Εδώ και σχεδόν μία εβδομάδα, η Καλιφόρνια φλέγεται για ακόμα μία χρονιά. Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν την πυρκαγιά και τα «νούμερά» της «τρομακτικά», καθώς έχουν ήδη κατακαεί 1,5 εκατ. στρέμματα. Χιλιάδες πυροσβέστες μάχονται για την κατάσβεση, άνθρωποι βλέπουν τις εστίες τους να καίγονται ή να απειλούνται, εκκενώνονται περιοχές, ενώ τα δεδομένα για το μέλλον της πυρκαγιάς, που είναι πλέον η πέμπτη μεγαλύτερη στην ιστορία της Καλιφόρνιας, δεν φαντάζουν ευοίωνα.
Ο Γιώργος Παπαβασιλείου, πυρομετεωρολόγος και συνεργάτης στις ομάδες meteo και The Flame Project του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, δίνει την ταυτότητα της πυρκαγιάς που ξεκίνησε το μεσημέρι της 24ης Ιουλίου και προήλθε από εμπρησμό, χωρίς όμως ακόμα να έχει προσδιοριστεί αν ήταν εσκεμμένος ή από αμέλεια. Μάλιστα, ο φερόμενος ως υπεύθυνος της έναρξης της Park Fire, ο 42χρονος Ρόνι Ντιν Στάουτ ΙΙ, είναι ήδη προφυλακισμένος, καθώς, όπως όλα δείχνουν μέχρι στιγμής, υπάρχει η πιθανότητα να είναι εκείνος που έσυρε φλεγόμενο αυτοκίνητο εντός δάσους, κάτι που ο ίδιος αρνείται.
Οπως και να ’χει, «πρόκειται για μια πυρκαγιά που αλλάζει συμπεριφορά ανά διαστήματα», σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου. «Το βασικό στοιχείο είναι πως τις πρώτες ημέρες που ξέσπασε οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά δύσκολες, μιας κι επικρατούσαν πολύ υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή ατμοσφαιρική υγρασία», περιγράφει στην «Κ».
H φωτιά βρήκε ένα περιβάλλον πάρα πολύ εύφλεκτο και καθ’ όλα ευνοϊκό για να αναπτυχθεί περαιτέρω, σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου.
Ετσι, η φωτιά βρήκε ένα περιβάλλον πάρα πολύ εύφλεκτο και καθ’ όλα ευνοϊκό για να αναπτυχθεί περαιτέρω, σύμφωνα με τον πυρομετεωρολόγο του Αστεροσκοπείου. Οι ενισχυμένοι νότιοι άνεμοι που επικρατούσαν στην αρχή, όπως εξηγεί στην «Κ», ήταν αυτοί που την καθοδήγησαν γρήγορα προς τα βόρεια. «Ηδη από το πρώτο βράδυ είχε πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Τώρα πια, σε κάποιες φάσεις της είναι επικόρυφη και καίει ολόκληρους τους κορμούς των δέντρων, ενώ τις βραδινές ώρες, όπου συχνά σημειώνεται ανάκαμψη της υγρασίας καίγεται μόνο ο υπόροφος του δάσους, δηλαδή η χαμηλή βλάστηση. Εκείνες τις στιγμές η φωτιά τρέχει πιο γρήγορα».
Η ανάφλεξη και η πορεία της πυρκαγιάς
Οι πρώτες ώρες της έναρξης μιας τέτοιας πυρκαγιάς παίζουν νευραλγικό ρόλο, σύφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, αφού καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα πορεία της. «H Park Fire απέκτησε μεγάλη δυναμική στο ξεκίνημά της. Τις επόμενες ημέρες, οι άνεμοι εξασθένησαν, όμως πια είχαν διαμορφωθεί αυτές οι συνθήκες που είχαν αναπτύξει ένα τόσο ισχυρό θερμικό φορτίο, ώστε να καταστεί αυτοκαθοδηγούμενη. Στο ίδιο πλαίσιο, καθοδηγούμενες πυρκαγιές χαρακτηρίζονται και εκείνες που σημειώθηκαν το καλοκαίρι του 2021 στη χώρα μας».
Στην Park Fire, η πυρκαγιά «παντρεύτηκε» με την ατμόσφαιρα και δημιούργησε τον δικό της καιρό, όπως μας εξηγεί. Το αποτέλεσμα είναι να παρουσιάζει ακραία συμπεριφορά. Παρατηρήθηκαν πυροστρόβιλοι, οι στήλες του καπνού δηλαδή στροβιλίζονταν. «Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιάζονται κηλιδώσεις στην περίμετρό της, με αποτέλεσμα να παρατηρείται πολύ ταχεία εξάπλωση, ακόμα και μπροστά από το κύριο μέτωπό της», λέει ο Γιώργος Παπαβασιλείου στην «Κ», περιγράφοντας τον μηχανισμό που διέπει μια αυτοκαθοδηγούμενη πυρκαγιά.
Η πυρκαγιά «παντρεύτηκε» με την ατμόσφαιρα και δημιούργησε τον δικό της καιρό, όπως μας εξηγούν οι επιστήμονες. Το αποτέλεσμα είναι να παρουσιάζει ακραία συμπεριφορά. Παρατηρήθηκαν πυροστρόβιλοι, οι στήλες του καπνού δηλαδή στροβιλίζονταν.
Καθοριστικό ρόλο έχει παίξει και το γεγονός, βέβαια, ότι η περιοχή που έχει παραδοθεί στις φλόγες δεν είχε καεί τα τελευταία πολλά χρόνια, επομένως υπήρχε ιδιαίτερα υψηλό διαθέσιμο καύσιμης ύλης. Οπως μας λέει ο Κρεγκ Κλέμεντς, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Μετεωρολογίας και Επιστήμης του Κλίματος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ, «η φωτιά ξεκίνησε κάτω από συνθήκες ακραίου καύσωνα και ιδιαιτέρως χαμηλής υγρασίας, ενώ συνέβαλε και η ξηρή καύσιμη ύλη που δεν έχει καεί εδώ και χρόνια. Ευτυχώς, η φωτιά περιβάλλεται από τη μία πλευρά από μια προηγούμενη πυρκαγιά, την Dixie Burns, από το 2021, και αυτό θα πρέπει να περιορίσει την εξάπλωσή της τουλάχιστον σε εκείνη την πλευρά της φωτιάς, δηλαδή την ανατολική».
Και η τοπογραφία, ωστόσο, φαίνεται ότι έχει βάλει το δικό της λιθαράκι σε μια τέτοια ακραία συνθήκη. «Η πυρκαγιά ξεκίνησε να κινείται ανωφερικά, προς μεγαλύτερα δηλαδή υψόμετρα. Αυτή η ευθυγράμμιση της τοπογραφίας με τον άνεμο οδήγησε σε πολύ γρήγορη εξάπλωση του μετώπου σε φαράγγια και σε πλαγιές όπου υπήρχε πολύ πυκνή βλάστηση», σύμφωνα με όσα μας λέει ο Γιώργος Παπαβασιλείου.
Ανέφικτος ο έλεγχος της πυρκαγιάς
Ο Ελληνας πυρομετεωρολόγος, πάντως, εμφανίζεται απαισιόδοξος για το κατά πόσον μπορεί μια τέτοιου μεγέθους και χαρακτηριστικών πυρκαγιά να οριοθετηθεί και εντέλει να ελεγχθεί από τα διαθέσιμα μέσα. Εξάλλου, σύμφωνα με όσα μεταφέρει στην «Κ» και ο Κρεγκ Κλέμεντς, έχει ελεγχθεί μόλις το 18% της εξάπλωσης της πυρκαγιάς «και υπάρχει ακόμα πολλή και έντονη καύσιμη ύλη μπροστά μας, ενώ σημειώνεται και μια τάση αύξησης της θερμοκρασίας τις επόμενες ημέρες», παρότι, όπως λέει ο Αμερικανός επιστήμονας, οι καιρικές συνθήκες έχουν βελτιωθεί τα τελευταία 24ωρα, βοηθώντας το έργο των πυροσβεστών.
Η Park Fire έχει αρκετό μέλλον μπροστά της, αφού «αναμένεται εκ νέου επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών».
Σε αυτό συνηγορεί και ο Γιώργος Παπαβασιλείου, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι η Park Fire έχει αρκετό μέλλον μπροστά της, αφού «αναμένεται εκ νέου επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών».
Από την άλλη, ο Κρεγκ Κλέμεντς μάς πληροφορεί ότι οι επιστήμονες, και ιδίως το τμήμα του οποίου προΐσταται, κάνει παν δυνατόν ώστε να παράσχει προβλεπτικά μοντέλα στις υπηρεσίας κατάσβεσης, ενώ, όποτε καταστεί αναγκαίο, εκείνος και οι συνάδελφοί του σπεύδουν στο πεδίο, όπου μετρούν τις μετεωρολογικές συνθήκες στο σημείο της πυρκαγιάς, προκειμένου να παράσχουν ακριβέστερες πληροφορίες στις Αρχές.
Τις πταίει;
Το πολύ ξηρό κλίμα το οποίο προσομοιάζει πολύ στο μεσογειακό είναι βασικός λόγος που η Καλιφόρνια «βλέπει» τόσο πολλές megafires στην επικράτειά της. «Η δε ξηρή περίοδος επιμηκύνεται και τους φθινοπωρινούς μήνες. Οι πυρομετεωρολογικά χειρότεροι μήνες στην περιοχή είναι ο Αύγουστος, ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος. Οι ολοένα και πιο ακραίες πυρομετεωρολογικά συνθήκες οδηγούν στις μεγάλες διαστάσεις που παίρνουν αυτές οι πυρκαγιές», σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου.
Και όλα αυτά, ενώ το 2022 και το 2023 ήταν εξαιρετικά «ήσυχες» αντιπυρικές περίοδοι για την Καλιφόρνια αφού τα συγκεκριμένα έτη ήταν βροχερά, σε αντίθεση με τα ακραία έτη 2020 και 2021. Μάλιστα, τον Αύγουστο του 2020 και τον Ιούλιο του 2021 σημειώθηκαν οι δύο κορυφαίες πυρκαγιές στην ιστορία της Καλιφόρνια – η μία από κεραυνό και η άλλη από δίκτυο ηλεκτροδότησης.
Η ξηρή περίοδος επιμηκύνεται και τους φθινοπωρινούς μήνες. Οι πυρομετεωρολογικά χειρότεροι μήνες στην περιοχή είναι ο Αύγουστος, ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος. Οι ολοένα και πιο ακραίες πυρομετεωρολογικά συνθήκες οδηγούν στις μεγάλες διαστάσεις που παίρνουν αυτές οι πυρκαγιές.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, τα βροχερά έτη 2022 και 2023 αύξησαν τη διαθέσιμη καύσιμη ύλη, αφού προκάλεσαν μεγάλη παραγωγή βιομάζας. «Πρόκειται για περιοχές με μεγάλα υψόμετρα, για αχανείς δασικές εκτάσεις. Δεν υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να προσεγγιστούν τα πύρινα μέτωπα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από πολύπλοκη τοπογραφία και πυκνή δασική βλάστηση με ψηλά κωνοφόρα δέντρα».
Ολα τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν στο να περιμένουν οι αρχές μεταστροφή του καιρού, ένα καιρικό «παράθυρο» έτσι ώστε να πέσει αρκετά η δυναμική της. Αλλωστε, όπως εξηγεί ο Ελληνας επιστήμονας, «στην Αμερική υπάρχει τελείως διαφορετικό δόγμα καταστολής. Χρησιμοποιείται κυρίως επιβραδυντικό υγρό, το οποίο ρίχνουν τεράστια air tankers. Στόχος να επιβραδυνθεί το μέτωπο και να μειωθεί η ένταση».
«Οχι πάλι!»
Σύμφωνα με τα στοιχεία της υπηρεσίας California Fire, η πυρκαγιά έχει κάψει μέχρι στιγμής 1.565.000 στρέμματα. Ετσι, σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, βάσει δεδομένων από το 1932, έχει γίνει η πέμπτη μεγαλύτερη στην ιστορία της Καλιφόρνιας. «Μέχρι και ο όρος megafire δεν μπορεί πια να περιγράψει αυτό το μέγεθος που έχει αποκτήσει», λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Μέχρι στιγμής, πάντως, η Park Fire έχει καταστρέψει 277 οικίες και υποδομές, ενώ για την κατάσβεσή της μάχονται περισσότεροι από 5.700 πυροσβέστες. «Πρόκειται για τρομακτικά νούμερα», όπως σημειώνει ο πυρομετεωρολόγος. «Οι εννέα μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία της Καλιφόρνιας έχουν σημειωθεί από το 2017 κι έπειτα. Αυτό μας δείχνει ότι κάτι έχει αλλάξει».
Οι εννέα μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία της Καλιφόρνιας έχουν σημειωθεί από το 2017 κι έπειτα. Αυτό μας δείχνει ότι κάτι έχει αλλάξει.
Παράλληλα, σύμφωνα με διεθνή δημοσιεύματα, κάτοικοι περιοχών που απειλούνται ή έχουν ήδη επηρεαστεί είτε εγκαταλείπουν άρον άρον τις εστίες, επιλέγοντας να μείνουν στα αυτοκίνητά τους, σε σπίτια οικείων τους ή σε ξενοδοχεία μακριά από την πυρκαγιά, είτε επιμένουν να κάνουν παν δυνατόν για να προστατεύσουν τις περιουσίες με κάθε πρόσφορο μέσο.
Ρεπορτάζ των New York Times, του CNN και του Associated Press καταδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος, καταγράφοντας τις καταστροφές που δεκάδες πολίτες έχουν υποστεί από την Park Fire. Χαρακτηριστικό είναι, δε, ότι οι ασφαλιστικές εταιρείας στην Καλιφόρνια αρνούνται εν πολλοίς να ασφαλίσουν τις περιουσίες των κατοίκων, καθώς γνωρίζουν, όπως όλα δείχνουν, ότι οι πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές είναι προ των πυλών κάθε λίγο και λιγάκι. Η κλιματική κρίση, λοιπόν, παίρνει ακόμα μία διάσταση, καθώς αφήνει τους κατοίκους έρμαια της φύσης και της τύχης – και, κυρίως, της ατυχίας τους.
Πολλοί, δε, είναι εκείνοι που αναφωνούν «όχι πάλι!», αφού οι πυρκαγιές την τελευταία τουλάχιστον επταετία τούς έχουν διαταράξει την καθημερινότητα και, προφανώς, τα οικονομικά τους, αν όχι και την ίδια την ψυχολογία τους. Υπάρχουν, από την άλλη, κι εκείνοι που δεν εγκαταλείπουν για κανέναν λόγο τις εστίες τους, λαμβάνοντας μέτρα που ελπίζουν να διασώσουν τις περιουσίες τους.
Οι ασφαλιστικές εταιρείας στην Καλιφόρνια αρνούνται εν πολλοίς να ασφαλίσουν τις περιουσίες των κατοίκων, καθώς γνωρίζουν, όπως όλα δείχνουν, ότι οι πυρκαγιές και άλλες φυσικές καταστροφές είναι προ των πυλών κάθε λίγο και λιγάκι.
Ο διάχυτος φόβος, πάντως, των κατοίκων που έχουν λάβει εντολές εκκένωσης των περιοχών τους είναι ότι δεν θα καταφέρουν να βρουν τα σπίτια τους στη θέση τους όταν η Park Fire ελεγχθεί και επιστρέψει η κανονικότητα – ό,τι, ασφαλώς, κι αν σημαίνει αυτό σε μιαν εποχή όπου η κλιματική κρίση δεν θα αφήσει κανένα σημείο της Γης ανεπηρέαστο.
H σύγκριση με την Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν είναι χώρα στην οποία σημειώνονται μέχρι στιγμής megafires σαν την Park Fire, αλλά αυτό δεν αποκλείεται σύντομα να αλλάξει, σύμφωνα με όσα μας μεταφέρουν οι επιστήμονες. Οπως μας εξηγεί, μάλιστα, ο πυρομετεωρολόγος του Αστεροσκοπείου, «σε εμάς οι πυρκαγιές δεν διαρκούν συνήθως για εβδομάδες, διότι δεν έχουμε τεράστιες, ατελείωτες δασικές εκτάσεις. Εξ ου και συχνά βλέπουμε στην Ελλάδα οι μεγάλες πυρκαγιές να οριοθετούνται τελικά στη θάλασσα ή σε μια συγκεκριμένη γεωργική έκταση. Η περσινή πυρκαγιά του Εβρου, η οποία διήρκεσε σχεδόν τρεις εβδομάδες, ήταν μία από τις εξαιρέσεις. Η φωτιά σε εκείνη την περίπτωση οριοθετήθηκε από τον καιρό και από τη θάλασσα. Επί της ουσίας, η ελληνική γεωγραφία εμποδίζει την ανάπτυξη πολυήμερων πυρκαγιών».
Σε εμάς οι πυρκαγιές δεν διαρκούν συνήθως για εβδομάδες, διότι δεν έχουμε τεράστιες, ατελείωτες δασικές εκτάσεις. Η περσινή πυρκαγιά του Εβρου, η οποία διήρκεσε σχεδόν τρεις εβδομάδες, ήταν μία από τις εξαιρέσεις.
Μια πυρκαγιά του φετινού καλοκαιριού, η οποία θυμίζει ελαφρά και βάσει των δικών μας δεδομένων όσα συμβαίνουν στην Καλιφόρνια, είναι αυτή στο όρος Ορβηλος στα ορεινά των Σερρών στα όρια με τη Βουλγαρία, που μαίνεται για 14η ημέρα, έχοντας κάψει περισσότερα από 14.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων. Η συγκεκριμένη έχει περάσει πια και στη Βουλγαρία, ενώ χθες απέκτησε μεγαλύτερες διαστάσεις. «Είναι πολύ δύσκολο εκεί να γίνει κατάσβεση και να παρέμβουν επίγεια μέσα, μιας και υπάρχουν ναρκοπέδια και άλλο πολεμικό υλικό από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι μια απαγορευμένη ζώνη, γι’ αυτό και η Πυροσβεστική αναμένει τώρα… τη βοήθεια του καιρού».
Η πυρκαγιά στο όρος Πάικο είναι μια πυρκαγιά, η οποία μας δείχνει πως και σε εμάς, σιγά σιγά, ο κίνδυνος για δασικές πυρκαγιές σε μεγάλα υψόμετρα, όπου υπάρχει μεγάλο απόθεμα βιομάζας, είναι χειροπιαστός και το βλέπουμε να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια.
Πιο κοντά σε μοντέλο συμπεριφοράς με αυτές της Καλιφόρνια, είναι, σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, αυτή η οποία ξέσπασε, από κεραυνό, στο όρος Πάικο πριν από 20 ημέρες. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία που μας δίνει ο πυρομετεωρολόγος. «Η συγκεκριμένη είναι μια πυρκαγιά, η οποία μας δείχνει πως και σε εμάς, σιγά σιγά, ο κίνδυνος για δασικές πυρκαγιές σε μεγάλα υψόμετρα, όπου υπάρχει μεγάλο απόθεμα βιομάζας, είναι χειροπιαστός και το βλέπουμε να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. Η έναρξη πυρκαγιών σε αυτά τα υψόμετρα είναι πολύ πιο πιθανό να συμβαίνει πια και στην Ελλάδα, προκαλώντας και εδώ δύσκολα διαχειρίσιμες πυρκαγιές. Οι ξηρές καταιγίδες δίνουν πια πυρκαγιές πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι τα προηγούμενα χρόνια. Αν όμως είχε προηγηθεί μια φυσιολογική άνοιξη με βροχοπτώσεις, το έδαφος στις δασικές εκτάσεις θα ήταν πολύ πιο υγρό. Οι πυρκαγιές λοιπόν από ξηρές καταιγίδες ξεκίνησαν φέτος νωρίς και σε κάποιες περιπτώσεις πήραν διαστάσεις, αφού η διαθέσιμη ξηρή ύλη στα ορεινά είναι μεγάλη. Πιθανόν τα περιστατικά στα μεγάλα υψόμετρα να γίνουν συχνά. Μας απασχολεί πολύ και το ερευνούμε».
Τα ελληνικά δάση στα μεγάλα υψόμετρα δεν είναι “μαθημένα” στη φωτιά. Η αναγέννησή τους έπειτα από μια μεγάλη πυρκαγιά είναι από δύσκολη έως αδύνατη. Τρανό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Πάρνηθας.
Οπως τονίζει ο ίδιος, οι πυρκαγιές στα μεγάλα υψόμετρα θα αποτελέσουν το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα. «Εχουμε πλέον ανησυχητικά δείγματα» λέει και προσθέτει: «Τα δε ελληνικά δάση στα μεγάλα υψόμετρα δεν είναι “μαθημένα” στη φωτιά. Η αναγέννησή τους έπειτα από μια μεγάλη πυρκαγιά είναι από δύσκολη έως αδύνατη. Τρανό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Πάρνηθας. Τα περισσότερα από τα έλατα που κάηκαν δεν ξαναγεννήθηκαν».
Κεντρική φωτογραφία: ©AP Photo/Noah Berger
