Μια ανησυχητική εξέλιξη συντελείται στο βάθος.
Καθώς το 2023 πλησιάζει στο τέλος του, μια αίσθηση πανικού αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη. Από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η ΕΕ έχει απασχολήσει τη διαδικασία ολοκλήρωσης της χώρας – ευρέως θεωρείται ως απαραίτητη γεωπολιτική κίνηση – και τις απαραίτητες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις για να γίνει δυνατή. Αλλά φέτος, καθώς η φιλόδοξη αντεπίθεση της Ουκρανίας τέλειωσε, οι εντάσεις μεταξύ των κρατών μελών αυξήθηκαν.
Καθώς τα μέλη του διαφωνούν σε ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και ο πόλεμος στη Γάζα, η ενότητα για την υποστήριξη της Ουκρανίας δείχνει επίσης σημάδια αποδυνάμωσης. Χωρίς να διαφαίνεται τέλος στον πόλεμο, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν έχει εντείνει τις προσπάθειες να μειώσει την υποστήριξη του μπλοκ προς την Ουκρανία. Η εκλογή του Ρόμπερτ Φίκο στη Σλοβακία του έδωσε έναν ακόμη σύμμαχο. Ένα ακόμη μεγαλύτερο σοκ ήταν η ανάδειξη του ακροδεξιού κόμματος του Geert Wilders τον περασμένο μήνα ως η μεγαλύτερη δύναμη στο ολλανδικό κοινοβούλιο. Είτε ο Wilders καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση είτε όχι, η ισχυρή παρουσία του θα μπορούσε να προκαλέσει περαιτέρω σύγχυση στην Ευρώπη σχετικά με την Ουκρανία και πολλά άλλα ζητήματα.
Δικαίως οι ευρωπαϊκές ελίτ ανησυχούν. Αλλά οι διαιρέσεις στο μπλοκ βρίσκονται στο επίκεντρο ενός άλλου, πολύ πιο ανησυχητικού φαινομένου: της σύγκλισης της κεντροδεξιάς και της ακροδεξιάς, ιδιαίτερα σε ζητήματα όπως η ταυτότητα, η μετανάστευση και το Ισλάμ. Αυτή η σύγκλιση φέρνει στο επίκεντρο την πιθανότητα να αναδυθεί μια πιο ακροδεξιά ΕΕ ενόψει των ευρωεκλογών του επόμενου έτους, κάτι που φαινόταν αδιανόητο μέχρι πρόσφατα. Σήμερα είναι σαφώς πιο πιθανό.
Την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή πολιτική έχει εξελιχθεί σε μια δυαδική αντίθεση μεταξύ φιλελευθερισμού και ανελευθερισμού. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης του 2015, η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Όρμπαν θεωρήθηκαν ως πολιτικοί αντίπαλοι – αυτή ήταν το πρόσωπο του φιλελευθερισμού, εκείνος – του ανελευθερισμού. Ωστόσο, τα κόμματά τους, οι κεντροδεξιοί Χριστιανοδημοκράτες και το ακροδεξιό Fidesz, ήταν μέρος της ίδιας ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Με άλλα λόγια, ήταν πολιτικοί σύμμαχοι. (Ο Fidesz αποβλήθηκε από το ΕΛΚ το 2019 και τελικά αποχώρησε το 2021)
Έκτοτε, η προσέγγιση της κεντροδεξιάς και της ακροδεξιάς στην Ευρώπη έχει προχωρήσει περαιτέρω. Τα κεντροδεξιά κόμματα έχουν μάθει από την άνοδο του ακροδεξιού λαϊκισμού ότι πρέπει να υιοθετήσουν κάποια από τη ρητορική και τις πολιτικές του. Την ίδια στιγμή, ορισμένα ακροδεξιά κόμματα έχουν γίνει πιο μετριοπαθή, έστω και επιλεκτικά. Σε εθνικό επίπεδο, τα δύο «στρατόπεδα» συνεργάστηκαν ακόμη και στο εσωτερικό της κυβέρνησης, τόσο επίσημα, όπως στην Αυστρία και τη Φινλανδία, όσο και ανεπίσημα, όπως στη Σουηδία.
Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα αυτής της σύγκλισης, ωστόσο, είναι η αρμονική σχέση μεταξύ της κεντροδεξιάς της Ευρώπης και της Giorgia Meloni, ηγέτη του ιταλικού μεταφασιστικού κόμματος Adelphia, που εξελέγη πρωθυπουργός της Ιταλίας πέρυσι. Μόλις έδειξε ότι δεν είχε καμία πρόθεση να διαταράξει τις οικονομικές πολιτικές του μπλοκ και ότι θα υποστήριζε την Ουκρανία, το ΕΛΚ συνεργάστηκε πρόθυμα μαζί του και ο ηγέτης του Μάνφρεντ Βέμπερ προσπάθησε ακόμη και να σχηματίσει συμμαχία μαζί του. Αποδεικνύεται ότι η κεντροδεξιά δεν έχει πρόβλημα με την ακροδεξιά. Έχει πρόβλημα μόνο με αυτούς που αντιτίθενται στους θεσμούς και τη θέση της Ε.Ε.
Στην πραγματικότητα, και οι δύο άνδρες μπορούν να συμφωνήσουν σε πολλά θέματα – πιο ξεκάθαρα στην περίπτωση της μεταναστευτικής πολιτικής. Παρά την προοδευτική εικόνα της, η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και ο Ντόναλντ Τραμπ, επιδιώκει να χτίσει ένα τείχος – στην προκειμένη περίπτωση στη Μεσόγειο Θάλασσα – για να εμποδίσει τους μετανάστες να φτάσουν στις ακτές της. Από το 2014, περισσότεροι από 28.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στη Μεσόγειο Θάλασσα σε μια απέλπιδα προσπάθεια να φτάσουν στην Ευρώπη. Η Human Rights Watch δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι η πολιτική του μπλοκ θα μπορούσε να συνοψιστεί σε τέσσερις λέξεις: «Αφήστε τους να πεθάνουν».
Η διακριτική προσέγγιση της ΕΕ για τη μετανάστευση βασίζεται σε αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως «βίαιη μετεγκατάσταση». Αν και η ΕΕ έχει υποδεχθεί εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες, το μπλοκ έχει πληρώσει αυταρχικά καθεστώτα στις χώρες της Νότιας Αφρικής για να εμποδίσουν τους μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική. Η Αφρική πρόκειται να φτάσει στην Ευρώπη, συχνά με βάναυσους τρόπους. Χάρη σε αυτήν την τραγική μορφή εξωτερικής ανάθεσης, η ΕΕ μπορεί να συνεχίσει να επιμένει ότι υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, κάτι που αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό της εικόνας της. Σε αυτό το μέτωπο, η κεντροδεξιά και η ακροδεξιά Τον Ιούλιο, η κ. Μελόνι, μαζί με τον επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το εκτελεστικό όργανο του μπλοκ και τον Ολλανδό πρωθυπουργό, υπέγραψαν παρόμοια συμφωνία με την Τυνησία.
Οι θολές γραμμές μεταξύ της κεντροδεξιάς και της ακροδεξιάς δεν είναι πάντα τόσο εύκολο να διαπιστωθούν όσο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις «λεπτές» διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο περίπλοκο σύμπαν του μπλοκ. Αλλά και στην απλοϊκή άποψη ότι η ακροδεξιά είναι εθνικιστική, γεγονός που τις κάνει να φαίνονται ασύμβατες με ένα μεταεθνικό σχέδιο όπως η ΕΕ. Ωστόσο, το σημερινό μακρινό -Η δεξιά δεν υπερασπίζεται μόνο τα εθνικά αισθήματα, αλλά και τα ευρωπαϊκά αισθήματα, εκφράζει ένα πολιτιστικό όραμα της λευκής χριστιανικής Ευρώπης που απειλείται από ξένους, ιδιαίτερα μουσουλμάνους.
Αυτή η νοοτροπία βρίσκεται πίσω από τη σύσφιξη της μεταναστευτικής πολιτικής. Αλλά επηρεάζει επίσης την Ευρώπη σε βαθύτερο επίπεδο: η ΕΕ βλέπει όλο και περισσότερο ότι υπερασπίζεται έναν απειλούμενο ευρωπαϊκό πολιτισμό, ιδίως μέσω της εξωτερικής της πολιτικής. Την τελευταία δεκαετία, καθώς το μπλοκ αντιλαμβανόταν ότι περιβάλλεται από απειλές, κυρίως από τη Ρωσία, υπήρξε μια ατελείωτη συζήτηση για τη «στρατηγική αυτονομία», την «ευρωπαϊκή κυριαρχία» και την «ευρωπαϊκή γεωπολιτική». παρουσιάζουν επίσης τη διεθνή πολιτική ως μια σύγκρουση πολιτισμών στην οποία μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο Μακρόν δεν απέχει πολύ από ακροδεξιούς εκπροσώπους όπως ο Βίλντερς που μιλούν για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό που κινδυνεύει. Η εκλογική του νίκη στην Ολλανδία μπορεί, όπως πολλοί φοβούνται, να είναι το προοίμιο μιας μεγάλης στροφής προς τα δεξιά κατά τις ευρωεκλογές του Ιουνίου. Μια τέτοια εξέλιξη θα έδινε στην ακροδεξιά πολύ μεγαλύτερη εξουσία να διαμορφώσει την επόμενη σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από την τρέχουσα – τόσο άμεσα, τοποθετώντας εκπροσώπους της ακροδεξιάς σε θέσεις ευθύνης, όσο και έμμεσα, διαδίδοντας τις απόψεις της στο κέντρο – σωστός χώρος.
Οι υποστηρικτές του μπλοκ βλέπουν την ευρωπαϊκή ενότητα ως αυτοσκοπό ή υποθέτουν ότι μια ισχυρότερη ΕΕ, η οποία θεωρείται από καιρό ως εκπολιτιστική δύναμη στη διεθνή πολιτική, θα αποφέρει αυτόματα οφέλη σε ολόκληρο τον κόσμο. Καθώς όμως η ΕΕ επικεντρώνεται στην υπεράσπιση του ευρωπαϊκού πολιτισμού που κινδυνεύει με εξαφάνιση και απορρίπτει τη μετανάστευση των μη λευκών, πρέπει να ξανασκεφτούμε αν είναι πραγματικά μια «δύναμη για το καλό».
* Ο Hans Kundnani είναι ο συγγραφέας του «Eurowhiteness: Culture, Empire and Race in the European project».
© 2023 Διαθέσιμο από το The New York Times Licensing Group
