυτοσυγκράτηση και η σχέση του με τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου χαρακτηρίστηκε τεταμένη, συνέχισε να παρέχει όπλα, διπλωματική βοήθεια και χρόνο για να σχεδιάσει μια κατάλληλη αντεπίθεση. Η ιδέα ότι το Ισραήλ αμύνεται είναι μύθος: οι αμερικανικές δυνάμεις έχουν λάβει ενεργό μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αρκετές περιπτώσεις, καταρρίπτοντας drones και πυραύλους. Από την εισβολή της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, οι σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ ήταν τόσο βαθιά δυσλειτουργικές όσο και καταστροφικά αποτελεσματικές. Πώς θα αντιμετωπίσει ο Τραμπ αυτή την κληρονομιά;
Πρώτον, είναι θετικό ότι έχει «συγχωρήσει» τον Νετανιάχου που αναγνώρισε τη νίκη του Μπάιντεν το 2020. Σίγουρα θαυμάζει επίσης τις πρόσφατες επιδείξεις ισχύος του Ισραήλ. Αυτό δημιουργεί μια ευκαιρία για αναπροσαρμογή στην περιοχή αυξάνοντας την πίεση στο ιρανικό καθεστώς – ειδικά μετά από πρόσφατες αναφορές για απόπειρες του Ιράν να δολοφονήσουν τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο.
Ο Τραμπ πιθανότατα θα προσπαθήσει να εφαρμόσει μια πολιτική «μέγιστης πίεσης» μέχρι να εξαντληθούν οι πόροι του Ιράν. Ταυτόχρονα, μπορεί να υπάρξει ανάγκη για πιο αυστηρή στρατιωτική δράση κατά των Χούτι της Υεμένης, οι οποίοι συνεχίζουν να προκαλούν όλεθρο στη ναυτιλία στην Ερυθρά Θάλασσα.
Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν επίσης -μαζί με το Ισραήλ- να αλλάξουν την προσέγγισή τους στο ζήτημα των συμμάχων του Ιράν και, αντί να παρέχουν στην Τεχεράνη στρατηγική ασυλία από επιθέσεις “διαμεσολαβητών”, να την θεωρήσουν άμεσα υπεύθυνη γι' αυτές και να απαντήσουν ανάλογα (ένα προηγούμενο που δημιούργησε ο Τραμπ με δολοφονία του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί το 2020.). Ωστόσο, το ενδεχόμενο παροχής πρόσθετης στρατιωτικής και μυστικής βοήθειας σε σχέση με επίθεση σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις δεν μπορεί να αποκλειστεί, εκτός εάν η Τεχεράνη αποδεχτεί μια αυστηρότερη πυρηνική συμφωνία από αυτή που «εγκατέλειψε» ο Τραμπ το 2018.
Τέλος, ο Τραμπ αναμένεται να αποδεχτεί την ώθηση του Μπάιντεν για μια σημαντική περιφερειακή συμφωνία -διπλωματική εξομάλυνση μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας σε συνδυασμό με ενισχυμένους αμυντικούς και τεχνολογικούς δεσμούς των ΗΠΑ με τους Σαουδάραβες- που θα ενίσχυε τη συμμαχία εναντίον του Ιράν.
Ο πειρασμός για τέτοιες κινήσεις είναι τεράστιος. Η μεγάλη επιτυχία του νέου καθεστώτος θα ήταν να αντιστρέψει την διετή επέκταση της ιρανικής επιρροής και να αποτρέψει την Τεχεράνη από το να αποκτήσει τα πιο επικίνδυνα όπλα στον κόσμο. Επιπλέον, δεδομένης της ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ του Ιράν, της Κίνας, της Ρωσίας και της Βόρειας Κορέας, η αποδυνάμωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα ήταν ισχυρό πλήγμα για αυτόν τον ευρύτερο αυταρχικό συνασπισμό.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει πάντα στη Μέση Ανατολή, οι επιπλοκές δεν πρέπει να υποτιμώνται.
Πρώτον, ο Τραμπ πρέπει να προσδιορίσει ακριβώς τι εννοεί. Κατά την πρώτη του θητεία, ποτέ δεν αποφάσισε αν ο στόχος ήταν να αλλάξει την πολιτική του Ιράν ή να αλλάξει το ίδιο το ιρανικό καθεστώς. Δεδομένης της αδυναμίας της Τεχεράνης, η πρώτη επιλογή είναι επί του παρόντος δυνατή. Το τελευταίο πιθανότατα όχι.
Δεύτερον, ο Τραμπ πρέπει να κερδίσει την υποστήριξη των αμφιταλαντευόμενων κρατών του Κόλπου. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μισούν το Ιράν, αλλά φοβούνται τη σύγκρουση στην περιοχή τους. Ο Τραμπ θα χρειαστεί να δείξει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα τις εγκαταλείψουν απλώς όταν αυξηθούν οι εντάσεις, όπως συνέβη όταν το Ιράν επιτέθηκε στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας το 2019.
Τρίτον, η Ουάσιγκτον πρέπει να λάβει υπόψη τις αγορές πετρελαίου. Αυξάνοντας την πίεση στο Ιράν, θα αφαιρέσει αυτόματα τα περισσότερα από τα 1,7 εκατομμύρια βαρέλια που εξάγει την ημέρα από τις παγκόσμιες αγορές. Εάν ο Τραμπ δεν χαλαρώσει τις κυρώσεις σε χώρες όπως η Ρωσία και η Βενεζουέλα, θα πρέπει να αυξήσει την εγχώρια παραγωγή καθώς και να συνεργαστεί με τους Σαουδάραβες και την πλεονάζουσα παραγωγική τους ικανότητα.
Τέταρτον, ο Τραμπ δεν μπορεί να αποφύγει να αντιμετωπίσει την κατάσταση στη Γάζα. Η Σαουδική Αραβία δεν θα εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος στη χώρα αυτή (και ίσως μέχρι το Ισραήλ να κάνει έστω και ένα βήμα προς την ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους). Ο Τραμπ μπορεί να ελπίζει ότι η ισχυρότερη υποστήριξη των ΗΠΑ θα τερματίσει τον πόλεμο με μια νίκη του Ισραήλ. Εάν αυτό αποτύχει, οι φιλοδοξίες του να υποστηρίξει το Ισραήλ από τη μια και να καταλήξει σε συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία από την άλλη θα μπορούσαν να καταρρεύσουν. Και αν η ισραηλινή κυβέρνηση προχωρήσει στο ακροδεξιό σχέδιό της να προσαρτήσει επίσημα τη Δυτική Όχθη, το διπλωματικό κλίμα στην περιοχή θα επιδεινωθεί.
Τέλος, υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης. Το Ιράν είναι αδύναμο, αλλά όχι ανίσχυρο. Δεν θα παραμείνει παθητική όταν η Ουάσιγκτον συνθλίβει την οικονομία της και το Ισραήλ επιτίθεται στους συμμάχους της. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να απαντήσει εκτοξεύοντας περισσότερους πυραύλους στο Ισραήλ, στοχεύοντας συμμάχους των ΗΠΑ ή στρατιωτικές βάσεις στον Περσικό Κόλπο ή ίσως ακόμη και προσπαθώντας να επιταχύνει το πυρηνικό της πρόγραμμα. Οποιαδήποτε από αυτές τις κινήσεις θα μπορούσε να προκαλέσει τον καταστροφικό πόλεμο που θέλει να αποφύγει ο Τραμπ.
Η Μέση Ανατολή έχει αλλάξει, αλλά εξακολουθεί να είναι η Μέση Ανατολή – μια περιοχή όπου ακόμη και τα πιο φιλόδοξα σχέδια μπορούν εύκολα να ματαιωθούν.
