Λάιονελ Λοράν
Όποιος είδε πλήθη μαυρισμένων Γερμανών τουριστών να «τρέχουν» Έλληνες εργάτες για μια πετσέτα θαλάσσης αυτό το καλοκαίρι, ξέρει πόσο λάθος μπορεί να είναι τα οικονομικά στερεότυπα. Οι Έλληνες, που παρουσιάζονται ως «τεμπέληδες» κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης, εργάζονται στην πραγματικότητα περισσότερες ώρες από οποιοσδήποτε άλλος στην Ευρώπη, ενώ οι δήθεν εργασιομανείς Γερμανοί εργάζονται λιγότερο. Το να πίνεις κρασί στη Σαντορίνη ή να κάνεις παρέα σε μια βίλα είναι ένας τρόπος ζωής απρόσιτος στους Έλληνες.
Τώρα το χάσμα διευρύνεται χάρη σε έναν διχαστικό νέο νόμο που επιτρέπει σε ορισμένες ελληνικές εταιρείες να επιβάλλουν εξαήμερη εβδομάδα εργασίας – για πρώτη φορά στην Ευρώπη και ανατρέποντας την τάση πειραματισμού με μικρότερες εβδομάδες εργασίας για να προσελκύσουν εργαζόμενους. Αν και αυτό είναι τεχνικά ένα εξαιρετικό μέτρο για ορισμένες κατασκευαστικές εταιρείες 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα και όχι για τη συνολική κίνηση, μπορεί τελικά να διαλύσει μεγαλύτερα στερεότυπα σχετικά με την ικανότητα της Ευρώπης να διατηρήσει τον χαλαρό τρόπο ζωής της.
Εάν δουλέψω έξι ημέρες αντί για πέντε, πιθανότατα θα είμαι πιο παραγωγικός επειδή εργάζομαι περισσότερες ώρες – αλλά σε ωριαία βάση, μπορεί να καταλήξω να είμαι λιγότερο παραγωγικός εάν εμφανιστεί κούραση. Μια μελέτη με υπαλλήλους τηλεφωνικών κέντρων που διεξήχθη μεταξύ 2008 και 2010 διαπίστωσε ότι μια αύξηση 1% στις ώρες εργασίας οδήγησε σε αύξηση 0,9% στην παραγωγικότητα όσον αφορά τον αριθμό των κλήσεων που απαντήθηκαν. Το να αποκαλούμε αυτόν τον νόμο «φιλικό προς τους εργαζομένους», ακόμη και όταν πρόκειται για καλύτερη προστασία για τις υπερωρίες, είναι κάπως «κούφιο».
Ούτε είναι ένα έκτακτο μέτρο σε σύγκριση με τις μαύρες μέρες της κρίσης, όταν η ιδέα της εξαήμερης εργάσιμης εβδομάδας τέθηκε στο πλαίσιο των συνομιλιών για τη βοήθεια. Η ελληνική οικονομία είναι τώρα μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες στην Ευρώπη, έχει ανακτήσει την επενδυτική της βαθμολογία και μείωσε τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας (αν και στο 160% εξακολουθεί να είναι σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) . Η ανάκαμψη δεν ήταν ανώδυνη: οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν από το 2015 και τα υψηλότερα εταιρικά περιθώρια κέρδους έχουν εξοργίσει τους απλούς Έλληνες πολίτες. Σήμερα, όμως, η Γαλλία βιώνει υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας και η Γερμανία παλεύει με την ύφεση και την «αρρωστημένη» εικόνα.
Αυτός ο νόμος ουσιαστικά στοχεύει στην αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικού δυναμικού αφού περισσότερα από 1 εκατομμύριο άτομα σε ηλικία εργασίας εγκατέλειψαν την Ελλάδα μεταξύ 2010 και 2022. Αυτό οφείλεται εν μέρει στη διαρροή εγκεφάλων που σχετίζεται με την κρίση της ευρωζώνης, αλλά και στη «ωρολογιακή βόμβα» της δημογραφικής παρακμής καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής και μειώνονται τα ποσοστά γεννήσεων. Υπάρχουν μερικές απλές απαντήσεις: είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθείς σε μια χώρα με επίκεντρο τον τουρισμό που έχει στο στόχαστρό της κατασκευαστικά έργα (συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης έξυπνης πόλης της Ευρώπης) και μια αυτοαποκαλούμενη «σκληρή αλλά δίκαιη» μεταναστευτική πολιτική που δεν παρέχει ακόμη στους εργαζομένους Η Ελλάδα χρειάζεται. Έτσι, η οικονομία του θερέτρου της Ευρώπης έγινε «έσχατη λύση», όπως γράφει η οικονομολόγος Pinelopi Goldberg: Περισσότερες ώρες εργασίας από τους σημερινούς εργαζόμενους.
Σε αυτό το σημείο, το ελληνικό πείραμα γίνεται σημαντικό για την Ευρώπη και ως εκ τούτου θα πρέπει να παρακολουθείται στενά. Η Ευρώπη έχει γίνει συνώνυμη με τη μετάφραση των κερδών δεκαετιών τεχνολογικής προόδου και της αύξησης του βιοτικού επιπέδου σε περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Ωστόσο, η ήπειρος αντιμετωπίζει επίσης ελλείψεις εργατικού δυναμικού, δημογραφική πτώση και στάσιμη αύξηση της παραγωγικότητας σε σύγκριση με την αύξηση της παραγωγικότητας των ΗΠΑ άνω του 1% μεταξύ 2007 και 2019. Μια πρώτη τετραήμερη εβδομάδα εργασίας είναι μια χαρά, αλλά αυτό από μόνο του δεν θα αλλάξει τις ανησυχητικές μακροπρόθεσμες τάσεις. Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 20-64 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών μειώθηκε πέρυσι σε 2,7 από 3,8 το 2003 και έως το 2100 μπορεί να φτάσει το 1,5.
Για να αποφευχθούν περισσότερες ώρες εργασίας, θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις σχετικά με τη μετανάστευση, την αυτοματοποίηση και τη συμμετοχή. Η Γαλλία προσπαθεί να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό προσλαμβάνοντας περισσότερα άτομα που διαφορετικά θα συνταξιοδοτούνταν – Η Ιταλία υπογράφει συμφωνίες για περισσότερες θέσεις εργασίας για μετανάστες – Η αύξηση της χρηματοδότησης από τη Γερμανία για νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία θα μπορούσε να βοηθήσει περισσότερες γυναίκες να επιστρέψουν στην εργασία, όπως έγραψε ο συγγραφέας φίλος Κρις Μπράιαντ. Όλες οι χώρες κοιτάζουν προς την τεχνητή νοημοσύνη και ελπίζουν ότι η αυτοματοποίηση θα φέρει μια «έκρηξη» παραγωγικότητας.
Η αισιόδοξη άποψη είναι ότι αυτό θα είναι αρκετό. Έρευνα που συντάχθηκε από τον Gilbert Cette του NEOMA Business School προτείνει ότι εάν η μελλοντική αύξηση της παραγωγικότητας είναι παρόμοια με αυτή που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ μεταξύ 1900 και 1975, οι ώρες εργασίας θα είναι κατά μέσο όρο περίπου 25 ώρες την εβδομάδα μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό δεν θα διαφέρει από την πρόβλεψη του John Maynard Keynes για 15ωρη εργάσιμη εβδομάδα έως το 2030 και θα κάνει τη συζήτηση για μια εβδομάδα εργασίας έξι ημερών να μοιάζει με απλή ομίχλη.
Όμως ο κόσμος δεν είναι τέλειος. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής – όπως φαίνεται με τις πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού – η γήρανση του πληθυσμού και το εθνικό χρέος θα οδηγήσουν σε απώλεια ορισμένων κερδών παραγωγικότητας. Η ανάγκη για περισσότερες αμυντικές δαπάνες έχει ήδη ωθήσει τη Δανία να ακυρώσει την επίσημη αργία της. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος πολλές από τις υποσχέσεις της τεχνητής νοημοσύνης να απογοητευτούν. Το βιβλίο των Charles Goodhart και Manoj Pradhan “The Great Demographic Reversal” προειδοποιεί ότι οι απαιτήσεις προσωπικού για φροντίδα ηλικιωμένων και μόνο θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν την πρόοδο στον αυτοματισμό, με τις ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν ενδεχομένως έλλειψη 120.000 γιατρών μέχρι το 2032.
Εάν η Ευρώπη δεν βρει τρόπο να αναζωογονήσει την οικονομία της, το ελληνικό πείραμα με περισσότερες ώρες εργασίας μπορεί να αποδειχθεί ένα όραμα για το μέλλον για όλους μας – συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας.
Παραγωγή – συναρμολόγηση: Στάθης Κετιτζιάν
