Με τη φράση «τον ήλιο φοράς φόρεμα, το φεγγάρι σκαμνί, και τα πόδια στα μαλλιά και γύρω τους ένα στεφάνι από αστέρια» απευθύνεται στην Παναγία ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, ο Κωστής Παλαμάς: έργο «The King's Torch».
Ο ζωγράφος Νικόλαος Λύτρας φαντάζεται και απεικονίζει την Παναγία στον θρόνο, ενώ ο Νικόλαος Γύζης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα, δηλώνει ότι θαυμάζει τον «Πλατύτερ». Το έργο αυτό φιλοτεχνήθηκε το 1890 από τον Πολυχρόνη Λεμπέση και σήμερα βρίσκεται στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα. Άλλωστε, ο συγγραφέας και ζωγράφος Φώτης Κόντογλου χαρακτηρίζει τη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ως «το Πάσχα του καλοκαιριού».
«Δίπλα στην Ορθόδοξη υμνολογία και αγιογραφία υπάρχει συναρπαστική ποίηση, γοητευτική πεζογραφία και μια υπέροχη εικόνα που σε άπειρες παραλλαγές υμνεί και υμνεί την Παναγία» – σχεδιάζει ο Μιχαήλ Τρίτος, Καθηγητής του Αριστοτελικού Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. προσοχή στο ΑΠΕ – ΜΠΕ .
Αναφορές στην πεζογραφία
Παρουσιάζοντας κατάλληλες αναφορές από την πεζογραφία, συμπληρώνει το απόφθεγμα του Κωστή Παλαμά με τα λόγια: «και χτυπούν στα πλάγια με τα φτερά τους σαν σταυροαετός, με εκείνα να φεύγουν από το φως του παραδείσου στην κόλαση τη νύχτα». Από την πλευρά του, ο Φώτης Κόντογλου στο εμπνευσμένο κείμενό του για την Κοίμηση της Θεοτόκου γράφει: «σήμερα ο άνεμος φυσάει πιο δυνατός στα κουρασμένα μας πρόσωπα, τα δέντρα φαίνονται πράσινα γεννημένα, το κύμα του Αυγούστου σαν να εναρμονίζεται δροσερά στον ωκεανό και αφρίζοντας από μεγάλη χαρά όλα γιορτάζουν και χαίρονται. Ω! Τι είδους θάνατος είναι λοιπόν αυτός που έχει γεμίσει το σύμπαν και τις καρδιές μας με τη χαρά της Αθανασίας».
Ένας σύγχρονος συγγραφέας, ο Νίκος Πεντζίκης, λέει εύγλωττα: «Γονατίζω στα πόδια, στα πόδια της αιώνιας μητέρας, κόρης, της Παναγίας. Δέξου τις ικεσίες των ανάξιων ικεσιών σου, την κορφή ανεξιχνίαστη στον λογισμό, το βάθος ανεξιχνίαστο στα πόδια, το βασιλικό κάθισμα που βαραίνει τους πάντα βαρυμένους. Το αστέρι που εκδηλώνει τον ήλιο. Συμφωνώ ότι υπάρχει μια ευφορία συμπόνιας. Το τραπέζι είναι στρωμένο με μπόλικο. Ένα λιβάδι που ξαναανθίζει με δύναμη, το λιβάδι του αρνιού του Πάσχα. Λιμάνι των απειλούμενων, πρεσβεία, μεσολάβηση, χαρά του κόσμου, παράδεισος της λύτρωσης όλων των ημερών.
Ο πεζογράφος Σπύρος Μελάς στο όμορφο κείμενο του από το 1949 γράφει μεταξύ άλλων: «Η λατρεία μας προς εσάς είναι συνυφασμένη με την εθνική μας ύπαρξη. Είστε μαζί μας, μας σκέφτεστε, μας στηρίζετε γιατί πιστεύουμε σωστά. Πιστεύουμε ότι λάβατε τον Λόγο του Θεού στα καθαρά σας σπλάχνα για να δώσετε μια γήινη μορφή στον Λυτρωτή του κόσμου. Υπέφερες και έπαθες μαζί του για τη σωτηρία μας. Και έζησες στερημένος από τη γλυκιά του μορφή κάτω από τη στοργική φροντίδα του Ιωάννη μέχρι την ημέρα που προσκύνησες και έπεσες στον ευλογημένο ύπνο της εκτελεσθείσας αποστολής σου, να πετάξεις στα φτερά των αγγέλων στην αιώνια δόξα του Μονογενούς σου.
Τέλος, έναν από τους πιο εκφραστικούς ύμνους στη Μητέρα του Θεού έγραψε ο άγιος της λογοτεχνίας μας, όπως τον αποκαλεί ο Μιχαήλ Τρίτος, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. «Ζωοδόχο μου πηγή, δροσίζεις τόσες ψυχές με το βαθύ ποτάμι σου, δροσίζεις κι εμένα, ψυχή μου. Είσαι η πόλη του Θεού και ο αγιασμένος ναός όπου χαίρονται τα ρεύματα του ποταμού που κυλά. Είθε η χάρη Σου να δώσει ζωή και δύναμη στην εξαντλημένη καρδιά μου».
Εικόνες της Παναγίας στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική
Μιλώντας για την παρουσία της Παναγίας στη νεοελληνική ζωγραφική, ο καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης χαρακτηρίζει ως την εντυπωσιακή Παναγία Μυρτιδιώτισσα του Κωνσταντίνου Παρθένη στον ναό του Αγίου Αλέξανδρου Παλαιού Φαλήρου, ένα έργο Σημειώνει ότι ανάμεσα στις τοιχογραφίες του μητροπολιτικού ναού της Άμφισσας που φιλοτέχνησε ο Σπύρος Παπαλουκάς το 1927, κυριαρχούν οι αγιογραφίες της Πλατυτέρας και της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Εξάλλου, όπως υποστηρίζει, ο Φώτης Κόντογλου, ταυτισμένος με την παράδοση, ζωγράφισε περίπου 10 Πλατυτέρες Παναγίας, δηλαδή αυτές των οποίων οι μορφές εμφανίζονται στις κόγχες των ιερών ναών, ξεκινώντας από το 1935 στο ξωκλήσι Ζαΐμη στο Ρίο Πατρών. Ζωγράφισε επίσης σκηνές από τον βίο της Παναγίας και την Κοίμηση. Υπάρχουν επίσης πολλοί φορητοί πίνακες ζωγραφικής των Αστεριάδη Αγήνορα, Σπύρου Βασιλείου, Γεώργιου Γουναρόπουλου, Νίκου Εγγονόπουλου και άλλων διάσημων ζωγράφων. Άλλωστε ο Γιάννης Καρούσος ανέλαβε να ζωγραφίσει την Πλατυτέρα για τον Άγιο Ανδρέα Πατρών και τον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών.
Η Παναγία στη συνείδηση του Ελληνισμού
«Ο ελληνικός λαός πάντα κοίταζε με σεβασμό τη φιλήσυχη και πονεμένη μορφή της Παναγίας και το ένδοξο πρόσωπό της είναι βαθιά ριζωμένο στην εθνική και πνευματική του παράδοση. Η ευλάβεια των Ελλήνων προς την Παναγία είναι πάντα συνυφασμένη με την εθνική τους ύπαρξη. Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι η Παναγία της Γενέσεως, που έγινε ύμνος, δύναμη και ελπίδα, ιστορία και αγώνας στις κρίσιμες ώρες του Ελληνισμού», τονίζει ο κ. Τρίτος και δεν ξεχνά να αναφέρει ότι από τις 100 εκκλησίες που υπάρχουν στην Ελλάδα. 80 φέρουν το όνομά της.
Τονίζει ότι στη συνείδηση του Ελληνισμού η Παναγία είναι η μητέρα της Ρώμης, η Κυρία των Αγγέλων, η Παναγία του έθνους και προσθέτει ότι η πιο εντυπωσιακή απόδειξη αυτού είναι η αυθόρμητη επίκλησή Της σε στιγμές κινδύνου. Τα παρατσούκλια που της αποδίδονται είναι η Μαγαλόχαρη, η Παντάνασσα, η Παρηγορήτρια, η Λαοδηγήτρια, η Σωτείρα, η Θεία Σκέπη, η Αμάραντω Άνθος, η Γλυκοφυλλούσα, η Ελεούσα, η Γωργοεπήκοος, η Δακρυρούσα, η Ζωοδότρα, η Κοσμοσώτειρα, η Χρυσοπηγή, η Θεραπεύτρια, η Ψυχοχαριτωμένη. Τέλος, τονίζει εύγλωττα ότι αυτή η λίστα δεν τελειώνει ποτέ…
ΠΙΘΗΚΗ ΜΕΛΙΣΣΑ
