Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος
Στο πρώτο μέρος θίξαμε το θέμα της αντινομίας, σχετικά με το τι απαιτεί ο Έλληνας από την κοινωνία, αλλά και ποια χαρακτηριστικά της προσδίδει. Αναφερθήκαμε στον οικονομικό ρόλο του κράτους και παραμείναμε στην παραγωγή και διανομή των δημοσίων αγαθών. Ίσως στο μεταξύ έχουμε φανταστεί μια εντελώς ιδιωτικοποιημένη κοινωνία στην οποία η εκπαίδευση, η υγεία και η ασφάλιση είναι απλώς ιδιωτικά αγαθά των οποίων η κατανάλωση απαιτεί τιμή, είναι ανταγωνιστική και μάλιστα σε πολλές από αυτές έχει υψηλά χαρακτηριστικά βαλαντίου. Επιπλέον, οι φόροι είναι ελάχιστοι, δεν υπάρχουν οφέλη, δεν υπάρχουν επιδοτήσεις και προγράμματα διάσωσης όπως η AIG, η ING και η Fortis με τον νόμο έκτακτης οικονομικής σταθεροποίησης, όπως το 2008, δεν θα υπάρχουν. Επιπλέον, οι διορθώσεις της αγοράς θα είναι αυτόνομες, δωρεάν, χωρίς κρατική παρέμβαση και το μόνο άτομο που θα μπορέσει να τις παρακάμψει (κυρίαρχη επί του παρόντος στην αλυσίδα «τροφίμων») θα είναι ο ιδιώτης ως εταιρεία με την πιθανή ολιγοπωλιακή ισχύ του. . Το συρρικνωμένο και αποδυναμωμένο κράτος θα ασχοληθεί μόνο με την εθνική άμυνα, γιατί κανείς δεν θα το αναλάβει για λόγους αγοράς (και όποιες ιδιωτικές ομάδες αναλάβουν συμπληρωματικό ρόλο, θα έχουν τον χαρακτήρα αυτού που γνωρίζαμε ιστορικά, δηλαδή η Ρωσία γνωστός και ως Yevgeny Viktorovich Prigozhin ). Τέλος, το κυρίαρχο δόγμα θα είναι το εξελικτικό δόγμα της προσαρμογής – Δημιουργική Καταστροφή. Ωστόσο, αναρωτηθήκαμε αν αυτό ήταν ένα δυστοπικό σενάριο ή μια εγγύηση κοινωνικής ευημερίας. Θα κλείσουμε την κουβέντα μας αναφερόμενοι στους τρεις παράγοντες που συνιστούν την αντινομία! Η παιδεία μας, η κακή διαχείριση των δημοσίων αγαθών τόσο από το κράτος όσο και από μεμονωμένους πολίτες και ελλιπής και εσφαλμένη ενημέρωση.
Εκπαίδευση: Στους οικονομικούς τομείς, όπου οι αποφάσεις μας καθορίζουν το επίπεδο του εισοδήματός μας, αλλά και η επιλογή της πολιτικής μας φωνής, αποδεικνύουμε ότι είμαστε αμόρφωτοι και ημιμαθείς. Σε μελέτη που διεξήχθη από την HSBC παγκοσμίως και την INTERAMERICAN στο Νομό Αττικής (και οι δύο δημοσιεύθηκαν το 2018) τόσο ο ασφαλιστικός όσο και ο συνταξιοδοτικός αναλφαβητισμός και η αντινομία μας (στο δείγμα της HSBC) διαπίστωσαν ότι αν και οι νέοι δεν αποταμιεύουν, εκτός από τη βραχυπρόθεσμη κατανάλωση, εξετάστε τα πιο αποτελεσματικά συνταξιοδοτικά προγράμματα του ιδιωτικού τομέα που απαιτούν μακροπρόθεσμες αποταμιεύσεις. Περαιτέρω έρευνα, παγκόσμια και λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές μεταξύ των χωρών, αποκαλύπτει τον οικονομικό αναλφαβητισμό και την πολιτική μας άγνοια. Θα μου πεις, ο καθένας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Αυτή είναι η άλλη όψη αυτού του μύθου. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι ότι τα άτομα ενεργούν σε ομάδες και συλλογικότητες και χρησιμοποιούν αυτή την αντίληψη για να εκλέξουν αντιπροσώπους και να διαιωνίσουν την άγνοια στην πράξη. Χωρίς περιστροφές, βρισκόμαστε σε λίμνες ημιγνωσίας, επιχειρηματικών και κρατικών κόλπων και βασικά πιστεύουμε ότι επιλέγουμε και ότι η απόφασή μας είναι καθοριστική. Πλημμυρίζουμε από προκαταλήψεις και αβάσιμα στερεότυπα που διευκολύνουν τον έλεγχο, γι’ αυτό πέφτουμε θύματα των αδυναμιών και των θεωριών συνωμοσίας που κάνουν τα κοινωνικά δίκτυα να έχουν την ποιότητα που έχουν.
Φυσικά και όχι! Δεν απαιτείται να είμαστε όλοι κοινωνικοί επιστήμονες, πολιτικοί επιστήμονες και οικονομολόγοι, διαφορετικά το βαθύτερο πρόβλημα του ημιγραμματισμού δεν θα λυνόταν. Ωστόσο, έχουμε την επιλογή και πρέπει να γνωρίζουμε ποιο εκλογικό σύστημα ψηφίζουμε και ποια είναι η λειτουργία του, ότι το κόστος δεν είναι μόνο χρηματικό, ότι η δύναμη ενός έντιμου κράτους εξισορροπεί άλλες εγγενείς καταπιεστικές δυνάμεις που αναδύονται στην αγορά, ότι το κράτος δεν είναι απρόσωπο, αλλά η μόνη μας ελπίδα εκπροσώπησης στην αρένα της αγοράς και ότι τα δημόσια αγαθά μας περιμένουν στην προσωπική μας αποτυχία, αδυναμία επιβίωσης και διάθεσης πόρων ακόμα κι αν δεν τα θέλουμε, αλλά απαραίτητα τα χρειαζόμαστε.
Αν δούμε τυπικά το θέμα της εκπαίδευσης με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα είναι εξαιρετική στην αντιμετώπιση γνωστικών θεμάτων, καθώς έχει ήδη εντάξει το μάθημα της «Πολιτικής Αγωγής» στο πρόγραμμα σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, αυτό ισχύει για ένα μάθημα που διδάσκεται με στείρο τρόπο για την πλειοψηφία, ως προσθήκη στις ώρες εκείνων των καθηγητών που δεν ολοκληρώνουν τα σύγχρονα μαθήματα, τις πανελλαδικές εξετάσεις και ως παπαρδολογία και αποστήθιση σε περίπτωση αποτυχίας σε εξετάσεις. Κρίμα! Μπορεί μαζί με τα μαθηματικά και τη γλώσσα να είναι ο άξονας για κάθε μαθητή του μέλλοντος.
Κακός τρόπος διαχείρισης των δημόσιων αγαθών (από το ίδιο το κράτος και έναν μεμονωμένο πολίτη): Ο δημόσιος τομέας υποκύπτει στο lobbying και την εκμετάλλευση εδώ κι εκεί όταν δεν γίνονται σεβαστές οι θεσμικές του προστασίες και όταν υπάρχουν θεσμοί για να γίνουν αντιληπτοί. Όταν χρησιμοποιούνται δομές για να «ονομάσουν» μεσάζοντες, εργολάβους και «δημόσιους λειτουργούς», πρέπει να είμαστε ανόητοι να πιστεύουμε ότι φταίει ο θεσμός των δημοσίων αγαθών. Αν δεν μας πείσει αυτό, γιατί να απαξιωθεί η κοινωνία και να ανθίσει ο ιδιωτικός τομέας μαζί με το άτομο σε συνδυασμό με το βραχυπρόθεσμο κέρδος, το αδιαμφισβήτητο μέγιστο ιδιωτικό κέρδος και τον αποκλεισμό μας. Δείτε για παράδειγμα: Από την 1η Νοεμβρίου 2020 έως τις 28 Φεβρουαρίου 2022, ο αριθμός των απευθείας παραγγελιών και των κλειστών διαγωνισμών αυξήθηκε κατά σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ευρώ και ανέρχεται σε 7.490 δις ευρώ, σύμφωνα με την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) – δημοσίευμα 30/06/2022. Επίσης, το ανώτατο φορολογικό δικαστήριο της χώρας, το Ελεγκτικό Συνέδριο, ανέφερε στην έκθεσή του (Νοέμβριος 2023) ότι μόνο για την περίοδο 2021-2022 ανατέθηκαν 314.006 συμβάσεις είτε με απευθείας ανάθεση είτε μέσω διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης με κόστος περίπου 5 δισ. ευρώ, που προκύπτει από έλεγχο που διενήργησαν 64 δημόσιες αρχές σε δείγμα 5.073 συμβάσεων, κυρίως στον τομέα της δημόσιας υγείας. Τι σημαίνει αυτό ότι αν όλη η υγεία ήταν ιδιωτική, δεν θα είχαμε αλεξίπτωτα; Εκτός κι αν είναι εύκολο να το πιστέψεις! Δυστυχώς!
Για όλα αυτά και όχι μόνο, πρέπει να διατηρήσουμε τον δημόσιο τομέα ποσοτικά και ποιοτικά. Το δημόσιο αγαθό πρέπει να διατηρηθεί εκτός και αν παράγεται από την αρμόδια κυβέρνηση ως κομματικό δόλωμα και μετά…το έχει ο Θεός! (βλ. την περίφημη εγκατάλειψη και κατάρρευση των Ολυμπιακών Αγώνων σε δημόσια κτίρια… και τόπος).
Ο πολίτης, βέβαια, που ως επί το πλείστον περιφρονεί το δημόσιο αγαθό, το καταναλώνει, το δίνει και το καταλαβαίνει, αντιμετωπίζοντάς το ως γονική ασφάλεια. Το εξαντλεί, το στριμώχνει και το θεωρεί δικό του. Φυσικά, αυτός είναι ο τρόπος του να βλέπει το δημόσιο καλό, για να αποφύγει όσο το δυνατόν περισσότερο το αδιαίρετο καθεστώς του. Δεν συγκρίνεται με τους Ιάπωνες… αλλά εκεί θα μου πείτε είναι θέμα παιδείας, αλλά εδώ; Ακόμη και ο δημόσιος χώρος μπορεί να περιοριστεί υπερβολικά και αντιπαθητικά δημιουργώντας ένα τεράστιο ιδιωτικό πάρκινγκ που καλύπτει όλη την περίμετρο του ακινήτου μας, σαν να περιμένουμε πελάτες να πάνε στο Super Market. και φυσικά παρκάρισμα έξω από αυτόν τον χώρο…που να ελίσσεσαι τώρα. Και όλα αυτά με μικρή ποινή στην πολεοδομία!
Τέλος, προς ενημέρωσή σας, η αγορά υποθέτει ότι είμαστε απόλυτοι ειδικοί. Αλλά πιστεύετε ότι αυτό είναι αλήθεια και ότι δεν είμαστε προϊόν μεθόδων και δικτύων μάρκετινγκ; Γνωρίζουμε ότι οι αγορές χαρακτηρίζονται από ασύμμετρη πληροφόρηση, όπου δεν έχουν όλοι οι καταναλωτές ίση πρόσβαση στις πληροφορίες; Μπορείτε να μου πείτε ότι η κυβέρνηση μας δίνει αυτές τις πληροφορίες; Τουλάχιστον κάθε χρόνο μας παρουσιάζει αναλυτικά και με διαφάνεια τον προϋπολογισμό του, σύμφωνα με το νόμο! Ψάχνουμε για αυτές τις κοινές πληροφορίες ή είμαστε ικανοποιημένοι με τη θέα των βολικών ιστολογίων; Η κυβέρνηση μας ενημερώνει για τις διαπραγματεύσεις της, συμπεριλαμβανομένων: στα όρια του Συμφώνου Σταθερότητας. Μας ενδιαφέρει ο αντίκτυπος του ορίου στα πρωτογενή αποτελέσματα, δηλαδή το δημόσιο χρέος στο ΑΕΠ, που δημοσιοποιούνται και καθορίζουν τη δημοσιονομική μας κατάσταση, καθώς και τι θα μπει και τι θα βγει από τις τσέπες και τα ταμεία μας; Ή μήπως αρκεί να κερδίσει η κομματική μας «ομάδα» και να απολαύσουμε το εκλογικό πρωτάθλημα;
Τι γνωρίζω για τον δημόσιο τομέα; Αυτό που νομίζω ότι ξέρω για το ιδιωτικό αγαθό. Ποιος μας ενημερώνει, γιατί μας ενημερώνει, κατά πόσο μας ενημερώνει; Αν απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μεγάλη διαφημιστική σκόνη στις πληροφορίες, ότι κάθε ελάττωμα κρύβεται στα όρια της ανέντιμης δράσης, ότι κανείς δεν έχει την πολυτέλεια της πλήρους και ενημερωμένης γνώσης. , γι’ αυτό και σχηματίζονται απόψεις για πληροφορίες που κυριαρχούν τεχνητά. Ειδικά όταν τα κοινωνικά δίκτυα είναι ολιγοπωλιακά, παραπλανητικά και σε μεγάλο βαθμό αμόρφωτα ή όταν βρισκόμαστε υπό τον έλεγχο και τη λογοκρισία των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης από ένα κόμμα ή κυβέρνηση (κενά ή ωριαία).
Ας μην γινόμαστε λοιπόν μιμητές των κομματιών που δημιουργούν την κοινωνία και ας αξιολογούμε με τη μεγαλύτερη δυνατή γνωστική και αντικειμενική επάρκεια.
Η ενέργεια δεν είναι ιδιωτικό αγαθό και ουτοπία; Ακολουθεί όμως και το νερό. Οι πόλεμοι και η νέα μετανάστευση προαναγγέλλουν τη σχετική του σπανιότητα, η οποία θα εμφανιστεί νωρίτερα από το αναμενόμενο όταν γίνει ιδιωτικός. Και τα λέμε σύντομα!
Συμπέρασμα: Ένας κακός φίλος δεν είναι λόγος να καταστρέψεις την έννοια της φιλίας, ένας κακός σύντροφος δεν οδηγεί στη λύση της απομόνωσης, ένας κακός δημόσιος διαχειριστής δεν είναι ο λόγος για τον οποίο ζούμε σε μια χώρα απόλυτης ιδιωτικότητας και ατομικότητας και σε οποιαδήποτε αν φταίει η κοινωνία των ομοιοκαταληξιών (ως passé από τη δεκαετία του 1970), ας διδάξουμε (ας μάθουμε! μην ζητάμε την αναπαραγωγή των λέξεων μας) στους νεότερους ότι η κοινωνία δεν είναι μισογύνης, περίπλοκη. , κακιά κυρία, αλλά όλοι εμείς και η κοινωνία αποτελούμε ένα σύνολο και εμείς οι ίδιοι είμαστε μέρος του!
*Ο Δρ. Ο Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας και καθηγητής οικονομικών και κοινωνικής πολιτικής.
