Θυμωμένος, λευκός, επιθετικός νεαρός άνδρας με ξυρισμένο κεφάλι και ρατσιστικές απόψεις. Συνήθως αρνείται την κλιματική αλλαγή. Μάλλον αντιεμβόλιο. Ή ένας ηλικιωμένος, υπερσυντηρητικός, ομοφοβικός άνθρωπος που παραπονιέται για την παρακμή του δυτικού πολιτισμού. Αυτές είναι οι εικόνες που μας έρχονται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε ακροδεξιούς ψηφοφόρους. Ωστόσο, οι ψηφοφόροι που -όπως όλα δείχνουν- θα δώσουν μεγάλη δύναμη στα ακροδεξιά κόμματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δεν συμμορφώνονται πλέον με το στερεότυπο.
Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, δεν είναι αδύνατο ο αριθμός των βουλευτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα εκλεγούν με την υποστήριξη ακροδεξιών κομμάτων να είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των βουλευτών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και τι τους εμποδίζει από την πρώτη δύναμη είναι το πλήθος των τμημάτων τους.
Η ψήφος για αυτά τα κόμματα προέρχεται τώρα από διαφορετικά ακροατήρια: νέους, αγρότες, ακόμη και μετανάστες. Προέρχονται από ποικίλα υπόβαθρα, ηλικιακές ομάδες και μορφωτικά υπόβαθρα.
Οι κυβερνήσεις έξι από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνουν ήδη κόμματα με θέσεις που παραδοσιακά θεωρούνται ακροδεξιές, ενώ σύντομα θα προσχωρήσουν και η Ολλανδία με την κυβέρνηση του Geert Wilders. Στη Γαλλία, αν και τα ισχυρά αποτελέσματα της Μαρίν Λεπέν από τον Εθνικό Συναγερμό (RN) δεν προκαλούν άμεσο σοκ στα Ηλύσια, η ψηφοφορία στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θεωρείται βαρόμετρο ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2027.
Στην Πορτογαλία, η άνοδος της ακροδεξιάς με την Chega («Αρκετά») συμπίπτει με την 50ή επέτειο της Επανάστασης των Γαρυφάλλων και το τέλος της δικτατορίας στη χώρα. Στην Ισπανία, το νεοφασιστικό Vox κερδίζει επίσης έδαφος, φιλοξενώντας μια μεγάλη εκδήλωση στη Μαδρίτη στα τέλη Μαΐου με ακροδεξιούς ηγέτες από όλη την Ευρώπη.
Ψηφοφορία διαμαρτυρίας
Ο κοινός παρονομαστής των ψηφοφόρων που επιλέγουν να ρίξουν μία από αυτές τις ψηφοφορίες δεν είναι πλέον η ιδεολογία, αλλά η επιθυμία έκφρασης βαθιάς δυσαρέσκειας για την ποιότητα ζωής, η έλλειψη ενός κράτους πρόνοιας, το αυξανόμενο κόστος στέγασης και η πεποίθηση ότι η υπάρχουσα εδραιωμένη δομή των ελίτ δεν τους ακούει πραγματικά ούτε τους αντιμετωπίζει σοβαρά τις ανησυχίες τους.
Όπως σημειώνει ο Γιώργος Σαμαράς, επίκουρος καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο King's College, οι ψηφοφόροι και οι ανάγκες τους έχουν αλλάξει ελάχιστα τα τελευταία 20 με 25 χρόνια.
«Αυτό που συμβαίνει είναι το λεγόμενο «φαινόμενο της χιονοστιβάδας», όπως το χαρακτηρίζει ο Matthias Rodine. Κεντροδεξιά και ακροδεξιά κόμματα διολισθαίνουν σε ολοένα και πιο εξτρεμιστικές θέσεις, παίρνοντας μαζί τους πολλούς ριζοσπαστικούς ψηφοφόρους σαν χιονοστιβάδα.
Τι έχει συμβεί όμως από τις τελευταίες ευρωεκλογές; Μια σειρά από κρίσεις κάθε είδους: πανδημία, προσφυγικό, πληθωρισμός και ακρίβεια, αλλά και δύο πόλεμοι.
«Όλες αυτές οι κρίσεις δημιουργούν ένα μωσαϊκό διαρκούς αβεβαιότητας, οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής ανασφάλειας, που μαζί εκλαμβάνονται ως οντολογική απειλή», περιγράφει η Λαμπρινή Ρόρη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. «Οι πολίτες βλέπουν χώρες υπό επίθεση, ανίκανοι να σταματήσουν τις αιτίες που δημιουργούν φόβο και απειλή. Η εύκολη, ευέλικτη και λαϊκιστική αφήγηση της ακροδεξιάς προσφέρει ταυτόχρονα μια αίσθηση προστασίας σε όσους αισθάνονται υπαρξιακά απειλούμενους, αλλά και μια διέξοδο για διαμαρτυρία κατά του κατεστημένου.
Η συσκευασία των πολιτικών προϊόντων έχει βελτιωθεί με τρόπο που δεν θυμίζει πλέον στερεότυπο. Ένας ακροδεξιός υποψήφιος δεν θα ξεχωρίσει από έναν κλασικό χίπστερ σε ένα καφέ ή έναν καλοντυμένο γκριζομάλλη κύριο που θα σας θυμίζει τον πατέρα ή τον παππού σας. Όπως τονίζει η Λαμπρινή Ρόρη, η Ακροδεξιά έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζει ευέλικτα την αφήγησή της και να προσαρμόζει τη θέση της στις αλλαγές, στην κοινωνικο-πολιτιστική και οικονομική κατάσταση. «Έχει μια ευκαμψία που το βοηθά να προσελκύσει δυνητικά πολλά ακροατήρια. Ταυτόχρονα, αποστιγματίζεται με την πάροδο του χρόνου, και ως εκ τούτου είναι ευκολότερο για τους ψηφοφόρους να το χρησιμοποιήσουν ως εργαλείο διαμαρτυρίας παρά ένταξης, ίσως ιδεολογικό».
Το αυξανόμενο κόστος ζωής και η επακόλουθη ανασφάλεια καθιστούν τη λαϊκιστική και αφοριστική ρητορική της ακροδεξιάς ελκυστική για πολλούς Ευρωπαίους.
Ωστόσο, η πλειοψηφία των ακροδεξιών ψηφοφόρων εξακολουθούν να είναι άνδρες, ενώ οι γυναίκες, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, είναι πιο προοδευτικές και ψηφίζουν αριστερά κόμματα.
αγρότες
Την τελευταία εβδομάδα πριν από τις ευρωεκλογές, εκατοντάδες αγρότες με εκατοντάδες τρακτέρ ήρθαν στις Βρυξέλλες σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Η διαδήλωση οργανώθηκε από τις Farmers' Defence Forces (FDF), ένα κίνημα που θεωρείται κοντά στην ακροδεξιά.
Τους τελευταίους μήνες, οι αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική, με στόχο την επιτάχυνση του πράσινου μετασχηματισμού στην Ευρώπη, έφεραν μαζικά τους αγρότες στους δρόμους. Η ακροδεξιά εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια για τις προωθούμενες αλλαγές, αποδίδοντάς τις σε ελίτ και γραφειοκράτες των Βρυξελλών που δεν έχουν καμία επαφή με ανθρώπους που εργάζονται στον χώρο.
«Η ιδέα της Ευρώπης ως πράσινου ηγέτη ήταν δημοφιλής σε ένα μεγάλο μέρος του κοινού στα περισσότερα κράτη μέλη, αλλά το κόστος της μετάβασης δεν κοινοποιήθηκε επαρκώς», λέει ο Mitz Rahman, επικεφαλής της Ευρώπης στην Ευρασία, σημειώνοντας μέχρι τώρα -τα δεξιά κόμματα αναζήτησαν και έτσι βρήκαν έναν νέο στόχο γύρω από τον οποίο εστίασαν. Υπάρχουν πολλές οργανώσεις αγροτών σε όλη την Ευρώπη που κατηγορούν το κατεστημένο της ΕΕ. ότι προσπαθεί να τους καταστρέψει με την Πράσινη Συμφωνία και συμφωνούν ότι μόνο η ακροδεξιά τους ακούει.
Στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, μεγάλο ποσοστό ακροδεξιών ψηφοφόρων συσπειρώνεται γύρω από την ελληνική λύση, ενώ και η Νίκη απορροφά σημαντικό αριθμό από αυτούς. Όπως τονίζει η Λαμπρινή Ρόρη, τα κόμματα αυτά «καλύπτουν όλο το φάσμα της ακροδεξιάς ιδεολογίας: υπερσυντηρητικό-θρησκευτικό, λαϊκιστικό, ριζοσπαστικό, αν και γνωρίζουμε ότι παρά την απαγόρευση αποχώρησης από το σπαρτιατικό κόμμα, μια ευρύτερη περιοχή του ακροδεξιού Η δεξιά εξτρεμιστική εφεδρεία επικρατεί στη χώρα».
«Καθώς η μνήμη του αυταρχικού παρελθόντος στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα ξεθωριάζει και η κληρονομιά της δικτατορίας σταδιακά αποστιγματίζεται, η Ακροδεξιά κερδίζει νομιμότητα μεταξύ των ψηφοφόρων, επιλέγοντας τώρα όχι τόσο τον εξτρεμισμό αλλά τον λαϊκισμό και τον δεξιό ριζοσπαστισμό». αυτός είπε. υπογραμμίζει.
Ο Γιώργος Σαμαράς επισημαίνει ότι το σημαντικότερο που πρέπει να ανησυχεί είναι η στροφή των παραδοσιακών κομμάτων και της κυβέρνησης στην ατζέντα της ακροδεξιάς, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις φιλελεύθερες τάσεις της.
«Μέχρι στιγμής το φαινόμενο της χιονόμπαλας δεν έχει γίνει πολύ ορατό στην Ελλάδα, αλλά η έντασή του οδηγεί σε φαινόμενα ριζοσπαστικοποίησης, όπως οι νέοι να καταφεύγουν σε ομοφοβικές/ακραίες συμπεριφορές», λέει και τονίζει: «Το φαινόμενο της χιονόμπαλας θα περιοριστεί αν αποφασίζουν να «κεντροδεξιές» δυνάμεις που παίρνουν ακροδεξιές θέσεις.
Λεπέν – Μελόνι σε διαφορετικές τροχιές
Αν και τα ακροδεξιά κόμματα μπορεί να υπερψηφίσουν το ΕΛΚ, είναι απίθανο να μπορέσουν να σχηματίσουν ένα συνεκτικό μπλοκ. Υπάρχουν ήδη δύο μπλοκ: οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR) και το Identity and Democracy (ID), αν και σύμφωνα με πληροφορίες διεξάγονται συνομιλίες για μια τρίτη νέα συμμαχία.
Ο Mitz Rahman σημειώνει ότι οι συζητήσεις και ο θόρυβος γύρω από μια πιθανή συμφωνία μεταξύ της Λεπέν και της Ιταλίδας πρωθυπουργού Giorgia Meloni είναι απλώς θόρυβος.
«Η Λεπέν θέλει απεγνωσμένα να γίνει mainstream στη Γαλλία, επομένως η προσπάθεια να μιμηθεί και να αντιγράψει αυτό που έκανε η Μελόνι στην Ιταλία είναι προς το συμφέρον της, αλλά όχι προς το συμφέρον του Ιταλού πρωθυπουργού», εξηγεί. «Η Μελόνι έχει πολλά περισσότερα να κερδίσει παίζοντας στο Κέντρο και υποστηρίζοντας την πλειοψηφία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) και υποψιάζομαι ότι θα τα καταφέρει. Αποκτά μεγάλη επιρροή, σημαντική εκπροσώπηση και ίσως ενδιαφέροντα χαρτοφυλάκια στη μελλοντική Επιτροπή, που θα συνδέονται με την εξουσία και το χρήμα.
Επιπλέον, παρά τα σημάδια σύγκλισης μεταξύ τους, λόγω του τεράστιου δημόσιου χρέους της Ιταλίας και του περιορισμένου δημοσιονομικού χώρου για την κυβέρνηση, ο Meloni έχει κίνητρο να συνεχίσει τη συνεργασία -ή τουλάχιστον να επιδιώξει συμβιβασμό- με τη νέα Επιτροπή, αναφέρει ο Leo Goretti, διευθυντής της ιταλικής πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Istituto Affari Internazioli/IAI).
Επιλέγει να χωρίσει
«Αντίθετα, η Λεπέν είναι πιθανό να κάνει πλήρη ρήξη με την παραδοσιακή συναίνεση της ΕΕ, όπως έχει ήδη ξεκαθαρίσει αρνούμενος ρητά την υποστήριξή της στη φον ντερ Λάιεν για δεύτερη θητεία», σημειώνει.
Ωστόσο, τα ακροδεξιά κόμματα πιθανότατα θα προσπαθήσουν να επηρεάσουν το πρόγραμμα της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τονίζει.
«Τα κύρια ζητήματα περιλαμβάνουν τον περιορισμό της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και την υποτιθέμενη κατάχρηση της «ιδεολογικής μετάβασης», όπως το έθεσε η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι».
Έκκληση στους νέους
Στο νησί Zylt, τη «Γερμανική Μύκονο», πλούσιοι νέοι και νέες περνούν ξέφρενα χορεύοντας με μικτές και διασκευές διαφόρων ναζιστικών τραγουδιών, φωνάζοντας «Ξένοι έξω, Γερμανοί για τους Γερμανούς» και δίνοντας ναζιστικούς χαιρετισμούς. Αυτή η φωτογραφία, που έγινε viral στο TikTok και στο YouTube, ήταν αδιανόητη τα προηγούμενα χρόνια, ειδικά στη Γερμανία.
Η γενιά Ζ ενδιαφέρεται σε μεγάλο βαθμό για ακροδεξιά κόμματα, όχι απαραίτητα λόγω ιδεολογίας. Στη Γαλλία, η επιτυχία του κόμματος της Λεπέν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσπάθειά του να επανατοποθετηθεί ως μια ασφαλής και κατανοητή εναλλακτική λύση στα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, όπως ενσαρκώνει ο 28χρονος Τζόρνταν Μπαρντέλα.
«Αυτή είναι μια έκφραση απόλυτης κόπωσης μεταξύ των κυβερνήσεων, με κυρίαρχα κόμματα στην εξουσία που φαίνονται να μην ανταποκρίνονται ή να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν τις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι», σημειώνει ο Midge Rahman, επικεφαλής της Ευρώπης στην εταιρεία συμβούλων πολιτικής Eurasia.
Όπως αναφέρει, υπάρχει μια κοινή αίσθηση μεταξύ των νέων ότι οι ευκαιρίες που είχαν οι γονείς τους, ή ίσως και οι παππούδες, δεν είχαν πλέον για αυτούς. «Εδώ είναι που η προσέλκυση αντικαθεστωτικών κομμάτων που υπόσχονται να ανατρέψουν ολόκληρο το πολιτικό σύστημα μπορεί να φανεί αρκετά ελκυστική και πολλά υποσχόμενη».
Στεγαστική κρίση
Το σημείο στο οποίο πιέζουν οι ηγέτες των ακροδεξιών κομμάτων είναι η στεγαστική κρίση που πλήττει πολλές χώρες. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, ο Wilders εστίασε την προεκλογική του εκστρατεία στην οικονομική στέγαση, την οποία συνέδεσε με τους περιορισμούς της μετανάστευσης. Στην Πορτογαλία, ο Chega εκμεταλλεύτηκε την απογοήτευση των νέων με τη στεγαστική κρίση συνδέοντάς τη με τη μετανάστευση, παρόλο που οι μετανάστες σίγουρα δεν μπορούσαν να αγοράσουν τα σπίτια από τα οποία οι ντόπιοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον υπερτουρισμό.
