Στο άκουσμα της λέξης «θαλασσοπούλια», οι περισσότεροι σκέφτονται τον γλάρο, που είναι ένα παράκτιο είδος κοντά στον άνθρωπο. Ωστόσο, όπως μας λέει Δανάη Πορτόλουσυντονιστής θαλάσσιων προγραμμάτων και προγραμμάτων παρακολούθησης Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ), υπάρχουν θαλασσοπούλια που δεν είναι ευρέως γνωστά. Τα βασικά αφορούν ερωδιός και Απληστοςπου είναι κυρίως παραθαλάσσια, αλλά και πελαγικά: ο Άρτεμις, φλέγμα ΚΑΙ μικρά υδρόβια πτηνά. Αυτά τα είδη δεν αγγίζουν τη γη παρά μόνο για να επωάσουν και να γεννήσουν αυγά και στη συνέχεια να ταΐσουν τα μικρά. Ως θαλάσσιοι οργανισμοί, αντιμετωπίζουν απειλές.
«Το καθήκον μας είναι να βρούμε την αποικία τους. Πλέουμε με βάρκες και ψάχνουμε την ακτή, παρατηρούμε κυρίως τη νύχτα, γιατί κάποια πελαγικά είδη έρχονται στο νησί μόνο τη νύχτα – το πρωί φοβούνται τα αρπακτικά» λέει στην «Κ» η κυρία Πορτολού.
Το κλάμα αυτών των πουλιών ακούγεται σαν μωρό που κλαίει. Στο παρελθόν, όταν οι ντόπιοι δεν ήξεραν ποιοι ήταν, νόμιζαν ότι ήταν φαντάσματα.
Έκτοτε η ΕΟΕ ασχολείται με τα θαλασσοπούλια 1995, αλλά πρόσφατα, μετά από επίπονες έρευνες -κυρίως- σε ακατοίκητα νησιά, η γνώση έχει επεκταθεί. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά, αλλά προκαλούν και ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του είδους.
Από την Καλλονή από τη Λέσβο στην Κριμαία σε αναζήτηση τροφής
Ορνιθολογικές ομάδες κατέγραψαν μεγάλους πληθυσμούς θαλάσσιων πτηνών στα νησιά όπου βρίσκονται οι φωλιές τους. Ορισμένα πτηνά είναι εξοπλισμένα με αδιάβροχους πομπούς GPS, που επιτρέπουν τη ζωντανή παρακολούθηση των διαδρομών τους. Η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη είναι ότι φεύγουν Η ομορφιά της Λέσβου και – ακολουθώντας την καθιερωμένη διαδρομή – φτάνουν στα νερά της Σεβαστούπολη στην Κριμαίανα βρεις φαγητό – και μετά να επιστρέψεις.
«Παρακολουθούμε την πορεία τους και πού ακριβώς τρέφονται. Αυτά είναι στοιχεία που δεν μπορούσαμε να γνωρίσουμε πριν. Τα θαλασσοπούλια τρέφονται στην ανοιχτή θάλασσα, σε πολύ παραγωγικά μέρη και φυσικά έρχονται σε επαφή με τις αλιευτικές δραστηριότητες.
Βλέποντας τις φωτογραφίες, η κυρία Πορτολού δείχνει τη διαδρομή που έκανε η Άρτεμη: «Έφυγε από τη Σκύρο, πήγε κατευθείαν και τάισε στη Λήμνο, ήξερε ακριβώς σε ποιο χωράφι να πάει. Μετά πέταξε πολύ γρήγορα μέσα στη νύχτα. Γύρισε για να ταΐσει τα μωρά. Το έκανε σε μια μέρα».
Το ποντίκι ταξιδεύει στην Κριμαία κάθε μέρα. Ο χάρτης είναι εντυπωσιακός γιατί τα θαλασσοπούλια ακολουθούν την ίδια διαδρομή σαν να ήταν προ-προγραμματισμένα.
«Υπάρχουν σημαντικά πεδία παραγωγής ψαριών και ιχθυοπόροι εκεί. Πηγαίνουν και ταΐζουν. Είναι πολύ πιθανό οι ανήλικοι να ακολουθήσουν τα βήματά τους. Ξέρουν ακριβώς πού να διασχίσουν τον Βόσπορο. Πολλά από αυτά είναι ασυνήθιστα», σημειώνει η κ. Πορτολού, εξηγώντας ότι άλλα είδη, όπως η άρτεμις, ταξιδεύουν μεμονωμένα.
Οι επιστήμονες δεν γνώριζαν αυτά τα μακρινά –αλλά σύντομα– ταξίδια μέχρι που άρχισαν να εμφανίζονται σχετικές πληροφορίες 2021όταν άνοιξαν για πρώτη φορά τους πομπούς. «Συνειδητοποιήσαμε ότι τα πουλιά που αναπαράγονται στην Ελλάδα μεταναστεύουν πάνω-κάτω στη Μαύρη Θάλασσα κάθε μέρα. Και αυτό ίσως δείχνει ότι στο Αιγαίο δεν έχουμε τόσο σημαντικά πεδία με ιχθυοπόρους. Λοιπόν, αναγκάζονται να ταξιδέψουν».
Τι άλλο έμαθαν;; «Κατανοούμε ότι είναι εκτεθειμένοι σε τόσα πολλά περιβάλλοντα και καταστάσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν απειλές τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα από διάφορες πηγές».
Τυχαία φυλάκιση
Τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για τα θαλασσοπούλια. «Υπολογίζεται ότι πάνω από 200.000 θαλασσοπούλια πεθαίνουν στα ευρωπαϊκά ύδατα, κάτι που αυτή τη στιγμή θεωρείται υποτιμημένο», τονίζει η κ. Πορτολού.
Στην Ελλάδα, τα περισσότερα παρεμπίπτοντα αλιεύματα καταγράφηκαν στην παράκτια αλιεία και αφορούσαν προστατευόμενα είδη όπως ο γκρίζος ερωδιός, ο γκρίζος ερωδιός, η άρτεμις και ο κορμοράνος. «Για αυτόν τον λόγο, η Ornithologia έχει αναλάβει στοχευμένες ενέργειες σε συνεργασία με ψαράδες για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος στο πλαίσιο του 5ετούς προγράμματος LIFE PanPuffinus!»
Οι πληροφορίες για τις τοποθεσίες παρεμπιπτόντων αλιευμάτων συλλέχθηκαν μέσω ερωτηματολογίων και αρχείων καταγραφής σκαφών από τους ίδιους τους ψαράδες. Στη συνέχεια δοκίμασαν πειραματικά μέτρα μετριασμού με ψαράδες, όπως η χρήση ασπρόμαυρων πάνελ σε «σουπιές» στην Καλλονή της Λέσβου και ο μαύρος αετός σε παραγάδια στη Ραφήνα και τα Δωδεκάνησα. «Οι μικρές αλλαγές μπορούν να κάνουν τη διαφορά και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μετά από επαναλαμβανόμενα ταξίδια και συζητήσεις για ψάρεμα», λέει η κ. Πορτολού.
«Υπολογίζεται ότι πάνω από 200.000 θαλάσσια πτηνά θανατώνονται στα ευρωπαϊκά ύδατα, κάτι που αυτή τη στιγμή θεωρείται υποτιμημένο».
Αυτές οι δραστηριότητες, που πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με πέντε ντόπιους ψαράδες, είχαν ως κύριο στόχο να καταστήσουν τα τοπικά δίκτυα αλιέων ορατά στα απειλούμενα θαλάσσια πτηνά.
«Σημαίες» που θα δώσουν λύση
Ο κόλπος της Καλλονής είναι η σημαντικότερη περιοχή τροφοδοσίας για το σκνίπι σε ολόκληρο το Αιγαίο, ιδιαίτερα πριν την αναπαραγωγή του. Κάθε χρόνο, από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο, όταν τα θηλυκά χρειάζονται εξαιρετικά θρεπτικά ψάρια για να γεννήσουν τα μοναδικά τους αυγά, ο κόλπος γίνεται «μαύρος» λόγω του μεγάλου αριθμού μυγών που φτάνουν από τη Μαύρη Θάλασσα για να κυνηγήσουν τον γαύρο καλλονών, που σχηματίζουν τεράστια κοπάδια που κινούνται. μέσα από τα νερά σε ρηχά βάθη.
Σε μια δεδομένη εποχή, οι μύγες μπαίνουν στον κόλπο τις πρωινές ώρες και μόλις αντιληφθούν «μπάλες» γαύρου κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, κάνουν συνεχείς επιδρομές, πολλές φορές τις οποίες ενώνουν και άλλα θαλασσοπούλια. Κατά την κατάδυση, πολλά θαλασσοπούλια μπλέκονται σε δίχτυα ψαρέματος και πνίγονται. Με τον αριθμό των σκνιών που φτάνουν στον Κόλπο αυτή την εποχή να αγγίζει τις 30.000, υπολογίζεται ότι εκατοντάδες αλιεύονται με αλιευτικά εργαλεία κάθε χρόνο.
Η κύρια μέθοδος μετριασμού που δοκιμάστηκε στην Καλλονή ήταν η τοποθέτηση ασπρόμαυρων σημαιών (πάνελ) κάθε 6 μέτρα πάνω από τα «σουπιοδίχτα». Τα πειραματικά δίχτυα ανατέθηκαν σε πέντε ντόπιους ψαράδες. Στη συνέχεια, οι ερευνητές επιβιβάστηκαν στο σκάφος και κατέγραψαν τη διαδικασία ψαρέματος, τον όγκο των αλιευμάτων και αν πιάστηκαν θαλασσοπούλια σε κάθε δίχτυ. «Ο στόχος ήταν να καταγραφούν πόσα πουλιά πιάστηκαν στα πειραματικά δίχτυα σε σύγκριση με τα κανονικά δίχτυα –χωρίς σημαίες– και να δούμε αν αυτό το μέτρο απέτρεψε ή μείωσε την τυχαία παγίδευση θαλάσσιων πτηνών. Τα πρώτα αποτελέσματα έδειξαν ότι αυτή η μέθοδος μπορεί να είναι ευεργετική τόσο για τους παράκτιους ψαράδες όσο και για τα θαλασσοπούλια».
Ο τυχαίος εγκλωβισμός φυσικά δεν συμβαίνει μόνο στα δίχτυα αλλά και στις πετονιές. «Είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τη διαδικασία με την οποία συμβαίνουν τυχαία αλιεύματα», τονίζει η κ. Πορτολού, η οποία περιγράφει ότι οι ίδιοι οι ψαράδες ενδιαφέρονται να περιορίσουν αυτό το φαινόμενο.
Οι προσπάθειες της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας επικεντρώνονται σε ένα ολοκληρωμένο μητρώο με στόχο να φωτίσει όλες τις παραμέτρους της τυχαίας παγίδευσης σε εθνικό επίπεδο. «Αυτά τα δεδομένα είναι σημαντικά γιατί μας επιτρέπουν να δούμε πού βρίσκονται τα πτηνά και έτσι μπορούμε να συνδυάσουμε πληροφορίες για το πού γίνονται τυχαία αλιεύματα και να δούμε ποιες περιοχές διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο», τονίζει η κ. Πορτολού. Προσθέτει ότι έχουν δημιουργήσει «χάρτες ευαισθησίας στα παρεμπίπτοντα αλιεύματα».
«Καταγράφουμε πότε γίνεται ο εγκλεισμός και γιατί, και έτσι προτείνουμε λύσεις. Μία από τις προτάσεις γραμμής μας είναι το λεγόμενο τρομακτικό πουλί. Ουσιαστικά είναι ένας αετός σε ένα ραβδί που κουνιέται καθώς η βάρκα κινείται για να διώξει τα θαλασσοπούλια». Άλλοι, για παράδειγμα, τοποθετούν ταινίες (χρωματιστές κορδέλες) στο πίσω μέρος για να τρομάξουν τα πουλιά μακριά από το δίχτυ.
Καταγράφουμε πότε συμβαίνει μια παγίδα, γιατί και προτείνουμε λύσεις. Μία από τις προτάσεις γραμμής μας είναι το λεγόμενο τρομακτικό πουλί. Ουσιαστικά είναι ένας αετός σε ένα ραβδί που κουνιέται καθώς η βάρκα κινείται για να διώξει τα θαλασσοπούλια.
Συμπερασματικά, η Δανάη Πορτολού σημειώνει στην «Κ» ότι θέλουν να συνεργαστούν με ψαράδες για να βρουν από κοινού λύσεις. «Για παράδειγμα, τώρα θα βάλουμε λίγο GPS στις γραμμές για να δούμε πόσο γρήγορα βυθίζονται, γιατί υπάρχουν ορισμένοι κανόνες, κριτήρια, για το πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το εργαλείο, πόσο γρήγορα πρέπει να κατεβαίνει η γραμμή για να μην πέφτει. πιάσε τα πουλιά. Θέλουμε επίσης να δούμε πόσο γρήγορα βυθίζονται τα μακριά σχοινιά που χρησιμοποιούμε στην Ελλάδα».
Οι προσπάθειες θα συνεχιστούν: «Η αλήθεια είναι ότι μαθαίνουμε από άλλους ορνιθολογικούς εταίρους μέσω της ομοσπονδίας μας, της International BirdLife. Υπάρχουν ορνιθολόγοι που εργάζονται με ψαράδες και θαλασσοπούλια εδώ και πολλά χρόνια, όπως οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι, που έχουν μεγάλη εξειδίκευση και μας έχουν βοηθήσει». Άλλωστε πολλά από αυτά τα είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση, π.χ. «Πολλά από αυτά τα είδη δεν μπορούν να επιστρέψουν γιατί τα ενήλικα ζουν πολλά χρόνια και έχουν πολύ χαμηλή αναπαραγωγική επιτυχία, αναπαράγονται μία φορά το χρόνο, που είναι πολύ χαμηλό ποσοστό. Έτσι, εάν οι ενήλικες σκοτώνονται συχνά από τυχαία παγίδευση ή άλλους λόγους, ο κίνδυνος είναι πολύ υψηλός».