Γιατρός Ειρήνη Μία
Καθώς ο Λούλα ντα Σίλβα ξεκίνησε την τρίτη προεδρική του θητεία το 2023, είπε ότι «η Βραζιλία επέστρεψε» και θέλει να αναζωογονήσει την παραδοσιακή, εξωστρεφή εξωτερική πολιτική της μετά από τέσσερα χρόνια σχεδόν ολοκληρωτικής διεθνούς απομόνωσης υπό τον προκάτοχό του Ζαΐρ Μπολσονάρο.
Παρά τις πολλές πρωτοφανείς πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις που απαιτούσαν την προσοχή του στο σπίτι, ο Λούλα δεν έχασε χρόνο για να μετατρέψει τη ρητορική του σε πράξη. Τον πρώτο χρόνο της θητείας του, πραγματοποίησε σχεδόν 30 διεθνείς επισκέψεις, εφαρμόζοντας ένα όραμα της βραζιλιάνικης εξωτερικής πολιτικής που επικεντρώνεται σε μια πιο πολυμερή και αντιπροσωπευτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Η χώρα έχει ανακτήσει τον (καλοπροαίρετο) ηγεμονικό της ρόλο στη Λατινική Αμερική, προωθώντας την περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση και τη συνεργασία στις προσπάθειες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής. Μίλησε επίσης για περιφερειακά σημεία ανάφλεξης, όπως οι εντάσεις μεταξύ της Βενεζουέλας και της Γουιάνας σχετικά με το αμφισβητούμενο έδαφος του Εσεκίμπο.
Καθώς τα ποσοστά αποψίλωσης των δασών στον βραζιλιάνικο Αμαζόνιο έχουν μειωθεί σημαντικά υπό την επίβλεψη του Λούλα, η χώρα έγινε για άλλη μια φορά υπέρμαχος της περιβαλλοντικής προστασίας και της κλιματικής δικαιοσύνης για λογαριασμό του Παγκόσμιου Νότου. Η Βραζιλία έχει επίσης διαδραματίσει ενεργό ρόλο στα BRICS και πέρα από αυτό, ξεκινώντας με τις μεταρρυθμίσεις της οικονομικής αρχιτεκτονικής της. Τέλος, αντανακλώντας τη φιλοδοξία του Λούλα να μετατρέψει τη Βραζιλία σε παγκόσμια δύναμη, η χώρα προσπάθησε να μεσολαβήσει σε διεθνείς κρίσεις όπως ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας και η σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς, αν και με πολύ περιορισμένη επιτυχία.
Η διπλωματική εμβέλεια της Βραζιλίας θα συνεχίσει να επεκτείνεται καθ' όλη τη διάρκεια της θητείας του Λούλα, με τη χώρα να κατέχει τις προεδρίες των G20 και BRICS το 2024 και 2025 αντίστοιχα, και να φιλοξενεί τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP30) στα τέλη του 2025. Αυτές οι πλατφόρμες θα προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία ώστε ο Λούλα να διαμορφώσει την παγκόσμια ατζέντα, να υποστηρίξει το όραμά του για μια καλοήθη πολυπολική τάξη στη διεθνή κοινότητα και ενδεχομένως να εδραιώσει τη γεωπολιτική επιρροή της Βραζιλίας στη διαδικασία. Ο συνεχιζόμενος γεωπολιτικός κατακερματισμός της Βραζιλίας και η αυξανόμενη δέσμευση για την αντιμετώπιση βασικών παγκόσμιων προκλήσεων θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τη βάση για μεγαλύτερο διεθνή ρόλο, υπό την προϋπόθεση ότι οι προσπάθειές της είναι στρατηγικά εστιασμένες.
Επιτυχημένο πλαίσιο
Η φιλοδοξία της Βραζιλίας να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις βρίσκεται στον πυρήνα της εξωτερικής πολιτικής και της στρατηγικής σκέψης της χώρας τουλάχιστον από τις αρχές του 20ου αιώνα, και η ιδέα της επίτευξης θέσης μεγάλης δύναμης κερδίζει έδαφος και ενισχύεται σε θεσμούς όπως Itamaraty (Υπουργείο Εξωτερικών της Βραζιλίας) και ένοπλες δυνάμεις τη δεκαετία του 1970
Αυτές οι φιλοδοξίες κέρδισαν δυναμική στις αρχές του 21ου αιώνα, υποβοηθούμενη από τις παγκόσμιες μετατοπίσεις προς την πολυπολικότητα και τις απροσδόκητες επιπτώσεις της άνθησης των εμπορευμάτων 2000-2014, που παρείχε στη χώρα πρόσθετους πόρους για την επιδίωξη των μεγάλων στόχων εξωτερικής πολιτικής της.
Ο Λούλα, τότε στην πρώτη του θητεία (2003–2010), υποστήριξε με ενθουσιασμό αυτούς τους στόχους και προώθησε το όραμα της Βραζιλίας ως μιας καλοπροαίρετης αναδυόμενης παγκόσμιας δύναμης δεσμευμένης στην αυτονομία, την πολυμέρεια, τις ειρηνικές διεθνείς σχέσεις και μια πιο δίκαιη παγκόσμια τάξη.
Υπό την ηγεσία του, η Βραζιλία ανέπτυξε τη δύναμη της εξωτερικής της πολιτικής προωθώντας την περιφερειακή ολοκλήρωση και τα παγκόσμια φόρουμ του Νότου – όπως τα BRICS – και την οικονομική, επενδυτική και εμπορική συνεργασία Νότου-Νότου – συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης μεγάλων έργων υποδομής στο εξωτερικό μέσω της Εθνικής Τράπεζας Οικονομικής Ανάπτυξης και της Κοινωνικής – αυξάνοντας παράλληλα τη συμμετοχή της στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ και σε διεθνείς οργανισμούς, καθώς και στην εκστρατεία για μεταρρυθμίσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Το τέλος της έκρηξης των εμπορευμάτων εγκαινίασε μια δεκαετία οικονομικής στασιμότητας στη Βραζιλία, που χαρακτηρίστηκε από μεγάλα σκάνδαλα διαφθοράς και μείωση των φιλοδοξιών εξωτερικής πολιτικής, με αποκορύφωμα τη σχεδόν πλήρη αποχώρηση του Μπολσονάρου από τη διεθνή σκηνή.
Η τρέχουσα κατάσταση φαίνεται πολύ πιο θετική για τη νέα κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής του Λούλα. Πρώτον, η διεθνής τάξη έχει κινηθεί αποφασιστικά προς την πολυπολικότητα και τον γεωπολιτικό κατακερματισμό, με πολλές χώρες στον Παγκόσμιο Νότο να επιδεικνύουν αυξανόμενη διεκδίκηση και ανεξαρτησία στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Η πανδημία του κορωνοϊού και η επιδεινούμενη κλιματική κρίση έχουν επισημάνει την επείγουσα ανάγκη ενίσχυσης της παγκόσμιας ανθεκτικότητας, ξεκινώντας από τον Παγκόσμιο Νότο. Αυτό έδωσε ώθηση για μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της δικαιοσύνης και της ανταπόκρισης στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αυτή η κατάσταση είναι μέρος του διεθνούς προγράμματος της Βραζιλίας.
Επιπλέον, η συναινετική προσέγγισή της στην εξωτερική πολιτική, η προθυμία να συνεργαστεί με όλα τα μέρη και οι έμπειρες τακτικές ήπιας εξισορρόπησης έναντι καθιερωμένων μεγάλων δυνάμεων δίνουν στη χώρα ένα σαφές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην επιδίωξη των συμφερόντων της καθώς και των συμφερόντων του Παγκόσμιου Νότου, ειδικά στη διαμόρφωση ενός δικαιότερου παγκόσμιο οικονομικό πλαίσιο.
Τέλος, η Βραζιλία έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια κλιματική ασφάλεια (μέσω της προστασίας του τροπικού δάσους του Αμαζονίου), στην ενεργειακή μετάβαση (μέσω του δυναμικού ανανεώσιμης ενέργειας και της παροχής διαφόρων βασικών ορυκτών) και στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, αυξάνοντας τη γεωπολιτική της σημασία στην μια περίοδος αυξανόμενης κλιματικής κρίσης. Αυτό θα της δώσει μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ και επιρροή στην παγκόσμια διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Καθορισμός στρατηγικής ατζέντας
Η επερχόμενη προεδρία της Βραζιλίας των G20 και των BRICS και η φιλοξενία της COP30 της παρέχουν μια μοναδική ευκαιρία να εκφράσει το όραμά της για παγκόσμιες προτεραιότητες. Είναι σημαντικό για τη χώρα να επιλέγει στρατηγικά τις μάχες της και να επικεντρώνεται σε τομείς όπου μπορεί να έχει το μέγιστο αντίκτυπο με βάση τις δυνάμεις της, όπως η ανάληψη δράσης για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και η αύξηση της περιφερειακής σταθερότητας.
Όπως θα περίμενε κανείς, η G20 της Βραζιλίας βασίζεται στην καταπολέμηση της παγκόσμιας πείνας και της φτώχειας, στην υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης και στη μεταρρύθμιση της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Το στρατηγικό σκεπτικό για τους δύο πρώτους πυλώνες είναι σαφές: διεθνώς, θα ενισχύσουν την παγκόσμια ανθεκτικότητα σε μελλοντικούς κραδασμούς, ενώ στην περίπτωση της Βραζιλίας τέτοιοι κραδασμοί αμφισβητούν την εγχώρια σταθερότητα και υπονομεύουν τις φιλοδοξίες της για καθεστώς μεγάλης ισχύος. Ο τρίτος πυλώνας, ιδίως η οικονομική του συνιστώσα, είναι απαραίτητος για την επίτευξη προόδου προς μια πιο βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Δεδομένου του ηγετικού ρόλου του Οργανισμού και της Βραζιλίας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, καθώς και του τρομερού αντίκτυπου της κλιματικής κρίσης στη βιώσιμη ανάπτυξη (και την επισιτιστική ασφάλεια), η χρηματοδότηση για το κλίμα σύμφωνα με τις αρχές της κλιματικής δικαιοσύνης παρέχει μια ιδανική στρατηγική άγκυρα για τις ευρύτερες προσπάθειες εξωτερικής πολιτικής της Βραζιλίας.
Ένας άλλος προφανής τομέας όπου οι προσπάθειες της Βραζιλίας θα μπορούσαν να έχουν τον μέγιστο αντίκτυπο ενισχύοντας παράλληλα τα διαπιστευτήριά της για το καθεστώς της μεγάλης δύναμης είναι η γεωγραφική της θέση. Η Βραζιλία, ως ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας της Λατινικής Αμερικής, έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της περιφερειακής σταθερότητας και στη διασφάλιση ότι η περιοχή έχει λόγο στην παγκόσμια λήψη αποφάσεων. Διευκόλυνση του συντονισμού και της συνεργασίας σε κοινές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, του οργανωμένου εγκλήματος και της δημοκρατικής υποβάθμισης, ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση περιφερειακών εστιών όπως η Βενεζουέλα και η Αϊτή και η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης μέσω του ενδοπεριφερειακού εμπορίου, καθώς και οικονομικοί τομείς του εμπορίου και της εμπορικής διαφοροποίησης Η Βραζιλία μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Παρά την ισχυρή ηγεσία της Βραζιλίας σε αυτά τα ζητήματα, ορισμένοι παρατηρητές αμφισβητούν εάν η αδέσμευτη, συναινετική προσέγγιση της χώρας είναι βιώσιμη στο τρέχον κλίμα του αυξημένου ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων και της αυξανόμενης πολυπολικότητας. Ωστόσο, στο ίδιο πλαίσιο, η αναδυόμενη δύναμη της Βραζιλίας αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία να μεταμορφωθεί ο Παγκόσμιος Νότος σε έναν πιο επιδραστικό και καλοπροαίρετο παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή.
*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική έκδοση Εδώ.
Executive Editor: Νικόλας Σαπουντζόγλου
