Έρευνα – Ανάλυση: καθηγ. Γιάννης Μανιάτης
Σε συνεργασία με τους διδάκτορες: Ι. Βούλγαρη, Α. Μανώλη, Κ. Δρίτς
Εκτός από το κύριο ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, v COP28 (Ντουμπάι, 30/11–12/12/2023) Η διεθνής κοινότητα θα ανησυχεί επίσης για την παγκόσμια απώλεια δασών λόγω της αποψίλωσης των δασών σε τροπικές περιοχές (κυρίως λόγω της επέκτασης των γεωργικών καλλιεργειών) και της υποβάθμισης σε εύκρατες περιοχές (κυρίως λόγω πυρκαγιών και υλοτομία).
Ένας άλλος σημαντικός παγκόσμιος κίνδυνος είναι η απώλεια σημαντικών οικοτόπων, όπου ζουν πολλά διαφορετικά είδη πτηνών, ερπετών, θηλαστικών και ψαριών, τα οποία διατρέχουν υψηλό κίνδυνο απώλειας βασικών πληθυσμών. Παράλληλα, θα συζητηθεί και το θέμα της παγκόσμιας δημογραφικής έκρηξης (κυρίως στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία), η οποία έχει αυξηθεί από 190 εκατομμύρια το έτος 0 (γέννηση του Χριστού) σε 8 δισεκατομμύρια σήμερα. Ένα επιπλέον σημαντικό πρόβλημα, που σχετίζεται άμεσα με την ανάγκη παροχής επαρκούς τροφής για την ανθρωπότητα, συνιστάται επίσης η σχετική ανάγκη μείωσης του μεγάλου περιβαλλοντικού και υδατικού αποτυπώματος των τροφίμων. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη συνολική μείωση της κατανάλωσης βοείου κρέατος και ζωικών προϊόντων, με παράλληλη αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων φυτικής προέλευσης.
Λόγοι για «χάσιμο» δέντρων.
Η εκπληκτική ανθρώπινη παρέμβαση στα δασικά οικοσυστήματα συνεπάγεται αποψίλωση των δασών (χωρίς προοπτική αναδάσωσης) ή/και υποβάθμιση. Μεταξύ 2001 και 2015, το 27% της παγκόσμιας απώλειας δασών οφείλεται στην αποψίλωση των δασών, το 26% από την εκκαθάριση δασικών προϊόντων, το 24% από τη μετατόπιση των καλλιεργειών – γεωργία και το 23% από τις πυρκαγιές. Στις τροπικές περιοχές, το 95% της αποψίλωσης των δασών είναι αποτέλεσμα της μετατροπής σε γεωργική γη. Στις εύκρατες περιοχές, η υποβάθμιση των δασών οφείλεται κυρίως σε πυρκαγιές και υλοτομία.
Εκπομπές αερίων από ζωικά προϊόντα
Τα τρόφιμα και η γεωργία εκπέμπουν έως και το 26% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων. Η παραγωγή ενός κιλού βοείου κρέατος απελευθερώνει 99 κιλά ισοδύναμο διοξειδίου του άνθρακα (CO2), η παραγωγή της ίδιας ποσότητας σοκολάτας – 47 κιλά, και η παραγωγή 1 κιλού αρνιού – 40 κιλά ισοδύναμου CO2. Στην τελευταία θέση βρίσκονται τα εσπεριδοειδή, τα μήλα, οι ξηροί καρποί και οι πατάτες (0,4 κιλά εκπομπές ρύπων). Γενικά, τα ζωικά προϊόντα εκπέμπουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες εκπομπών από τα φυτικά τρόφιμα.
Από 190 εκατομμύρια σε 8 δισεκατομμύρια πληθυσμός
Τη χρονιά που γεννήθηκε ο Χριστός (Έτος 0), ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν μόλις 190 εκατομμύρια, ενώ σήμερα ανέρχεται σε 8 δισεκατομμύρια (με μέσο προσδόκιμο ζωής 73 χρόνια) και προβλέπεται να κορυφωθεί το 2086 στα 10,4 δισεκατομμύρια. Το 1800, ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε το 1 δισεκατομμύριο (με μέσο προσδόκιμο ζωής 30 χρόνια) και διπλασιάστηκε μετά από 230 χρόνια. Ο επόμενος διπλασιασμός έγινε μετά από 130 χρόνια και ο επόμενος μετά από 37 χρόνια (1950-1987).
Ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού κορυφώθηκε το 1963 στο 2,3%, ενώ σήμερα ανέρχεται στο 0,9%, με πτωτική τάση.
Οι καλλιέργειες «αντικατέστησαν» τα δάση
Πριν από 10.000 χρόνια, το 71% της επιφάνειας της Γης (106 δισεκατομμύρια στρέμματα) καλύπτονταν από δάση. Η δασική έκταση το 1900 μειώθηκε στο 48% (51 δισεκατομμύρια εκτάρια). Ζήτηση ξύλου, τόσο για κατασκευές, χαρτοποιία κ.λπ., όσο και πηγή ενέργειας προς αυτή την κατεύθυνση.
Μεταξύ 1900 και 2018, η έκταση της αρόσιμης γης διπλασιάστηκε (από 8% σε 15%), καθώς και η έκταση των βοσκοτόπων διπλασιάστηκε (από 16% σε 31%), συνοδευόμενη από μείωση της έκτασης δάση και θάμνοι. Οι αστικές περιοχές καλύπτουν μόνο το 1% της επιφάνειας της Γης.
Υδάτινο αποτύπωμα φαγητού
Εκτός από το αποτύπωμα άνθρακα, μεγάλη σημασία για το περιβάλλον έχει και το υδάτινο αποτύπωμα (άμεση και έμμεση κατανάλωση νερού). Οι επιλογές τροφίμων μας διαμορφώνουν διαφορετικές απαιτήσεις σε νερό για την παραγωγή προϊόντων. Η παραγωγή ενός κιλού βοείου κρέατος απαιτεί 15.415 λίτρα νερού, ενώ για την ίδια μάζα ξηρών καρπών απαιτούνται 9.063 λίτρα νερού. Τα φρούτα και τα λαχανικά είναι τα χαμηλότερα στην κλίμακα κατανάλωσης νερού.
Οι κύριες απειλές για την πανίδα
Η κλιματική αλλαγή είναι μια αυξανόμενη απειλή για τη βιοποικιλότητα, αλλά όχι σημαντική. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία, αλλά και η υπερεκμετάλλευση φυτών και ζώων μέσω της υλοτομίας, του κυνηγιού και της αλιείας, οδηγούν σε απώλεια οικοτόπων. Τα θηλαστικά και τα ψάρια εξαφανίζονται ως αποτέλεσμα του παράνομου κυνηγιού και της αλιείας, η μη βιώσιμη υλοτομία συμβάλλει στην εξαφάνιση των ειδών και η γεωργική επέκταση διώχνει την άγρια ζωή.
