Ο εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού επιτήρησης της Αστυνομίας θα ολοκληρωθεί σύντομα με την τελική φάση του διαγωνισμού για την προμήθεια καμερών, με τη λήξη της προθεσμίας των 15 ημερών για την υποβολή προσφορών από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες την Τετάρτη. Έγιναν διαβουλεύσεις για τους τεχνικούς και οικονομικούς όρους του διαγωνισμού, κατά τον οποίο -σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη- το εύρος τιμών κυμαινόταν από δέκα έως είκοσι εκατομμύρια ευρώ. «Σχετιζόταν με τις ιδιαίτερες τεχνικές ιδιότητες του εξοπλισμού που διαθέτει η κάθε εταιρεία στην αγορά», είπε η «Κ». Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Τάξης Μάνος Λογοθέτης. «Επιλέξαμε μια ενδιάμεση λύση που περιλάμβανε όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά που χρειαζόμασταν».
Τι είναι οι κάμερες σώματος;
Αυτό είναι ο περίπου 400 κάμερες 24 ωρών που θα εγκατασταθούν σε αυτοκίνητα της αστυνομίας και 2.000 κάμερες «φορέσιμες», δηλαδή ενσωματωμένες στις αστυνομικές στολές και ποιος θα μπορεί να ηχογραφήσει όσο θέλει, αλλά και ζωντανή μετάδοση εικόνας στο κέντρο επιχειρήσεων, χρήση τηλεπικοινωνιακών δικτύων.
Οι κάμερες στις αστυνομικές στολές θα μπορούν να μεταδίδουν δεδομένα σε ειδική μορφή, παρακάμπτοντας έτσι προβλήματα σήματος. Θα ενεργοποιηθούν μόλις απομακρυνθούν από το σταθμό φόρτισης και θα κάνουν εγγραφή κάθε λίγα δευτερόλεπτα, κάνοντας loop και αποθηκεύοντας το βίντεο στην εσωτερική μη πτητική μνήμη μέχρι να μπουν σε κανονική λειτουργία εγγραφής. Χάρη στις οδηγίες του κέντρου ή του χρήστη, θα μπορούν στη συνέχεια να γράφουν συνεχώς για αρκετές ώρες, αλλά το υλικό θα μπορεί να «κατέβει» μόνο αφού ολοκληρώσουν τη χρήση του. «Για παράδειγμα, δεν θα συμπεριληφθούν στη διαδικασία εγγραφής για όλη την πορεία, αυτό είναι τεχνικά αδύνατο», εξηγεί ο κ. Λογοθέτης. – Και δεν χρειάζεται.
Το τελικό κόστος των καμερών θα ανέλθει στα 17,5 εκατ. ευρώ και, όπως εξηγούν στελέχη του υπουργείου, δεν αφορά μόνο την αγορά, αλλά και τη συντήρηση του εξοπλισμού σε ορίζοντα έξι ετών.
Μέχρι στιγμής, η χρήση φορητών καμερών ήταν σε πιλοτική βάση προκειμένου να ενημερωθούν για τις δυνατότητες και τους περιορισμούς τους – σύμφωνα με το υπουργείο, ωστόσο, οι αρχές που είναι αρμόδιες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και των δικαιωμάτων των πολιτών στην εποχή της αυξημένης επιτήρησης επισημαίνουν παραλείψεις, ακόμη και πριν από την ενοποίηση αυτής της πρόσθετης τεχνολογίας.
Νομικό πλαίσιο
Το νομικό πλαίσιο για τη χρήση των συστημάτων επιτήρησης αρχίζει σιγά σιγά να διαμορφώνεται το 2011, με την ψήφιση του νόμου 3917, που προβλέπει τη λειτουργία τους χωρίς όμως να προσδιορίζονται οι όροι χρήσης και τα μέτρα ασφαλείας. Η ανάγκη για πρόσθετους κανονισμούς για την αντιμετώπιση των δυσκολιών ικανοποιήθηκε σχεδόν μια δεκαετία αργότερα από ένα προεδρικό διάταγμα του 2020 που περιέγραφε λεπτομέρειες για την εγκατάσταση συστημάτων επιτήρησης. «Καμία από τις κυβερνήσεις που παρενέβησαν δεν αποφάσισε να θέσει αυτό το πολύ σημαντικό ζήτημα», λέει η «Κ». Λευτέρης Ηλιουδάκης, συνιδρυτής της οργάνωσης Homo Digitalisσε σχέση με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των «υποκειμένων των δεδομένων», δηλαδή των πολιτών που γίνονται χρήστες ψηφιακών τεχνολογιών, οικειοθελώς ή ακούσια.
Ο νόμος δίνει στους πολίτες το δικαίωμα να ζητήσουν από τις αρχές να επανεξετάσουν το υλικό και, εάν υπάρχει βάσιμος λόγος, να το αφαιρέσουν.
Το PD του 2020 είναι ένα σχέδιο δράσης που καθορίζει επίσης το πλαίσιο για τη χρήση των καμερών σώματος, συμπεριλαμβανομένων κανόνων σχετικά με τον τρόπο χρήσης του πλάνα από το υλικό και πότε πρέπει να ενεργοποιούνται εάν απαιτείται εισαγγελική εντολή, όπως συμβαίνει με τις διαδηλώσεις κ.λπ. «Τα μόνα δικαιώματα που παρέχει ο νόμος στους πολίτες τα έχουν οι πολίτες μετά την ηχογράφηση», εξηγεί ο κ. Ηλιοδάκης, εξηγώντας ότι καταρχάς οι ηχογραφήσεις είναι νόμιμες.
Οι εγγραφές της κάμερας σώματος διατηρούνται για μέγιστο 48 ώρες, μετά τις οποίες διαγράφονται εάν δεν έχει συμβεί έγκλημα. Ο νόμος δίνει στους πολίτες το δικαίωμα να ζητήσουν από τις αρχές να επανεξετάσουν το υλικό και, εάν υπάρχει βάσιμος λόγος, να το αφαιρέσουν. «Αλλά η Αστυνομία μπορεί να αντιδράσει με καθυστέρηση σε όλους αυτούς τους νόμους, παρόλο που ο νόμος τους επιβάλλει υποχρέωση εντός ορισμένης προθεσμίας. Μπορεί να υποστηρίξει ότι είναι πολύ δύσκολο να τον εντοπίσεις» σημειώνει ο κ. Ηλιοδάκης.
Παραλείψεις
Ωστόσο, ο οργανισμός επισημαίνει ότι οι προϋποθέσεις που καθορίζονται στους κανονισμούς πριν από τη χρήση καμερών δεν πληρούνται πάντα, όπως η δημοσίευση από την αστυνομία μιας αιτιολογημένης αναφοράς που εξηγεί γιατί σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το σύστημα παρακολούθησης.
«Το ΠΔ υποστηρίζει ότι κατά τις υπαίθριες δημόσιες συγκεντρώσεις η ΕΛ.ΑΣ. πρέπει να έχει κάθε φορά ειδική, αιτιολογημένη απόφαση, που να εξηγεί γιατί υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει διαπραχθεί έγκλημα σε μια δεδομένη περιοχή και γιατί η συγκέντρωση πρέπει να καταγραφεί, λέει ο κ. Ηλιοδάκης. «Είδαμε ότι η ΕΛ.ΑΣ. δεν δημοσιεύει αυτές τις αποφάσεις όπως θα έπρεπε, περιοριζόμενος σε ένα απλό δελτίο τύπου. Ακόμη και σήμερα, αυτή είναι η τυπική τακτική τους: ένα πολύ γενικό δελτίο τύπου που δεν λέει τίποτα για τον τύπο των καμερών που θα χρησιμοποιήσουν ή την εμβέλειά τους.
Η οργάνωση Homo Digitalis αναφέρει ότι στράφηκε στην ΕΛ.ΑΣ. την ύπαρξη μελέτης εκτίμησης επιπτώσεων σχετικά με τη χρήση καμερών, στην οποία το αίτημα δεν έλαβε απάντηση. Δεδομένου ότι το κύριο επιχείρημά τους είναι ο σεβασμός της αρχής της αναλογικότητας, ο κ. Ηλιοδάκης επισημαίνει: «Βεβαίως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε νέες τεχνολογίες για τη μείωση της εγκληματικότητας, αλλά αυτές οι εφαρμογές πρέπει να γίνονται σε ένα πλαίσιο αναλογικότητας. Ας μην χρησιμοποιήσουμε μπαζούκα για να σκοτώσουμε μια μύγα – για να το θέσω απλά».
Κάμερες και για την ευθύνη της αστυνομίας;
«Οι κάμερες σώματος είναι πραγματικότητα σε πολλές άλλες χώρες», λέει ο GY Public Policy, κ. Λογοθέτης, επισημαίνοντας ότι η χρήση τους έχει δύο όψεις, ακριβώς επειδή καταγράφουν δύο όψεις ταυτόχρονα. «Και αν κάποιος πολίτης ξεπεράσει τα όρια, αλλά και αν ο αστυνομικός ακολουθεί το πρωτόκολλο», σημειώνει. «Βλέπουμε συνήθως την αρνητική τους πλευρά, όπου καταδικάζεται η υπερβολική αστυνομική βία», προσθέτει.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Γιώργος Ρουσόπουλος, επιστημονικός εμπειρογνώμονας του Γραφείου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, το Γραφείο ενημέρωσε το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη ότι το ΠΔ προς το παρόν δεν καλύπτει συγκεκριμένο σκοπό, δηλαδή τον έλεγχο των ενεργειών των αστυνομικών. «Η χρησιμότητα των καμερών σώματος είναι ότι σε περίπτωση διαφωνίας για τις ενέργειες ενός αστυνομικού, το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποδειχθεί ότι οι ενέργειές του ήταν σωστές. Ωστόσο, αυτός ο στόχος – η λογοδοσία των αστυνομικών – δεν περιλαμβανόταν στο προεδρικό διάταγμα. Λοιπόν, αν θέλουμε να έχουμε δίκιο, να τροποποιηθεί ανάλογα ο νόμος και να προστεθούν άρθρα στο προεδρικό διάταγμα» τονίζει ο Ρουσόπουλος.
Εφέ ψύξης
Το κύριο επιχείρημα για τη χρήση καμερών είναι την καταπραϋντική τους δράση, το λεγομενο «ψυκτική επίδραση», δηλαδή αποθάρρυνση οποιωνδήποτε προθέσεων είχε ένα άτομο σε δημόσιο χώρο ακριβώς επειδή τον παρακολουθούν. «Ωστόσο, η κάμερα τροποποιεί τη συμπεριφορά των ανθρώπων όχι μόνο σε παράνομες δραστηριότητες, αλλά και σε νόμιμες», σημειώνει ο Ρουσόπουλος.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πεποίθηση που επικρατεί είναι ότι η τοποθέτηση καμερών σε μια δεδομένη περιοχή μειώνει τη συχνότητα των εγκλημάτων. «Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πολεμάς το έγκλημα, απλώς το μεταφέρεις κάπου αλλού», εξηγεί ο Ρουσόπουλος. «Έτσι, μια κάμερα είναι το κατάλληλο μέσο μόλις αξιολογήσετε τι θέλετε να προστατέψετε και αν έχει πραγματικά μεγάλη αξία».
Τα νομικά εργαλεία που υπάρχουν στην Ελλάδα στοχεύουν στην εξισορρόπηση της χρήσης των καμερών μεταξύ δύο δικαιωμάτων: του δικαιώματος κάθε πολίτη στην ασφάλεια και του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και της προστασίας ευαίσθητων δεδομένων όπως οι πολιτικές πεποιθήσεις. «Το εμπόδιο ασφαλείας που εισάγεται είναι ότι η αστυνομία δεν ενεργεί μόνη της εδώ, αλλά έχει και έναν δικαστικό λειτουργό που πρέπει να εγκρίνει συνεχώς τις ενέργειες», καταλήγει ο κ. Ρουσόπουλος, εξηγώντας ότι το νομικό πλαίσιο επαρκεί για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών εφόσον αυτό είναι σεβαστό.
