Με τον ερχομό του νέου έτους, το έργο ενός μεγάλου Βρετανού συγγραφέα J. RR Tolkienμαζί με άλλα σημαντικά πολιτιστικά έργα, απελευθερώνεται από πνευματικά του δικαιώματα και πλέον γίνεται «δημόσιος τομέας». Ωστόσο, το θέμα δεν είναι τόσο απλό. Η “κοινή ιδιοκτησία” των έργων του Tolkien ισχύει μόνο για εκείνα που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του συγγραφέα και ενεργοποιείται μόνο σε χώρες όπου η ισχύουσα νομοθεσία ορίζει ότι ένα έργο χάνει τα πνευματικά του δικαιώματα 50 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού (συμπεριλαμβανομένης της Νέας Ζηλανδίας, της Λευκορωσίας και της Αιγύπτου). Όμως στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αλλά και στις ΗΠΑ και στον Καναδά) αυτό συμβαίνει όχι 50, αλλά 70 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού.
Και αν αυτό ακούγεται περίπλοκο, δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με το ατελείωτο και μπερδεμένο κουβάρι των εγχώριων νομικών παραξενιών και περιπλοκών που μπορεί να συναντήσει κανείς στον παράξενο κόσμο των πνευματικών δικαιωμάτων. Πέρα όμως από τους λαβύρινθους του νόμου, υπάρχει και μια ταραχώδης μάχη εμπορικών συμφερόντων που μαίνεται εδώ και δεκαετίες γύρω από το έργο του μεγάλου Βρετανού συγγραφέα. Το θέμα είναι πράγματι τόσο απίστευτα περίπλοκο (και μερικές φορές απίστευτο) που λίγοι το έχουν ή το καταλαβαίνουν πραγματικά, και θα έπρεπε να αφιερώσουμε ολόκληρες σελίδες για να το παρουσιάσουμε σε όλο του το μεγαλείο.
Αναφέρουμε εδώ, για παράδειγμα, ότι το 2001 ο Κρίστοφερ Τόλκιν, γιος του συγγραφέα και μάνατζερ του έργου του, εξέφρασε τις επιφυλάξεις του για την τριλογία δημοφιλών ταινιών σε σκηνοθεσία Πίτερ Τζάκσον, αμφισβητώντας τη σκοπιμότητα μιας κινηματογραφικής ερμηνείας που θα μπορούσε να διατηρήσει την ουσία του πρωτότυπου έργου. «Κατέστρεψαν το βιβλίο φτιάχνοντας μια ταινία δράσης για δεκαπεντάχρονα», όπως δήλωσε δυνατά σε συνέντευξή του στη Le Monde. Το 2008, τελικά κινήθηκε νομικά εναντίον της New Line Cinema, της εταιρείας παραγωγής της τριλογίας ταινιών, ισχυριζόμενος ότι χρωστούσε στην οικογένειά του 80 εκατομμύρια λίρες σε απλήρωτα δικαιώματα. Ως αποτέλεσμα αυτής της παρεξήγησης, σταμάτησε να μιλάει ακόμη και με τον γιο του Σάιμον, ο οποίος εργαζόταν ως σύμβουλος στη σειρά.
Ο Όμπι-Ουάν και ο… Γκάνταλφ
Ωστόσο, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι όλες οι διαφωνίες προκλήθηκαν από αυτό το εξαιρετικά επιδραστικό (και εξαιρετικά ελκυστικό στην αγορά) υλικό. Το υπέροχο μυαλό του Tolkien γέννησε μια μαγευτική μυθολογία, εμπλουτίζοντας και τελικά μεταμορφώνοντας για πάντα ολόκληρο το οικοδόμημα του δυτικού συλλογικού κόσμου φαντασίας. Δεν είναι δύσκολο να δεις το σημάδι του Τόλκιν “Πόλεμος των άστρων” Με Τζορτζ Λούκαςόπου οι δυνάμεις του καλού παίρνουν τη μορφή του σοφού δασκάλου Obi-Wan Kenobi που παίρνει το νήμα του λευκού μάγου Gandalf του Tolkien, και η «σκοτεινή πλευρά» προσωποποιείται από τον Darth Vader, μια σχετική μορφή του Sauron, του κυβερνήτη του σκότους.
Ταυτόχρονα, εφευρίσκοντας έναν νέο κόσμο με τη δική του ιστορία, γεωγραφία και κουλτούρα, ο Tolkien δημιούργησε επίσης έναν παγκόσμιο στρατό αφοσιωμένων και σκληροπυρηνικών θαυμαστών που βρήκαν αυτόν τον φανταστικό κόσμο πιο συναρπαστικό, ρεαλιστικό – και σίγουρα πιο γοητευτικό – από τον πραγματικό κόσμος.
Ο παγκόσμιος στρατός των θαυμαστών της Trilogy στοχοποιείται από τους επιτήδειους που ετοιμάζουν από βιβλία μέχρι… φέρετρα!
Επιπλέον, οι περικοπές που προκάλεσε το έργο του ήταν τόσο βαθιές και η παγκόσμια απήχησή του τόσο μεγάλη, που ενέπνευσε (και συνεχίζει να εμπνέει) μια ατελείωτη παρέλαση spin-offs, μια ολόκληρη εμπορική οικολογία που εκτείνεται στο νόμιμο (έως παράνομο) φάσμα.
Διαχειριστές του Ιδρύματος Tolkien (Το κτήμα του Τόλκιν), η νομική οντότητα που διαχειρίζεται την περιουσία του συγγραφέα (συμπεριλαμβανομένων των πνευματικών δικαιωμάτων για τα περισσότερα από τα έργα του) για δεκαετίες αναγκάζεται τακτικά να αντιμετωπίζει κάθε μορφή παρανομίας από αμέτρητους ενθουσιώδεις θαυμαστές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εκδίδουν και πωλούν εκδόσεις των βιβλίων του χωρίς απαιτούσε άδεια ή όσοι δημοσιεύουν ολόκληρα τα κείμενά του στο διαδίκτυο, αλλά και κάθε είδους αιτήματα, όπως ένας θαυμαστής που ήθελε να δημιουργήσει μια σειρά από φέρετρα με τα ονόματα των χαρακτήρων από το έργο του συγγραφέα.
Αλλά όταν κάτι γίνεται μια βαθιά πολιτιστική εμπειρία για αμέτρητους ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη, αναμένεται να γίνει μια κοινή, καθολική ιδιοκτησία. Μπορεί η συλλογική φαντασία ολόκληρων κοινωνιών να ανήκει και να ορίζεται από συμβόλαια και ρήτρες; Οι δικηγόροι μπορεί να γνωρίζουν τα ψιλά γράμματα του νόμου και οι επιχειρηματίες μπορεί να ελπίζουν να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα εδάφη της «Μέσης Γης», αλλά συχνά ένας παγκόσμιος στρατός πανταχού παρών «Τολκινιστών» φαίνεται να υποστηρίζει το έργο του εκλεπτυσμένου φιλολόγου της Οξφόρδης ως αληθινός, αληθινός φύλακας του.
