Οι μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας – η γήρανση του πληθυσμού, η διαρροή εγκεφάλων και οι μεταναστευτικές ροές – βρίσκονται στο επίκεντρο της τελευταίας έκθεσης οικονομικής ανάπτυξης της Alpha Bank.
Οι μακροχρόνιες υφεσιακές διαταραχές που γνώρισε η χώρα μας την τελευταία δεκαετία είχαν ιδιαίτερα ισχυρό αρνητικό αντίκτυπο στο παραγωγικό δυναμικό της ελληνικής οικονομίας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τον συντελεστή παραγωγής φυσικού κεφαλαίου, λόγω των αποεπενδύσεων που έγιναν. Παράλληλα, σημειώθηκε συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού λόγω των δημογραφικών αλλαγών, αναφέρει η Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών σε δελτίο που δημοσιεύτηκε σήμερα, προσθέτοντας:
Η αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας μεσοπρόθεσμα, η οποία θα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην υλοποίηση επενδύσεων στο πλαίσιο της απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων από το Ταμείο Ανασυγκρότησης, θα οδηγήσει σε σταδιακή αποκατάσταση της απώλειας σε όγκο και ποιότητα. ολοκληρωμένης τεχνολογίας φυσικού κεφαλαίου.
Οι επενδύσεις αυτές θα επιταχύνουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας που απαιτούν υψηλά προσόντα και σε συνδυασμό με τη δημιουργία κατάλληλων κινήτρων, θα συμβάλουν στην αναστροφή των επιπτώσεων της διαρροής εγκεφάλων και, κατά συνέπεια, στην εισροή ανθρώπινου κεφαλαίου, τα λεγόμενα φέρνω σε πέρας. Επιπλέον, η εφαρμογή μιας πολιτικής για την επανεκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού θα αυξήσει τα ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας.
Τέλος, οι παραπάνω παράγοντες, σε συνδυασμό με τη λήψη μέτρων αντιγήρανσης, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση του παραγωγικού δυναμικού της ελληνικής οικονομίας, τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Το παραγωγικό δυναμικό της ελληνικής οικονομίας
Η επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης από το 2017 είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση του παραγωγικού κενού, δηλαδή της διαφοράς μεταξύ του προϊόντος που παράγει πραγματικά η οικονομία (πραγματικό προϊόν) και του προϊόντος που μπορεί να παράγει η οικονομία χρησιμοποιώντας τους πλήρεις συντελεστές παραγωγής (δυναμικό προϊόν).
Το 2023, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θα είναι το πρώτο έτος μετά το 2008 με θετικό παραγωγικό κενό. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ένα θετικό κενό παραγωγής δημιουργεί συνθήκες για υπερθέρμανση της οικονομίας και στένωση των συντελεστών παραγωγής, καθίσταται αναγκαία η περαιτέρω διεύρυνση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας, δηλαδή αύξηση του δυνητικού προϊόντος.
Εργατικό δυναμικό και δημογραφικές αλλαγές
Τον Σεπτέμβριο του 2009, μήνα κατά τον οποίο το ποσοστό ανεργίας ήταν σε επίπεδο παρόμοιο με το σημερινό, δηλαδή γύρω στο 10%, το εργατικό δυναμικό ξεπέρασε τα 5 εκατομμύρια, εκ των οποίων 4,5 εκατομμύρια ήταν απασχολούμενοι και 510.000 άνεργοι. (διάγραμμα 1).
Τα επόμενα χρόνια, ο αριθμός των εργαζομένων μειώθηκε σημαντικά και ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε ανάλογα, αλλά από το 2014 η κατάσταση σταδιακά έχει αντιστραφεί. Μέχρι σήμερα, τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το εργατικό δυναμικό έχει προσεγγίσει τα 4,7 εκατομμύρια άτομα, με τον αριθμό των εργαζομένων να ανέρχεται σε 4,2 εκατομμύρια και τον αριθμό των ανέργων σε 468 χιλιάδες. Συνεπώς, τον Σεπτέμβριο του 2023 παρατηρείται συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2009 κατά 7,2%, με μείωση της απασχόλησης των ανέργων (8,3%) να υπερβαίνει τους απασχολούμενους (7%).
Ποιος είναι ο λόγος της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού
Τα κυριότερα φαινόμενα που οδήγησαν στη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού την τελευταία δεκαετία, παρά την αύξηση των θεσμοθετημένων ορίων συντάξεων, αφορούσαν ουσιαστικά δύο δημογραφικές ισορροπίες, δηλαδή το ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων και το ισοζύγιο μεταναστευτικών ροών. ΕΙΔΙΚΑ:
➢ Χαμηλή φυσική ανάπτυξη, η οποία, αν και πανευρωπαϊκό φαινόμενο, είναι πιο έντονο στη χώρα μας και οδηγεί σε σταδιακή μείωση του πληθυσμού. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 -με εξαίρεση μερικά χρόνια που προηγήθηκαν της οικονομικής κρίσης στη χώρα, δηλαδή το 2004–2010- το ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων έχει γίνει αρνητικό και αυξάνεται συνεχώς.
➢ Σημαντική εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων ατόμων υψηλής ειδίκευσης (brain drain).
Ωστόσο, το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή το εργατικό δυναμικό ηλικίας 15-64 ετών σε σχέση με τον πληθυσμό αυτής της ηλικιακής ομάδας, κατέγραψε την υψηλότερη αξία στην ιστορία το 2022 (69,4%). Ειδικότερα, σε σύγκριση με το 2008, ο αριθμητής του κλάσματος μειώθηκε με ελαφρώς βραδύτερο ρυθμό (-6%) από τον παρονομαστή (-10%).
Το 2020, το ποσοστό αυτό μειώθηκε σημαντικά λόγω της πανδημίας, των συνθηκών υγείας και της μείωσης της επαγγελματικής δραστηριότητας, που οδήγησαν ορισμένους εργαζόμενους και ανέργους να εγκαταλείψουν την αγορά εργασίας.
Παράλληλα, πέρυσι τα ατομικά ποσοστά οικονομικής δραστηριότητας γυναικών και ανδρών αυξήθηκαν επίσης στο 77,5% και 61,4%, αντίστοιχα, με το τελευταίο αποτέλεσμα να είναι το υψηλότερο στην ιστορία. Ωστόσο, και οι δύο δείκτες δεν έφτασαν τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (άνδρες: 79,4%, γυναίκες: 69,5%).
Όπως δείχνει το Διάγραμμα 2α, το ποσοστό των ατόμων άνω των 30 ετών αυξήθηκε σε κάθε ηλικιακή ομάδα κατά την ίδια περίοδο, με πιο έντονη αύξηση για την ηλικιακή ομάδα 45-64 ετών και οριακή αύξηση για την ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών.
Το γεγονός αυτό μπορεί να αποδοθεί, μεταξύ άλλων, σε πολιτιστικές συνθήκες, όπως η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας ή/και του μεγαλύτερου αριθμού μελών του νοικοκυριού λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά και στην αύξηση των συνταξιοδοτικών ορίων. Ωστόσο, τα ποσοστά οικονομικής δραστηριότητας των ατόμων κάτω των 30 ετών μειώθηκαν τα έτη 2008–2022.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του οικιστικού πληθυσμού του 2021 που διεξήγαγε η ΕΛΣΤΑΤ, ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας μειώθηκε κατά 3,1% την τελευταία δεκαετία, με τα άτομα κάτω των 40 ετών να μειώνονται κατά 17% και τα άτομα άνω των 40 ετών. ετών αυξήθηκε κατά 9%. .
Δημογραφική γήρανση
Επιπλέον, με βάση πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2024 Aging Report, Νοέμβριος 2023) για τις δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα, το προσδόκιμο ζωής αναμένεται να αυξηθεί κατά περίπου 7,7 χρόνια έως το 2070 για τους άνδρες (έως 86,5 έτη) και κατά 6,2 χρόνια για γυναίκες (στα 90,4 έτη). Ωστόσο, στον ίδιο χρονικό ορίζοντα, ο πληθυσμός της χώρας εκτιμάται ότι θα μειωθεί κατά 2,7 εκατομμύρια, με την πληθυσμιακή κατανομή να αλλάζει σημαντικά καθώς το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών αυξάνεται κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες (πριν το μεσημέρι).
Η γήρανση του πληθυσμού οφείλεται κυρίως στα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων, που αντικατοπτρίζονται στο ποσοστό γονιμότητας (μέσος αριθμός γεννήσεων ανά γυναίκα), το οποίο εκτιμάται ότι θα αυξηθεί οριακά μέχρι το 2070 και θα παραμείνει σημαντικά χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27). .
Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό γονιμότητας της Ελλάδας το 2022 ήταν 1,41, το ένατο χαμηλότερο μεταξύ της ΕΕ-27, ενώ προβλέπεται να αυξηθεί στο 1,55 το 2070 (Διάγραμμα 2β).
Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, ο δείκτης αυτός υποχώρησε δραματικά στο 1,29 το 2013 και σταδιακά επανήλθε σε επίπεδα άνω του 1,4 την τελευταία διετία. Ως αποτέλεσμα, ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας – σύμφωνα με τα κριτήρια της μελέτης της ΕΕ, δηλαδή ηλικίας 20-64 ετών – θα μειωθεί κατά πάνω από 2,2 εκατομμύρια έως το 2070, αλλά ο ρυθμός μείωσης θα μειωθεί, ωστόσο.
Μεταναστευτικές ροές
Τέλος, όσον αφορά τις μεταναστευτικές ροές στο εξωτερικό, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3, αυξήθηκαν σημαντικά κατά τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Ως αποτέλεσμα, οι καθαρές μεταναστευτικές ροές (εισερχόμενοι-εξερχόμενοι μετανάστες) ήταν αρνητικές την περίοδο 2010–2015. Περίπου το 40% του μεταναστευτικού ανθρώπινου κεφαλαίου ήταν νέοι ηλικίας έως 29 ετών και παρόμοιο ποσοστό ήταν άτομα ηλικίας 30–49 ετών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2021, κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, ο αριθμός των εξερχόμενων μεταναστών αυξήθηκε ελαφρά και το 50% από αυτούς ήταν νέοι έως 29 ετών.
Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη θεσπίσει κίνητρα στο πλαίσιο της αντιστροφής της διαρροής εγκεφάλων της απαλλαγής από τον φόρο εισοδήματος 50% για μέγιστη περίοδο επτά ετών για Έλληνες ή αλλοδαπούς εργαζόμενους ή αυτοαπασχολούμενους που μεταφέρουν φορολογική κατοικία και να δραστηριοποιηθούν οικονομικά στην Ελλάδα. Έρευνα («Brain Regain vs Digital Skills Gap», Brain Regain-Hellenism in Action, Elevate Greece, Business and Industry Association, Νοέμβριος 2022) δείχνει ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που μετανάστευσαν από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης είχαν εξειδίκευση στις ψηφιακές τεχνολογίες. γεγονός έχει βαθύνει την έλλειψη στελεχών με αυτές τις δεξιότητες στην ελληνική αγορά εργασίας.
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, με στόχο τον ποσοτικό προσδιορισμό της αναστροφής της διαρροής εγκεφάλων, αναφέρθηκε ότι τους τελευταίους δώδεκα μήνες περίπου μία στις τρεις εταιρείες προσέλαβε από έναν έως έξι Έλληνες από το εξωτερικό, ενώ το 5% των εταιρειών συμμετείχε στο δείγμα μεταξύ 10 και 50 αντίστοιχα προσλήψεις, με τον μέσο όρο να είναι υψηλότερος σε εταιρείες με τζίρο άνω των 50 εκατ. ευρώ.
Τέλος, οι πιο περιζήτητοι κλάδοι είναι η πληροφορική, η διαχείριση και η μηχανική (εκτός Πληροφορικής), με το 48% των επαναπατρισθέντων Ελλήνων να έχει έναν από αυτούς τους κλάδους.
Δείτε ολόκληρο το δελτίο στη δεξιά στήλη “Σχετικά Αρχεία”
