Ο Θερμαϊκός, 98 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ένα μεταλλικό πλοίο χωρίς κατάστρωμα βρίσκεται στο απόλυτο σκοτάδι εδώ και εκατό χρόνια και περιμένει κάποιον να το ανακαλύψει. Τελικά, βρίσκεται στα θολά νερά ενός κόλπου που σχηματίζουν τα ποτάμια των γύρω περιοχών. Είναι γαλλικά λουλούδια, το πρώτο ναυάγιο υποβρυχίου μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμοπου ανακαλύφθηκε στις ελληνικές θάλασσες.
Η λέξη Floréal προέρχεται από τη λατινική λέξη “flos” που σημαίνει λουλούδι. Οπλισμένος με 8 τορπίλες, μήκους 51 μέτρων, πλάτους 5 μέτρων και βάρους 404 τόνων, ένα «γαλλικό λουλούδι» ικανό να μεταφέρει έως και 25 μέλη πληρώματος, έφτασε στη Θεσσαλονίκη τους τελευταίους μήνες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχοντας μετρήσει πάνω από μια δεκαετία στη θάλασσα. Η ελληνική πόλη, όπου αποβιβάστηκαν και τα συμμαχικά στρατεύματα, ήταν τότε, εν μέσω του πολέμου, αποφασιστικής σημασίας.
Το ναυάγιο βρέθηκε Ομάδα Κώστα Θοκταρίδη, ο άνθρωπος που αποκάλυψε πάνω από 200 ναυάγια σε ελληνικές θάλασσες. κύριος Σπύρος Βουγίδηςερευνητής της ομάδας, μας μίλησε για την ιστορικότητα του ευρήματος και όλα όσα το κάνουν μοναδικό.
Ας πάμε όμως για λίγο στον τόπο της τραγωδίας. Ποια είναι η αλληλουχία των γεγονότων που τον οδήγησαν στον πάτο του Θερμαϊκού;
106 χρόνια πριν
«Το ατύχημα συνέβη τον Αύγουστο του 1918, τους τελευταίους μήνες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ρωσίας με τη Γερμανία, η τύχη του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας ήταν ασαφής», λέει ο Βουγίδης. Οι Σύμμαχοι προετοιμάστηκαν τότε για την επίθεση στο Μακεδονικό μέτωπο τον Σεπτέμβριο. Για το λόγο αυτό Γάλλοι και Άγγλοι ενίσχυσαν το Αιγαίο με ναυτικές δυνάμεις. «Στο πλαίσιο αυτό έφτασε και ο FLOREAL στην Ελλάδα, ενώ όλα τα χρόνια του πολέμου τα πέρασε περιπολώντας τη μάχη. Ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να φυλάει το λιμάνι».
Εκείνη τη μοιραία μέρα, το υποβρύχιο, αφού ολοκλήρωσε την αποστολή του, έφευγε από το σημείο της δράσης. «Έτσι το βράδυ της 1ης Αυγούστου, στη μέση του Θερμαίκου, συνάντησε στο ύψος του Ποσειδίου δύο αγγλικά πλοία που έπλεαν στη Θεσσαλονίκη και με τα οποία είχε παράλληλη πορεία». Επρόκειτο για το βρετανικό φορτηγό ατμόπλοιο MAGDA, το οποίο συνοδευόταν από το διοικούμενο αναγνωριστικό πλοίο HMS HAZEL. «Το δεύτερο πλοίο εκτελούσε στη συνέχεια τον συνήθη ελιγμό του σε τακτά χρονικά διαστήματα. Πολεμικά πλοία τον εκτέλεσαν για να αποφύγουν τα εχθρικά υποβρύχια» λέει ο κ. Βουγίδης. «Η FLOREAL είχε πολύ χαμηλό προφίλ. Λόγω του πολέμου ταξίδεψε με κλειστά τα φώτα του πλοίου. Ήταν 1:30 το βράδυ». Όταν το βρετανικό πλοίο δει το μικρό υποβρύχιο 100 μέτρα μπροστά και δεξιά, είναι πολύ αργά. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη.
Παρά τις αρχικές σκέψεις για ρυμούλκηση του πλοίου πίσω στη Θεσσαλονίκη, η εισροή υδάτων είναι βαριά και πάρθηκε η απόφαση να ρυμουλκηθεί στην πλησιέστερη ακτή της Χαλκιδικής. Όμως το υποβρύχιο πήρε πολύ νερό. Βυθίζεται στις 3:25 μ.μ. Όλο το πλήρωμα σώζεται.
Ένα κόσμημα παραγωγής
«Το Florean ήταν μέρος της κλάσης Pluviose του Γαλλικού Ναυτικού, που κατασκευάστηκε το 1908 σε σχέδια του Γάλλου μηχανικού Maxime Laubeuf», λέει ο κ. Βουγίδης. Ήταν ένας άνθρωπος που ενσωμάτωσε δύο πρωτοποριακές ιδέες στο σχεδιασμό, λύνοντας τα προβλήματα σταθερότητας και αυτονομίας που είχαν προηγουμένως τα υποβρύχια.
Μέχρι τότε, τα υποβρύχια ήταν μικρά πειραματικά πλοία που μπορούσαν να βυθιστούν για μικρά χρονικά διαστήματα. Όταν τελείωσε η μπαταρία τους, τελείωσε και η χρήση τους. Ο Laubeuf ανέπτυξε δύο πρωτοποριακές ιδέες που, με επακόλουθες βελτιώσεις, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα. Ένα από αυτά ήταν το σύστημα διπλής κίνησης. Το υποβρύχιο θα είναι εξοπλισμένο τόσο με ατμομηχανή όσο και με ηλεκτροκινητήρα. «Ο Laubeuf κατασκεύασε το υποβρύχιο έτσι ώστε να μπορεί να επαναφορτίζεται στην επιφάνεια όπου κι αν τροφοδοτείται από ατμό και μπαταρία κατά την κατάδυση. Το δεύτερο πολύ σημαντικό είναι το διπλό κύτος (επίσης ο τοίχος). Αυτό έλυσε το ζήτημα της σταθερότητας». Μέχρι τότε τα υποβρύχια διαμορφώνονταν με καμπύλες άκρες ώστε κατά την κατάδυση η πίεση να κατανέμεται ομοιόμορφα και να μην συνθλίβεται. Αλλά ήταν ένα εξαιρετικά άβολο σχήμα. Μπορεί να περιγραφεί ως βαρέλι.
«Υπήρχε ανάγκη για ένα υποβρύχιο που να είναι αξιόπιστο, να λειτουργεί για αρκετές ημέρες και να βγαίνει κανονικά στην επιφάνεια», λέει ο Βουγίδης. Ο Laubeuf τοποθέτησε την κυλινδρική γάστρα σε ένα κανονικό κύτος σκάφους με καρίνα, πλώρη και πρύμνη. Από αυτό το πρωτότυπο σχέδιο γεννήθηκε η κατηγορία στην οποία ανήκει το FLOREAL. «Αυτές οι δύο ιδέες διατηρήθηκαν και όλες οι βελτιώσεις παραμένουν σχεδόν αμετάβλητες μέχρι σήμερα. Αυτό είναι που τα κάνει μοναδικά. Δεν είναι ακριβώς τα ίδια, αλλά η βασική ιδέα παραμένει χρήσιμη ακόμα και για τα συμβατικά υποβρύχια της εποχής μας.
Ένα ατύχημα που έμεινε ξεχασμένο
Ο κ. Βογίδης εξηγεί πώς γίνεται το ατύχημα δεν τράβηξε ιδιαίτερη προσοχή σήμερα. «Αυτό έγινε κυρίως επειδή συμμετείχαν σύμμαχοι και το ατύχημα δεν ήταν εχθρική ενέργεια, επομένως οι πληροφορίες δεν διέρρευσαν». Ο δεύτερος λόγος, υποστηρίζει, είναι η δυσφορία που προκλήθηκε στην Ελλάδα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω του εθνικού διχασμού. Πρόκειται, όπως λέει, «περίοδος αφφώτισης».
«Από το 2014 χρησιμοποιούμε πρωτογενείς πηγές από το εξωτερικό. Η εύρεση ενός υποβρυχίου είναι ένα τέλειο παράδειγμα για το πώς πρέπει να διεξάγεται έρευνα. Πρώτα, πρέπει να ερευνήσετε το θέμα πολύ καλά σε ιστορικό επίπεδο, να γνωρίσετε καλά το θέμα, να βρείτε όλες τις βασικές πληροφορίες και μετά να σχεδιάσετε την περιοχή, δηλαδή να φτάσετε στο σημείο όπου είναι πιθανό να βρίσκεται το υποβρύχιο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ απλό, απλά χρησιμοποιήστε τις πληροφορίες από τους ψαράδες, οι οποίοι είναι μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών», λέει ο κ. Θοκταρίδης.
Ήταν οι δικές τους πληροφορίες, σε συνδυασμό με ιστορική έρευνα και υδατοσήμανση σόναρ, που οδήγησαν στον εντοπισμό ενός στόχου με διαστάσεις αντίστοιχες με αυτές του υποβρυχίου. Στη συνέχεια εκτοξεύτηκε ένα μη επανδρωμένο υποβρύχιο όχημα (ROV) για σκοπούς αναγνώρισης. Οι πρώτες εικόνες σε οθόνες έδειχναν την πρύμνη του υποβρυχίου. Τα χαρακτηριστικά του παραμένουν ανέπαφα πάνω από έναν αιώνα αργότερα, χάρη στα μέταλλα που χρησιμοποιούνται στη δομή και τη στιβαρή κατασκευή του.
Αλλά ας πάμε πίσω στο χρόνο στη στιγμή της ανακάλυψης: το όχημα ταξιδεύει κατά μήκος του βυθού, κυκλώνοντας το γαλλικό λουλούδι. Ο χρόνος σταμάτησε εκείνο το βράδυ του Αυγούστου. Μία από τις καταπακτές από τις οποίες διέφυγε το πλήρωμα παραμένει μισάνοιχτη μέχρι σήμερα.
