«Μεταξύ Σεβρών και Λωζάνης» είναι ο τίτλος του μηνύματος Βιβλίο ιστορία Βλάσης Αγζίδης. Καλύπτει όλη τη δραματική περίοδο από το 1920, με την υπογραφή της Συνθήκη των Σεβρώνμέχρι το 1923, οπότε Συνθήκη της Λωζάνηςμε την οποία κλείνει επίσημα το χρονικό του Μια μικρή καταστροφή στην Ασία. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν σταματά εκεί. Το βιβλίο του έχει υπότιτλο «Σελίδες τραγωδίας στη Μικρά Ασία» και πράγματι ρίχνει φως σε λιγότερο σημαντικές πτυχές όπως το εμπόριο των οστών των πεσόντων Έλληνες της Μικράς Ασίας που ακολούθησε τη Λωζάνη. Η «Κ» δημοσιεύει σε προπαραγγελία σήμερα ένα απόσπασμα του σχετικού κεφαλαίου. Το βιβλίο κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή από εκδόσεις Πατάκη.
HM
Η πρώτη καταγεγραμμένη μεταφορά του εμπορίου οστών, που έλαβε υπόψη του ερευνητή Χρήστου Μαχαιρίδη, έγινε τον Φεβρουάριο του 1924, όταν Γάλλοι επιχειρηματίες αγόρασαν ένα φορτίο οστών που κατευθυνόταν από το λιμάνι των Μουδανιών στη Μασσαλία. Η δεύτερη αποστολή πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1924 με το ολλανδικό ατμόπλοιο «Venus». Το πλοίο φόρτωσε τα οστά από το λιμάνι της Σμύρνης και έφτασε στον προορισμό του, το Άμστερνταμ, στις 24 Απριλίου. Το γεγονός αυτό φαίνεται να ήταν ευρέως γνωστό και υπήρχαν πολλές αναφορές σε ελληνικές εφημερίδες. Η φιλελεύθερη εφημερίδα Ελεύθερος Λόγος έγραψε στις 20 Απριλίου: «Το ολλανδικό ατμόπλοιο Venus, που μετέφερε ένα φορτίο οστών από ανθρώπινους σκελετούς που σκοτώθηκαν στη Μικρά Ασία, πέρασε από το Γιβραλτάρ στις 19 Απριλίου. […] κατευθυνόμενος προς το Άμστερνταμ, φθάνοντας εκεί τρεις μέρες αργότερα». Η εφημερίδα γράφει ότι το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ενημέρωσε την Ευρώπη για το φορτίο ανθρώπινων οστών, καθώς και για τις διαμαρτυρίες του ελληνικού κόσμου κατά της ελληνικής κυβέρνησης, που ανέχτηκε αυτή τη βεβήλωση. Σύμφωνα με την εφημερίδα, η πράξη αυτή ήταν παραβίαση της Συμφωνίας της Λωζάνης. Το πλοίο πέρασε από τη Σάμο, την Ικαρία και τον Πειραιά.
Το ολλανδικό ατμόπλοιο Venus, που μετέφερε ένα φορτίο με οστά και σκελετούς ανθρώπων που σκοτώθηκαν στη Μικρά Ασία, πέρασε το Γιβραλτάρ στις 19 […] πηγαίνοντας στο Άμστερνταμ.
Το πρώτο κείμενο που περιγράφει τη μεταφορά γράφτηκε από τον Χρήστο Μαργετίδη από το Βαθύ της Σάμου στις 4 Απριλίου 1924. Η μαρτυρία του Μαργετίδη βασίζεται σε αυτόπτες μάρτυρες που είδαν το φορτίο, το οποίο ήταν «Σκελετοί αλόγων, βοδιών, καμήλων και – ω, τι φρίκη! – ανθρώπινοι σκελετοί μαζί, ανακατεμένοι, συσκευασμένοι, κατάλληλοι για κομπόστ πρώτης κατηγορίας. Γράφει στο άρθρο του με τίτλο: «Ένα πλοίο με ανθρώπινα οστά. Χριστιανοί της Μικράς Ασίας στο ευρωπαϊκό εμπόριο!»: «Το «μαύρο καράβι» με τα οστά των Χριστιανών της Μικράς Ασίας έφτασε αφού απέπλευσε από τα μικρασιατικά παράλια […]. Και είπα στον εαυτό μου: «Αθλιωμένος, σκοτωμένος! Το μαρτύριο και ο άδικος θάνατός σου δεν ήρθαν παρά μόνο όταν σε θάφτηκαν και το σώμα σου έγινε τροφή για τα σκυλιά, τα κοράκια και τους λύκους των ανατολικών δασών […]. Το τραγικό σας δράμα δεν τελείωσε με τη ζωή σας, αλλά συνεχίζει να εκτυλίσσεται γύρω από τα κόκαλά σας σε σκηνές πρωτοφανούς ασέβειας και αχαρακτήριστης απανθρωπιάς. […]. Και αντί για μια καθαρή συγκέντρωση πάνω από το πτώμα σου, η βασανισμένη ψυχή σου θα ακούσει με θλιμμένα μάτια τον διάλογο της μπάντας στο παζάρι πάνω από τους κερδοφόρους σωρούς των οστών σου. Μερικά από τα κέρδη από αυτήν την επιχείρηση ενδέχεται να διατεθούν στο «Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη».
Στο άρθρο από τις 20 Απριλίου η εφημερίδα στολίζεται με το στυλό του Μίχα. Η περιφρόνηση του Αργυρόπουλου για την ελληνική κυβέρνηση προς τους Έλληνες νεκρούς από τη Μικρά Ασία, των οποίων τα οστά είχαν γίνει εμπόρευμα για τους δυτικούς επιχειρηματίες. Γράφει: «Σε αυτές τις πληροφορίες προσέθεσε χθες άλλη εφημερίδα δηλώνοντας ότι το πλοίο που μετέφερε τα οστά είχε φτάσει και στον Πειραιά. Και εδώ σταμάτησαν όλα, εκτός από το πλοίο, που συνέχισε την πορεία του ανενόχλητο. Ο Χάρος τον συνοδεύει και τον καθοδηγεί αποφασιστικά κάτω από τα χλωμά αστέρια». Και συγκρίνει αυτή τη συμπεριφορά της ελληνικής κυβέρνησης με τη μεταφορά από τη Θεσσαλονίκη των οστών 170 Ιταλών στρατιωτών που πέθαναν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως γράφει σαρκαστικά ο αρθρογράφος: «Υπουργοί, στρατηγοί, διοικητές, λουλούδια, όπλα, παρελάσεις, μνημεία, ομιλίες, δάκρυα. Τιμήστε αυτούς που πέθαναν για την πατρίδα τους. […] Κι όμως τα κόκαλα και τα κόκκαλα των πολεμιστών. Ανεξάρτητα, ανθρώπινα οστά και οστά. Άλλα όμως μεταφέρονται στα Ηλύσια της Αθανασίας και άλλα στο καμίνι των λιπασμάτων. Γιατί αυτό είναι που χαρακτηρίζει το φρικιαστικό φορτίο «Λιπαντικά υλικά»! Μέσα στο σκοτεινό του κύτος και όλα τα υπάρχοντα και ανύπαρκτα μέρη του γένους, είναι κλειδωμένα, τσακισμένα και λιωμένα ολόκληρα κομμάτια της ίδιας μας της ζωής. Ένα παιδί δολοφονημένο και αδικημένο, ένας αδερφός, ένας πατέρας και μαζί τους, στη βουλιμία του θερισμού του νεκρικού θερισμού, μια κόρη, μια αδερφή, μια μητέρα, μια αγάπη, μια ανάμνηση. […] Στο μεταξύ, το μαύρο πλοίο με ανθρώπινους σκελετούς συνεχίζει το ταξίδι του. Για να ολοκληρώσει την ανθρώπινη τραγωδία, πηγαίνει στην Ολλανδία. Εκεί, σε μια πλούσια διακοσμημένη αίθουσα, συναντά την κατ’ εξοχήν ανθρωπιστική οργάνωση: το Δικαστήριο της Χάγης. Χιλιάδες αθώοι νεκροί, αντικαταστάσιμοι και όσοι πέθαναν […] νομίσματα, θα βρίσκεται σε κοντινή απόσταση με τα πόδια από τους δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου […]».
Η υπόθεση αυτή έγινε ευρέως γνωστή. Η διασπορά στις Ηνωμένες Πολιτείες συγκινεί και μέσω της εφημερίδας «Εθνικός Κήρυξ» ξεκινά μια συλλογή με στόχο να συγκεντρώσει 50.000 δολάρια για να αγοράσει το φορτίο ενός ολλανδικού πλοίου και να φτιάξει ένα κοινό μνημείο για τους νεκρούς. Δεν έπρεπε να γίνει τίποτα. Τουλάχιστον αυτό προτείνει ένα άρθρο στο Free Speech στις 2 Μαΐου. Η ελληνική κυβέρνηση, η οποία αρνήθηκε να επιθεωρήσει το φορτίο όταν το πλοίο έφυγε από τα ελληνικά λιμάνια, στη συνέχεια καλύφθηκε με διαβεβαιώσεις από τις ολλανδικές αρχές ότι το φορτίο αποτελούνταν μόνο από οστά ζώων από σφαγεία.
