«Στην οδό Φρυνίχου, το Ίδρυμα Ωνάση στέκεται ως ορόσημο στο κέντρο της Αθήνας και αποτελεί σημείο καμπής στην έρευνα του Καβαφά», καταλήγει το σημείωμα του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Σ. Παπαδημητρίου, που συνοψίζει την εκδήλωση που μόλις ανακοινώθηκε: Ένα εκατόν εξήντα χρόνια μετά τη γέννησή του, εγκαινιάστηκε στην Αθήνα ένα μόνιμο «σπίτι» για το αρχείο Καβαφά, τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά είδη του ποιητή, ένα αποθετήριο γνώσεων και τεκμηρίων επιστημονικά οργανωμένο και οργανωμένο με μεγάλη αγάπη. Το αθηναϊκό «σπίτι» του μεγάλου Αλεξανδρινού ανοίγει από αύριο τις πόρτες του στο κοινό, ανοιχτό σε όποιον θέλει να «γνωρίσει» τον ποιητή και το έργο του.
Η είσοδος στον αριθμό 16 της Φρυνίχου μας καλωσορίζει σε ένα κτίριο που, όπως σχολιάζει ο κ. Παπαδημητρίου, θυμίζει πολυκατοικία των αρχών του 20ου αιώνα όπου έμενε ο Καβάφης. Ο «θρύλος» της οδού Λεψίου δημιουργήθηκε σε εκείνο το αλεξανδρινό διαμέρισμα του δεύτερου ορόφου, που ήταν το τακτικό σημείο συνάντησης του με ερευνητές της πόλης, αλλά και με επισκέπτες από την Ελλάδα. Ένα διαμέρισμα γεμάτο βιβλία, έπιπλα, διακοσμητικά, προσωπικά αντικείμενα και αναμνηστικά, τα οποία ο ένοικος συχνά μετακινούσε, δημιουργώντας αυτοσχέδια «διοράματα» που απεικόνιζαν τη ζωή του.
Αυτές οι μικρές αναπαραστάσεις της καθημερινότητας -κάτι που βεβαιώνει ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ότι έκανε ο Καβάφης στο σπίτι του- βρίσκουν το αντίστοιχό τους στην πρώτη αίθουσα του Αρχείου. Το συγκεκριμένο εκθεσιακό μέρος μπορεί να ονομαστεί μουσείο γιατί περιέχει προσωπικά αντικείμενα του ποιητή που έφερε από την Αλεξάνδρεια, αλλά δεν ήταν αυτός ο σκοπός του ιδρύματος. Επιπλέον, η αρχιτεκτονική μελέτη Flux Office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη «σκηνοθετεί» τα εκθέματα για να αφηγηθούν ιστορίες. «Επιλογή μας – λέει ο κ. Δεμίρης – δεν είναι να παρουσιάσουμε το διαμέρισμα της οδού Λεψίου, ούτε να μεταφέρουμε τον χώρο, τους ήχους και τα συναισθήματα από την πατρίδα του ποιητή. Χρησιμοποιούμε τα αντικείμενα που έχουμε στη διάθεσή μας για να δημιουργήσουμε μικρά γεγονότα, στιγμιότυπα ζωής, παραπέμποντας ταυτόχρονα στους εσωτερικούς χώρους των αλεξανδρινών σπιτιών.
Η νέα στέγη Αλεξανδρινού φιλοξενεί πάνω από 2.000 αντικείμενα όπως χειρόγραφα ποιημάτων, λογοτεχνικά έργα, άρθρα και σημειώσεις.
Και έτσι στην πρώτη από τις τρεις αίθουσες του Αρχείου – όλες στο ισόγειο – προθήκες προστατεύουν πορσελάνες, βάζα, κηροπήγια, ποτήρια και αντικείμενα ενός φανατικού καπνιστή ποιητή, υπάρχει και καθρέφτης, οικογενειακές φωτογραφίες με κορνίζα, μια συρταριέρα, ένα γραφείο και μια κομψή πράσινη βελούδινη πολυθρόνα στην οποία καθόταν. Προχωρώντας, μπαίνουμε στον δεύτερο εκθεσιακό χώρο, όπου θα πραγματοποιούνται περιοδικές εκθέσεις. Το πρώτο, με τίτλο «Athens Kawafii», είναι αφιερωμένο στη σχέση του με την Αθήνα και στα τέσσερα ταξίδια που τον έφεραν στην πόλη την οποία, όπως έγραφε σε προσχέδιο της επιστολής του, επισκέφτηκε «σαν να πήγαινα στη Μέκκα». Αυτό που ξεχωρίζει είναι σελίδες από τα ημερολόγια που κρατούσε από αυτά τα ταξίδια και πολλές επιστολές και σημειώσεις που εκφράζουν θαυμασμό και συγκίνηση για τα έργα του από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, την Ίωνα Δραγούμη, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Τέλλο Άγρα κ.λπ. Η αίθουσα περιέχει και εκδόσεις από εξαιρετικούς Αθηναίους ποιητές και πεζογράφους με τις χειρόγραφες αφιερώσεις τους στον Καβάφη.
Πεδίο εφαρμογής της έρευνας
Η τρίτη αίθουσα είναι το αναγνωστήριο, ένας λιτός χώρος μελέτης διακοσμημένος με πολλά γνωστά πορτρέτα του ποιητή, όπως ο πίνακας του Νίκου Εγγονόπουλου, έργα τέχνης που μας δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε την ολοένα αυξανόμενη επιρροή του στους καλλιτέχνες από τα έργα του. περίοδο μέχρι σήμερα.
Το αρχείο και η βιβλιοθήκη Καβάφη στεγάζονται στο νέο κτίριο, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σύμφωνα με τη συνήθη αρχειακή πρακτική. Το Αρχείο Καβαφά περιέχει τα λογοτεχνικά και προσωπικά αρχεία του ποιητή καθώς και 966 βιβλία που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη του. Διαχρονικά σύγχρονος, πολιτικός, αισθησιακός, βαθύς και πάντα επίκαιρος, ο Κ.Π. Καβάφης έχει φροντίσει να αρχειοθετεί συστηματικά το έργο του, δημιουργώντας έτσι έναν μοναδικό προσωπικό «θησαυρό». Το Αρχείο Καβάφη περιέχει πάνω από 2.000 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό του αρχείο με πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών.