Αθήνα, 20 Μαρτίου 1967. Ένα μήνα πριν βγουν τα τανκ στους δρόμους της πρωτεύουσας και για επτά χρόνια, η δημοκρατία επρόκειτο να καταστραφεί στην Ελλάδα, ο ζωγράφος κομμούνα Σκουλάκη έστησε ένα κουτί στις κλασικές διαστάσεις μιας αφίσας δρόμου – 70 επί 100 εκ. – και άρχισε να συνθέτει ένα έργο που έμελλε από μόνο του να είναι μια ισχυρή κιβωτός ιστορικής μνήμης και καλλιτεχνικής πρωτοπορίας.
Ο τότε 28χρονος καλλιτέχνης κρατούσε στα χέρια του μια τυχαία φωτογραφία ενός φωτορεπόρτερ, μια από τις πολλές στις οποίες είχε πρόσβαση από τότε που εργαζόταν ως εικονογράφος Τύπου. Αυτή η εικόνα έγινε η βάση της δουλειάς του και απεικόνιζε μια τυχαία στιγμή της καθημερινότητας στην Αθήνα εν μέσω διαδήλωσης, μια σκηνή δρόμου με ηλεκτρισμένη αμεσότητα όπου ένας αστυνομικός αρπάζει έναν νεαρό από τον γιακά του σακακιού του και τον κρατά. Λίγα εκατοστά πίσω από αυτή την τρομακτική, τυχαία «χορογραφία» δύο ανδρών, στον τοίχο κρέμεται η περίεργη αντανάκλασή της: μια αφίσα της Εθνικής Λοταρίας με δύο κλασικού στυλ «μικρούς άντρες» – το ένα κόκκινο, το άλλο μαύρο – με τις λέξεις «Εθνική Λοταρία – μία νίκη στα δύο» σκορπίζοντας υπόγεια, σκοτεινή ειρωνεία σε καμβά.
Το έργο, αν και κατασκευασμένο από «ακαδημαϊκά» υλικά (λάδι και καμβά) και έχει ζωγραφικό χαρακτήρα, φαίνεται να έχει γραφικά στοιχεία. Η χρωματική κωδικοποίηση μεταφέρει συμβολισμούς και, όπως γράφει στο βιβλίο του «Εικόνες του αιώνα / Σκουλάκης: Σύμβολα παγκόσμιας αποδοχής» ιστορικός τέχνης Ήρα-Παρασκευή Παπαποστόλου«Η χρωματική παλέτα του έργου αποτελείται από τρία μόνο χρώματα: δύο μη έγχρωμα, δηλαδή μαύρο και άσπρο και κόκκινο. Το μαύρο γίνεται το κυρίαρχο χρώμα στην αναπαράσταση του συστήματος, ενώ το κόκκινο παραμένει το χρώμα του Κομμουνιστικού Κόμματος, παραπέμποντας στα πολιτικά ιδανικά του καλλιτέχνη».
Σχεδόν μισό αιώνα μετά τη δημιουργία της, η σύνθεση καταφέρνει ακόμα να χτυπήσει δυνατά τα μάτια και το στομάχι του θεατή. Αυτή η δύναμη, όμως, δεν πηγάζει μόνο από το οξυδερκές μάτι του δημιουργού και τα μέσα του, αλλά και από την αρχική του υλική, βιωμένη εμπειρία. «Η ιδέα είναι να αποτυπώσουμε την κατάσταση που βίωσε ο Δήμος από πρώτο χέρι», μας λέει σήμερα η σύζυγος του καλλιτέχνη, δημοσιογράφος. Αθηνά Ραπίτουτονίζοντας ότι «οι πρώτες του πηγές είναι στην άσφαλτο και τα πεζοδρόμια».
Ο ίδιος ο καλλιτέχνης έγραψε στα εικαστικά του ημερολόγια: «Δεν είχα καμία ανάγκη να εκφραστώ μέσα από τη ζωγραφική. Θα μπορούσα να έχω υπέροχη υπερηφάνεια και χλευασμό. Αλλά υπήρχε μια δικτατορία στην Ελλάδα και μια διεθνής κατάσταση». Απηχώντας τα λόγια του ποιητή Νίκου-Αλέξη Ασλάνογλου, που έγραφε το 1972 ότι «η ποίηση δεν αλλάζει τη ζωή μας», ο Σκουλάκης σημείωσε ότι «κανένας πίνακας και καμία ποίηση δεν έκανε επανάσταση». Κι όμως, αυτή την περίοδο δημιούργησε μια μικρή σειρά έργων με κοινή «γραφική» γλώσσα, μερικά από αυτά συγκλονιστικά «Σωτήρης Πέτρουλας» από το 1966
«Η διάθεση της αμεσότητας στο καλλιτεχνικό επίπεδο συνδυάζεται με ένα άμεσα πολιτικό νήμα και η εικόνα παίρνει συμβολικό χαρακτήρα και γίνεται μορφή ντοκουμέντου» – γράφει ο Παπαποστόλου και σύμφωνα με τον κριτικό και ιστορικό τέχνης. Μάνος Στεφανίδηςτο έργο «τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη μορφή τοποθετείται στη διασταύρωση της ποπ αρτ και του κριτικού ρεαλισμού και είναι ένας αληθινά ιστορικός πίνακας».
Το καλοκαίρι θα παρουσιαστεί στην έκθεσή της μαζί με άλλα τρία έργα της καλλιτέχνιδας από την ίδια ενότητα Εθνική Πινακοθήκημε αφορμή τα 50 χρόνια από την πτώση της δικτατορίας.