Για άλλη μια φορά πέρασα μπροστά από τον μικρό και ταπεινό Άγιο Αθανάσιο, στην οδό Αριστοφάνης στον Ψυρρή και θυμήθηκα για άλλη μια φορά τον τόνο της φωνής του Σταύρου Ζουμπουλάκη και τα συναισθήματα που εξέφρασε όταν μας οδήγησε στα χνάρια του Παπαδιαμάντη στην Αθήνα. πριν από χρόνια. Ξεκινήσαμε από τον Άγιο Ελισαίο στην οδό Άρεως, στο Μοναστηράκι, και σταδιακά μπήκαμε στα στενά του Ψυρρή, όπου τα εξωκλήσια των αντιφρονούντων και οι απαρχές αυτής της παλαιότερης συνοικίας αποτελούσαν τον γνώριμο κοινωνικό κύκλο του Παπαδιαμάντη.
Ανάμεσα σε τόσες στάσεις και αναφορές περάσαμε και τον Άγιο Αθανάσιο. Λίγοι το ξέρουν κι αν δεν σου πουν ότι περνάς από μια εκκλησία, έστω και μικρή, μπορεί να περάσεις χαμένος στις σκέψεις σου και να μη γυρίσεις καν να χαϊδέψεις με το βλέμμα σου έστω και αυτό το αθηναϊκό ναΐδριο. Παρατάσσεται και εκεί που η νεότερη Αθήνα την άφηνε για να περάσει, άλλοτε με διώροφα σπίτια και μονώροφα, και αργότερα με κτίρια γραφείων και επάλληλους τεχνίτες και ανερχόμενα βενζινάδικα. Αυτή είναι η εικόνα του Ψυρρή, που βρίσκεται σε διαρκή μεταμόρφωση τα τελευταία 30 χρόνια. Έφυγε ο παλιός τρόπος ζωής, τα μικρά μαγαζιά και όλη η αστική πανίδα και χλωρίδα που συνόδευε μια διαφορετική μικροοικονομία, με μια δόση χειρωνακτικής εργασίας, ανταλλαγών, επισκευών και χειροτεχνιών. Φωτογραφίες από το 1965 ακόμα και το 1978 (μαυρόασπρες φωτογραφίες της Άννας Βιχ μου έρχονται στο μυαλό) μαρτυρούν μια διαφορετική ατμόσφαιρα, περισσότερο συνδεδεμένη με τα χρόνια του Παπαδιαμάντη. Αυτός ο κόσμος υποχώρησε και ένας άλλος αναδύθηκε για να καταλάβει τα κενά, να συνυπάρξει με ό,τι απέμεινε, να ορίσει άλλον ήχο, άλλες μυρωδιές και άλλους φωτισμούς.
Εκεί όμως, κοντά σε όλα όσα μερικές φορές φαντάζουν απεριόριστα, εμφανίζονται εικόνες που θυμίζουν τον μικρό και ταπεινό Άγιο Αθανάσιο. Βρίσκεται κοντά στον Άγιο Δημήτριο, μια από τις ωραιότερες εκκλησίες της παλιάς Αθήνας, αλλά της αστικής Αθήνας του 19ου αιώνα. Γιατί ο Άγιος Αθανάσιος δεν έχει καμία σχέση με την αστική ζωή της Αθήνας ως πρωτεύουσας. Είναι μια παλιά, πολύ παλιά εκκλησία, μετόχι της Ιεράς Μονής Παναγίας Χρυσολεόντισσας στην Αίγινα. Ο Ιωάννης Μιχαλακόπουλος, λόγιος και ιστορικός της αρχαίας Αθήνας, έγραψε γι’ αυτό (το δικό του έργο «Οι δώδεκα εκκλησίες των Αθηνών»), καθώς και για πολλούς ανθρώπους που πέρασαν τον χρόνο στην Αθήνα και γονάτισαν μπροστά στη σεμνότητα των ναυδριών.
Όπως έλεγε ο Δημήτριος Καμπούρογλου, βρισκόμαστε στο θρησκευτικό έδαφος των Αναργύρων αγίων του Ψυρρή. Παραλείπει τον «μικρό» Άγιο. Αθανασίου, που μας αφορά στο σημείωμα αυτό, ο Στ. Ο Αθανάσιος «συνέταιρος της αρχαίας μονής της Αίγινας» (όπως λέει στο βιβλίο του «Αι Παλαιαί Αθηναί»), γιατί ασχολείται με εκκλησίες που εξαφανίστηκαν επί Όθωνα, ανάμεσά τους και ο περίφημος και σπουδαίος Άγιος Αθανάσιος στον Ψυρρή, του οποίου η «κατάθεση φαίνεται έγιναν το 1856». Ήταν ένας «θαυματουργός» ναός, ένας ναός που χάθηκε.
Όμως ο μικρός και σεμνός Άγιος Αθανάσιος, που σώθηκε αν και συντετριμμένος και συχνά κατεστραμμένος, εμφανίστηκε μπροστά μου πριν από λίγες μέρες, καθαρός και στολισμένος με σημαίες, με γιρλάντες από τριγωνικές ελληνικές και βυζαντινές σημαίες, μικρές σε μέγεθος, όπως αρμόζει στο ναΐδριο της Αριστοφάνης. Δρόμος. Και είναι ένα εκκλησάκι με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, μια μονόχωρη βασιλική με θολωτή στέγη, που μας θυμίζει την Αθήνα από τους μακρινούς εκείνους αιώνες. Από τη σκοπιά μου, βασανισμένο και διακοσμημένο, έμοιαζε με μια σελίδα από ένα βιβλίο που διάβαζα, μια βαθιά υπενθύμιση του τόπου και της ιστορίας.
