Συγγραφέας: James Stavridis*
Μια πολιτεία που λίγοι Αμερικανοί θα μπορούσαν να εντοπίσουν σε χάρτη, η πλούσια σε πετρέλαιο χώρα της Νότιας Αμερικής Γουιάνα, βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση. Έχει έναν μεγάλο και επιθετικό γείτονα, τη Βενεζουέλα, που κυβερνάται από έναν αυταρχικό ηγέτη που διατηρεί στενές σχέσεις με τη Ρωσία, το Ιράν, την Κούβα και άλλες χώρες με αυταρχικά καθεστώτα.
Σε μια κίνηση που θυμίζει την εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, ο δικτάτορας της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο – πρώην οδηγός λεωφορείου και συνεργάτης του προκατόχου του, Ούγκο Τσάβες – διεξήγαγε πρόσφατα δημοψήφισμα στη χώρα του. Το ζήτημα ήταν αν θα προσαρτηθεί ένα τεράστιο τμήμα της Γουιάνας που συνορεύει με τη Βενεζουέλα που ονομάζεται Essequibo, το οποίο αποτελεί περίπου τα δύο τρίτα της επικράτειας της Γουιάνας. Είναι μια περιοχή πλούσια σε φυσικούς πόρους όπως πετρέλαιο, χρυσό, γλυκό νερό και ξυλεία και ο πληθυσμός της είναι σχετικά μικρός, γύρω στις 100.000.
Αξιώσεις
Η Βενεζουέλα διεκδικεί την επικράτεια για πάνω από έναν αιώνα, αν και οι αξιώσεις της απορρίφθηκαν στη διεθνή διαιτησία το 1899. Οι Γουιάνοι θεωρούν κατανοητό το δημοψήφισμα στη Βενεζουέλα ως υπαρξιακή απειλή. Το επίσημο αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο δεδομένης της κατασταλτικής φύσης του καθεστώτος στη Βενεζουέλα -ο Μαδούρο κήρυξε «απόλυτη επιτυχία» με το 95% των ψηφοφόρων να υποστηρίζει τις προτάσεις του – αλλά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι τα εκλογικά τμήματα ήταν σε μεγάλο βαθμό άδεια.
Η τραγική ειρωνεία είναι ότι η Γουιάνα, μια ιστορικά πολύ φτωχή χώρα, ανθεί. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η χώρα γνώρισε οικονομική ανάπτυξη 37% το 2023 (και αναμένεται να τα πάει ακόμα καλύτερα το επόμενο έτος) λόγω των τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου της – μεγαλύτερα από τη Βενεζουέλα με πάνω από 11 δισεκατομμύρια βαρέλια κυρίως υπεράκτιων αποθεμάτων αργού πετρελαίου – επιτέλους άρχισαν να χρησιμοποιούνται.
Με συνολικό πληθυσμό λιγότερο από 1 εκατομμύριο, η Γουιάνα θα μπορούσε να γίνει το Κουβέιτ της Καραϊβικής. Δεν είναι περίεργο που ένας μεγάλος, επιθετικός, χωρίς αρχές γείτονας με σοσιαλιστική οικονομία είναι σοβαρός να σχεδιάσει ξανά τους χάρτες και να συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχει πια η Γουιάνα – ακριβώς όπως προσπαθεί να κάνει ο Πούτιν με την Ουκρανία.
Ποιες είναι οι συνέπειες της σχεδιαζόμενης αρπαγής γης; Και τι πρέπει να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι Νοτιοαμερικανοί φίλοι τους και η διεθνής κοινότητα για αυτό;
Όταν ήμουν διοικητής της Νότιας Διοίκησης των ΗΠΑ – υπεύθυνος για τους στρατιωτικούς δεσμούς σε όλη τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική – επισκέφτηκα σχεδόν κάθε χώρα της περιοχής. Όχι όμως και η Βενεζουέλα, η οποία ήταν ήδη υπό την κυριαρχία του Τσάβες εκείνη την εποχή.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στο Georgetown, την αγγλόφωνη πρωτεύουσα της Γουιάνας (πρώην βρετανική αποικία), εντυπωσιάστηκα από τη φιλικότητα των ανθρώπων, την ήσυχη γοητεία της πόλης και την απέραντη ομορφιά των βουνών, των ποταμών και των ακτών της χώρας. Είχαμε μια ήπια, άμεση σχέση μεταξύ των ενόπλων δυνάμεών μας και των μικροσκοπικών δυνάμεων αυτοάμυνας της Γουιάνας, και στη συνέχεια προσπάθησα να αυξήσω την αμερικανική βοήθεια.
Ο τότε πρόεδρος της χώρας μου είπε ότι ανησυχούσε για τρία πράγματα: το εμπόριο ναρκωτικών, τη «διαρροή εγκεφάλων» καθώς ταλαντούχοι νεότεροι Γουιάνοι εγκατέλειψαν τη χώρα αναζητώντας καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας σε πλούσιες χώρες και τέλος – πάνω απ ‘όλα – το εδαφικό της Βενεζουέλας φιλοδοξίες. Αν και δεν είχαμε μια επίσημη αμυντική συνθήκη με τη Γουιάνα, έκανα ό,τι μπορούσα για να διαβεβαιώσω τους ηγέτες της για την υποστήριξη των ΗΠΑ. Ευτυχώς για τη Γουιάνα, η εσωτερική αναταραχή στη Βενεζουέλα – συμπεριλαμβανομένου του θανάτου του μισητού Τσάβες και της εμφάνισης μιας σοβαρής αντιπολίτευσης – οδήγησε το Καράκας να επικεντρωθεί στις εσωτερικές του υποθέσεις.
Τώρα που η εξουσία του έχει παγιωθεί και οι εθνικές εκλογές του 2024 πλησιάζουν, ο Μαδούρο φαίνεται να χρησιμοποιεί το ζήτημα του «Βενεζουέλας Εσεκίμπο» ως σημείο για να ενώσει τους πολίτες του. Στέλνει υπαλλήλους της PDVSA, της διεφθαρμένης και χρεοκοπημένης εθνικής εταιρείας πετρελαίου της Βενεζουέλας, στα νερά και τα εδάφη της Γουιάνας για να διεξάγουν έρευνα και να προετοιμαστούν για δραστηριότητες εξόρυξης. Ο Μαδούρο προώθησε χάρτες της «μεγαλύτερης Βενεζουέλας» που περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της Γουιάνας και υπέγραψε διάταγμα για την ίδρυση της λεγόμενης «Ύπατης Επιτροπής για την Άμυνα του Εσεκίμπο».
Ντόμινο του κόσμου
Δεν είναι σαφές εάν ο Μαδούρο είναι αρκετά σοβαρός για να υποστηρίξει όλα τα παραπάνω με μια στρατιωτική εισβολή πλήρους κλίμακας. Ωστόσο, αυτά είναι πολύ ανησυχητικά συμπτώματα.
Εάν συμβεί εισβολή, οι ένοπλες δυνάμεις της Βενεζουέλας είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές της Γουιάνας, έχουν τεράστια πλεονεκτήματα εξοπλισμού και έχουν εκπαιδευτεί από τη Ρωσία και την Κούβα. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι Κουβανοί σύμβουλοι πιθανότατα θα βοηθούσαν στην εισβολή.
Η Γουιάνα έχει μια μικρή στρατιωτική δύναμη (μόνο περίπου 4.000 στρατιώτες, συμπεριλαμβανομένων των εφέδρων), μικρό αμυντικό προϋπολογισμό και δεν υπάρχουν ξένοι στρατιωτικοί σύμβουλοι στο έδαφος. Γι’ αυτό οι Γουιάνοι στρέφονται στα δύο μεγαλύτερα έθνη της αμερικανικής ηπείρου – τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βραζιλία – για υποστήριξη.
Ο πρόεδρος Ιρφάαν Άλι λέει ότι η κυβέρνησή του βρίσκεται σε συνομιλίες με την Ουάσιγκτον και τη Μπραζίλια και λαμβάνει διαβεβαιώσεις. Είπε ότι μίλησε με τον Πρόεδρο της Βραζιλίας Luiz Inacio Lula da Silva, ο οποίος του είπε ότι «η Βραζιλία στέκεται σταθερά με τη Γουιάνα» και έχει αναπτύξει στρατεύματα και τεθωρακισμένα οχήματα στα σύνορα της χώρας του με τη Γουιάνα και τη Βενεζουέλα.
Όλα αυτά ακολουθούν την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία πριν από δύο χρόνια: ένας πολύ μεγαλύτερος γείτονας προβάλλει εδαφικές διεκδικήσεις χωρίς πραγματικά, διεθνώς αναγνωρισμένα νομικά επιχειρήματα, προετοιμάζεται για προσάρτηση, σχεδιάζει νέους χάρτες και μάχεται για τεράστιους φυσικούς πόρους. Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του παγκόσμιου φαινομένου ντόμινο που εμφανίζεται όταν οι χώρες που συνεχίζουν τις παράνομες αρπαγές γης δεν βρίσκουν έγκαιρη αντίσταση.
Στο λαμπρό βιβλίο του για τη γεωπολιτική του 2018, The Jungle Grows Back, ο πολιτικός επιστήμονας Robert Kagan υποστήριξε ότι όσο περισσότερο οι διεθνείς κανόνες διαβρώνονται κάπου, τόσο πιο γρήγορα θα εξαπλωθεί το χάος σε περιφερειακό ή και παγκόσμιο επίπεδο. Η κατάσταση μπορεί τότε να αρχίσει να μοιάζει με εκείνη της δεκαετίας του 1930, όταν η Ναζιστική Γερμανία και η Αυτοκρατορική Ιαπωνία άρχισαν να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερες περιοχές στην Ευρώπη και την Ασία, αντίστοιχα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι, φυσικά, η μεγαλύτερη και ισχυρότερη χώρα της Αμερικής. Η Βραζιλία έχει ισχυρό στρατό. Η Μεγάλη Βρετανία, ως πρώην αποικιακή δύναμη, εκφράζει την υποστήριξή της στην πρώην αποικία της, η οποία κέρδισε την ανεξαρτησία της ειρηνικά το 1966. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκινούν στρατιωτικές πτήσεις στον εναέριο χώρο της Γουιάνας ως μέρος της συνεχιζόμενης επιχειρησιακής συνεργασίας του μικρού έθνους με τη Νότια Διοίκηση των ΗΠΑ, με έδρα το Μαϊάμι.
Το «κλειδί» είναι να αποτραπεί η κλιμάκωση
Όπως και στην Ουκρανία, η Ουάσιγκτον πρέπει να χρησιμοποιήσει διπλωματικό κεφάλαιο για να ενώσει την περιοχή ενάντια στην επιθετικότητα των ληστών. Αυτό θα μπορούσε να γίνει πιο αποτελεσματικά σε στενή συνεργασία με τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών, μια συνεργατική οργάνωση των 34 ανεξάρτητων κρατών της Αμερικής. Μια επίσημη κοινή δήλωση υποστήριξης προς τη Γουιάνα από τις ΗΠΑ και τη Βραζιλία θα ήταν χρήσιμη.
Η ενίσχυση του στρατού των ΗΠΑ και ίσως ακόμη και η αποστολή πολεμικών πλοίων στα λιμάνια της Γουιάνας -υπάρχουν πάντα πλοία του αμερικανικού ναυτικού και της ακτοφυλακής που πλέουν στην Καραϊβική- είναι μια καλή ιδέα. Οι επίγειες ασκήσεις των μονάδων της Νότιας Διοίκησης του Στρατού των ΗΠΑ μπορούν να οργανωθούν αρκετά γρήγορα.
Όπως πάντα, το κλειδί είναι να προλάβουμε τις παρορμήσεις του δικτάτορα. Η Δύση απέτυχε να στείλει ένα αρκετά ισχυρό μήνυμα στον Σαντάμ Χουσεΐν του Ιράκ προτού εισβάλει στο Κουβέιτ το 1990. Η Σερβία εισέβαλε στο Κοσσυφοπέδιο το 1998, αγνοώντας τον Οργανισμό Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ΝΑΤΟ). Ομοίως, ο Πούτιν υποτίμησε την αντίδραση της Δύσης τις ημέρες πριν εξαπολύσει μια ευρείας κλίμακας επίθεση στην Ουκρανία – αν και σε αυτή την περίπτωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους είχαν ευτυχώς ένα σταθερό σχέδιο να βοηθήσουν το Κίεβο διπλωματικά και στρατιωτικά.
Ο Μαδούρο εξετάζει σαφώς τις επιλογές του καθώς οι ένοπλες δυνάμεις της Βενεζουέλας συνεχίζουν να προελαύνουν προς τα σύνορα με τη Γουιάνα. Αποφασιστική δράση θα μπορούσε τώρα να αναγκάσει τον Μαδούρο να παραιτηθεί: οι φίλοι της Γουιάνας, ειδικά οι ΗΠΑ και η Βραζιλία, πρέπει να προετοιμάσουν ένα μείγμα διπλωματικών, στρατιωτικών και οικονομικών εργαλείων για να αποφύγουν μια μεγάλη ένοπλη σύγκρουση στην Αμερική.
*Ο Τζέιμς Σταυρίδης είναι αρθρογράφος του Bloomberg Opinion, απόστρατος ναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, πρώην Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής του ΝΑΤΟ και συνταξιούχος κοσμήτορας της Σχολής Νομικής και Διπλωματίας Fletcher στο Πανεπιστήμιο Tufts. Είναι επίσης αντιπρόεδρος παγκόσμιων υποθέσεων στο The Carlyle Group. Υπηρετεί στα διοικητικά συμβούλια των American Water Works, Fortinet, PreVeil, NFP, Ankura Consulting Group, Titan Holdings, Michael Baker και Neuberger Berman και έχει υπηρετήσει ως σύμβουλος της Shield Capital, μιας εταιρείας επενδύσεων στον κυβερνοχώρο.
Παραγωγή – Έκδοση – Επιλογή κειμένων (2019-2023): Γ.Δ. Παυλόπουλος
